Зыдтай йӕ?
Н. э. 70 азы ромӕгтӕ Иерусалим куы ныппырх кодтой, уый размӕ алыгъдысты чырыстӕттӕ Иудейӕйӕ?
«Иерусалимыл ӕфсӕдтӕ кӕй ӕртыхстысты, уый куы фенат, уӕд-иу ӕй зонут, йе сӕфт кӕй ӕрхӕстӕг. Уӕд, Иудейӕйы чи уа, уыдон лидзӕнт хӕхтӕм. Иерусалимы чи уа, уыдон дӕр уырдыгӕй лидзӕнт» (Лукайы 21:20, 21). Чырысти ацы фӕдзӕхст йӕ фӕдылдзӕуджытӕн уымӕн радта, ӕмӕ Иерусалимӕн йе сӕфт ӕрхӕстӕг. Йӕ ныхасмӕ йын кӕй байхъуыстой, уымӕн, цымӕ, исты бӕлвырдгӕнӕнтӕ ис?
Чырыстийы мӕлӕтыл ӕртын азӕй гыццыл фылдӕр куы рацыд, уӕд Ромы ӕфсад, йӕ сӕргъы Цестий Галл афтӕмӕй, Палестинӕмӕ бабырста, цӕмӕй дзы цы змӕстытӕ уыд, уыдон ӕрсабыр кодтаид. Уыцы хабары тыххӕй ныффыста, уӕды заман чи цард, иу ахӕм дзуттаг историк Иосиф Флавий. Ромаг ӕфсӕддонтӕ Иерусалимыл ӕртыхстысты ӕмӕ бирӕ нал хъуыд, цӕмӕй йӕ бацахстаиккой. Фӕлӕ сын ӕвиппайды Цестий Галл бардзырд радта, цӕмӕй фӕстӕмӕ аздӕхтаиккой. Аргъуаны истори чи фыста, уыдонӕй иу, Евсевий, зӕгъгӕ, ныффыста, Иудейӕйы чи цард, уыцы чырыстӕттӕ кӕй алыгъдысты хӕхбӕстӕм, горӕт Пеллӕмӕ.
Н. э. 70 азы ромаг ӕфсад, йӕ сӕргъы Тит, афтӕмӕй фӕстӕмӕ Иерусалиммӕ ӕрбаздӕхт ӕмӕ йӕ бацахста. Ацы хатт Титы ӕфсӕддонтӕ кӕронмӕ ахӕццӕ кодтой, цалдӕр азы размӕ Цестий Галл ӕрдӕгыл кӕй ныууагъта, уыцы хъуыддаг. Ромы ӕфсад горӕт ныппырх кодта, ӕмӕ дзы сӕдӕгай мин адӕймаджы фӕмард.
«Пехуымпарты фырттӕ» чи уыдысты?
Пехуымпартӕ Самуил, Илийа ӕмӕ Елисейы тыххӕй Библийы фыст ис, зӕгъгӕ, уыдон уыдысты «пехуымпарты фырттӕ». Зӕгъӕм, Елисей Ииуйы Израилы паддзахӕй снысан кӕныны тыххӕй сойӕ куы хъуамӕ байсӕрстаид, уӕд уыцы хъуыддаг саразынмӕ арвыста «пехуымпарты фырттӕй» иуы (2 Паддзӕхты 9:1–4).
Иуӕй-иу ахуыргӕндты хъуыдымӕ гӕсгӕ, «пехуымпарты фырттӕ», зӕгъгӕ, комкоммӕ ӕмбарын нӕ хъӕуы. Уыдон уыдысты, иумӕ чи цард ӕмӕ иумӕ чи куыста, ахӕм адӕмы къорд. Иу журналы фыст уыди, зӕгъгӕ-иу уыцы къордты цы адӕм уыди, уыдон-иу, ӕвӕццӕгӕн, «сӕхи Яхвейӕн [Йегъовӕйӕн] снывонд кодтой, разамынд та-иу сын лӕвӕрдта пехуымпартӕй исчи... динимӕ баст хъуыддӕгты сын уый уыд фыды хуызӕн» (2 Паддзӕхты 2:12) (Journal of Biblical Literature). Елисей Ииуйы паддзахӕй снысан кӕнынмӕ кӕй арвыста, уыцы адӕймаджы Библи хоны «пехуымпары лӕггадгӕнӕг» (2 Паддзӕхты 9:4).
«Пехуымпарты фырттӕ», ӕвӕццӕгӕн, кодтой хуымӕтӕг цард. Елисейы заман чи цард, иу ахӕм къорд сӕхицӕн хӕдзар куы арӕзтой, уӕд фӕрӕт кӕмӕйдӕр райстой (2 Паддзӕхты 6:1–5). Кӕмӕндӕрты сӕ бинонтӕ уыд, уымӕн ӕмӕ Библийы фыст ис, йӕ сӕрыхицау «пехуымпарты фырттӕй» кӕмӕн уыд, иу ахӕм идӕдз усы тыххӕй (2 Паддзӕхты 4:1). Хуыцауыл иузӕрдион чи уыд, уыцы израилӕгтӕ пехуымпарты фырттӕн аргъ кодтой ӕмӕ, Библи куыд зӕгъы, афтӕмӕй-иу сын хӕринагӕй ӕххуыс кодтой (2 Паддзӕхты 4:38, 42).