RÄ NTꞌUDI PA GÄ NXADIHU̱ 18
RÄ JÄHÑÄ 65 Tede ri ntsitsꞌi ko Äjuä
Bäsjäꞌi, de̱mbäbi rä kꞌoi Marcos ꞌne Timoteo
«Tsinkäbu̱ rä ku Marcos ngeꞌä xi xä ñhoꞌä pa dä maxkägi ha rä ꞌme̱fi [Äjuä]» (2 TIM. 4:11).
TE MA GÄ HANTHU̱
Ha nunä ntꞌudi di nxadihu̱, ma gä handihu̱ te bi me̱fi Marcos ꞌne Timoteo. Näꞌä rä hogä kꞌoi bi zoogiꞌu̱, geꞌä dä za dä matsꞌi ꞌnehe yä bäsjäꞌi mäpaya pa dä udi nuya yä hogä mꞌu̱i ꞌne njabu̱ dä me̱päbi mänꞌa tu̱i rä Zi Dada Jeoba ꞌne yä ku de rä mhuntsꞌi.
1, 2. ¿Te xä za xä hyu̱kuäbi Marcos ꞌne Timoteo de xä me̱päbi mänꞌa tu̱i rä Zi Dada Jeoba ꞌne yä ku de rä mhuntsꞌi?
MU̱ NUꞌI grä bäsjäꞌi, zäi ge gi ne gi pe̱päbi mänꞌa tu̱i rä Zi Dada Jeoba ꞌne yä ku de rä mhuntsꞌi. ¡Rꞌakägihe ndunthi rä johya gä handihe ge ꞌmu̱i ndunthi yä bäsjäꞌi nuꞌu̱ ne dä me̱päbi märꞌaa! (Sal. 110:3). Pe zäi ge rꞌabu̱ di tsuhu̱ nꞌa tu̱i hingä kumplihu̱ ko näꞌä to̱ꞌmi märꞌa de gekhu̱ ꞌne asta xtä rechazahu̱ nꞌa rä ꞌme̱fi ha rä mhuntsꞌi ngeꞌä dä sentihu̱ ge hingä ma xä za xtä kumplihu̱ kongeꞌä. Mu̱ njabu̱ xkä senti, ogi turimu̱i, hingä ho̱nse̱ꞌi xkä senti njabu̱.
2 Geꞌä bi senti ꞌnehe Marcos ꞌne Timoteo. Zäi ge mäske nuꞌu̱ mi tsu nꞌa tu̱i himbi hyopäbi ge rä ntsu xä hñäkuäbi näꞌä rä oportunida mi pe̱ꞌtsiꞌu̱ de dä me̱päbi märꞌaa. Zäi ge nuꞌmu̱ rä apostol Pablo ꞌne Bernabé bi mbitabi Marcos dä ma kongeꞌu̱ ha näꞌä rä mu̱di biahe pa dä ungä ntꞌo̱de, Marcos mi ꞌmu̱i ko rä nänä ha rä nguu ꞌne hinte mi tupäbi rä mu̱i (Hech. 12:12, 13, 25). Pe mäske Marcos mi ꞌmu̱i tranquilo ꞌne hinte mi tupäbi rä mu̱i, näꞌä bi hñäni näꞌä rä imbitasio pa dä ma dä ungä ntꞌo̱de ha märꞌa yä luga. Mꞌe̱tꞌo bi ma ha Antioquía ꞌnepu̱ bi ma ko rä apostol Pablo ꞌne Bernabé ha märꞌa yä luga (Hech. 13:1-5). Zäi ge Timoteo ꞌnehe mi ꞌmu̱i ko nuꞌu̱ yä dada nuꞌmu̱ rä apostol Pablo bi mbitabi dä ma dä ungä ntꞌo̱de kongeꞌä. Timoteo xä za xä mbeni ge tobe xa mrä bäsjäꞌi pa xä za xä hñäni näꞌä rä imbitasio (hyandi te mää 1 Corintios 16:10, 11 ꞌne 1 Timoteo 4:12). Koꞌmu̱ näꞌä bi desidi bi ma ko rä apostol Pablo, bi hñäni ndunthi yä jäpi ꞌne xa bi johya ndunthi (Hech. 16:3-5).
3. a) ¿Hanja di pädihu̱ ge rä apostol Pablo xa mi handi ko ndunthi rä muui näꞌä mi pe̱fi Marcos ꞌne Timoteo? (2 Timoteo 4:6, 9, 11; hyandi ꞌnehe yä kꞌoi). b) ¿Ndaꞌu̱ nuꞌu̱ yä ntꞌani ma gä thädihu̱ ha nunä ntꞌudi di nxadihu̱?
3 Mäske Marcos ꞌne Timoteo mrä bäsjäꞌi, nuꞌu̱ bi hyoni hanja dä me̱päbi rä Zi Dada Jeoba ha rä mhuntsꞌi. Rä apostol Pablo xa mi balora näꞌä mi pe̱fi Marcos ꞌne Timoteo. ¿Por hanja di mäñhu̱ njabu̱? Ngeꞌä nuꞌmu̱ ya pädi ge ma xä tho, bi yꞌadi dä tsꞌimpäbi Marcos ꞌne Timoteo (hñeti 2 Timoteo 4:6,a 9,b 11).c ¿Por hanja rä apostol Pablo xa mi mädi, mi balora ꞌne mi handi ko ndunthi rä komfiansa Marcos ꞌne Timoteo? ¿Hanja mäpaya yä bäsjäꞌi dä za dä de̱ni näꞌä rä hogä kꞌoi bi zoogi Marcos ꞌne Timoteo? ¿Hanja näꞌä rä tsꞌofo bi umbäbi rä apostol Pablo Marcos ꞌne Timoteo dä za dä matsꞌi ꞌnehe yä bäsjäꞌi mäpaya?
Rä apostol Pablo xa mi mädi ꞌne mi balora näꞌä rä mfatsꞌi mi uni Marcos ꞌne Timoteo. (Hyandi rä parrafo 3).h
JA NGU MARCOS, ꞌMU̱I DISPUESTO GI PE̱PÄBI MÄRꞌAA
4, 5. ¿Hanja bi ꞌñudi Marcos ge mi ꞌmu̱i dispuesto dä me̱päbi märꞌaa?
4 Toꞌo ꞌmu̱i dispuesto dä matsꞌi märꞌaa, di ja ko ngatꞌho rä ganä, rä tsꞌe̱di ꞌne di sigi di jabu̱ mäske dä japäbi xä ñhei. Geꞌä bi me̱fi Marcos. Nuꞌmu̱ rä apostol Pablo himbi ne bi zitsꞌi ha näꞌä rä yoho rä biahe pa dä ungä ntꞌo̱de, zäi ge Marcos xa bi durämu̱i ꞌne bi u̱ rä mfeni (Hech. 15:37, 38). Pe mäske njabu̱, ¿dä za gä eñhu̱ ge Marcos bi hye̱gi de dä me̱päbi märꞌaa? Hinä, hingä geꞌä bi me̱fi.
5 Nuꞌmu̱ Bernabé, näꞌä rä primu Marcos bi mbitabi dä ma dä me̱päbi rä Zi Dada Jeoba ha mänꞌa rä luga, näꞌä bi desidi bi me̱ui. Ngu 11 nje̱ya mꞌe̱fa, nuꞌmu̱ rä apostol Pablo bi tꞌe̱ntꞌä fadi ha Roma, Marcos bi ma bä tso̱ni (Filem. 23, 24). Rä apostol Pablo xa bi jamädibi Marcos näꞌä rä mfatsꞌi xki umbäbi ꞌne asta bi ꞌñenä ge näꞌä xki huꞌmpäbi rä mu̱i (Col. 4:10, 11).
6. ¿Hanja bi matsꞌi Marcos dä thogi rä tiempo ko nuꞌu̱ mi pe̱ꞌtsi ndunthi rä esperiensia? (Hyandi ꞌnehe rä nota).
6 ¿Te bi matsꞌi Marcos pa bi ꞌmu̱i dispuesto dä me̱päbi märꞌaa? Näꞌä rä tiempo mi thogi ko nuꞌu̱ toꞌo mi pe̱ꞌtsi rä esperiensia. Por ejemplo, mi mengi Marcos de dä kꞌäꞌtsä rä apostol Pablo ha Roma, nubye̱ bi ma bä kꞌäꞌtsä rä apostol Pedro ha Babilonia. Näꞌä rä tiempo bi thogiꞌu̱ mähye̱gi, bi japäbi mänꞌa bi ze̱di näꞌä rä ntsitsꞌi mi ja entre geꞌu̱, ja ngu näꞌä ja entre nꞌa rä dada ko nꞌa rä tꞌu̱ (1 Ped. 5:13). Zäi ge mentä rä apostol Pedro ꞌne Marcos mi pe̱päbi mähye̱gi rä Zi Dada Jeoba näꞌä bi metuäbi ndunthi yä hogä tꞌo̱tꞌe de näꞌä xki mää ꞌne näꞌä xki me̱fi rä Hesu. Ko rä tiempo Marcos bi za bi yꞌofo nuꞌu̱ yä noyaꞌu̱ ha rä Mäkä Tꞌofo.d
7. ¿Hanja rä ku Sergio bi de̱mbäbi rä kꞌoi Marcos? (Hyandi ꞌnehe rä kꞌoi).
7 Marcos bi yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di po dä me̱päbi rä Zi Dada Jeoba ꞌne bi me̱ꞌtsi nꞌa rä hogä ntsitsꞌi ko nuꞌu̱ ꞌnehe mi pe̱päbi Äjuä. Mu̱ nuꞌi grä bäsjäꞌi, ¿hanja dä za gi de̱mbäbi rä kꞌoi? Por ejemplo, mu̱ gi ne gi pe̱päbi mänꞌa tu̱i rä Zi Dada Jeoba pe tobe hinxä za, ogi desanimä ꞌne sigi gi hyoni yä forma pa gi sigi gi pe̱päbi rä Zi Dada Jeoba ꞌne yä ku de rä mhuntsꞌi. Ma gä handihu̱ te bi thogi nꞌa rä ku rä thuhu Sergio,e ꞌne nubye̱ rä anciano. Nuꞌmu̱ mrä bäsjäꞌi, xa mi ho dä kompara näꞌä mi pe̱fi ko märꞌaa. Nuꞌmu̱ mi handi ge nuꞌu̱ märꞌa yä bäsjäꞌi mi tꞌumbäbi yä responsabilida ha rä mhuntsꞌi, pe näꞌä hinä, xa mi u̱ rä mfeni. Hänge bi desidi bi ñäui yä anciano. Nꞌa de geꞌu̱ bi ꞌñembäbi ge hindä durämu̱i ꞌne dä sigi dä hyoni yä forma de dä me̱päbi märꞌaa. Nunä tsꞌofo bi matsꞌi rä zi ku Sergio pa dä hyoni hanja dä me̱päbi märꞌaa. Por ejemplo, bi yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di po dä matsꞌi nuꞌu̱ yä zi ku ya yä zi däta jäꞌi ꞌne bi ofrese rä bo̱jä pa dä zitsꞌi yä ku ha yä mhuntsꞌi. Nubye̱ ya bi thogi ndunthi yä je̱ya, näꞌä enä: «Nubye̱ hää ya di pädi te ri bo̱ni gä pe̱päbi märꞌaa ꞌne rꞌakägi ndunthi rä johya gä fatsꞌi yä zi ku».
Yä bäsjäꞌi dä za dä bädi ndunthi de nuꞌu̱ yä ku ya yä zi däta jäꞌi. (Hyandi rä parrafo 7).
JA NGU TIMOTEO, TURIMU̱I PO MÄRꞌAA
8. ¿Por hanja rä apostol Pablo bi huahni Timoteo pa xä me̱ui xä ungä ntꞌo̱de ha märꞌa yä luga? (Filipenses 2:19-22).
8 Nuꞌmu̱ rä apostol Pablo mi ne xä yopä mengi ha nuꞌu̱ yä luga habu̱ xki thogi yä ntꞌu̱tsate, mi ja mꞌe̱di toꞌo xä me̱ui. Mꞌe̱tꞌo bi huahni Silas pa dä me̱ui, ngeꞌä näꞌä mi pe̱ꞌtsi ndunthi rä esperiensia (Hech. 15:22, 40). ꞌNepu̱ bi huahni Timoteo. ¿Por hanja rä apostol Pablo bi huahni Timoteo, mäske mi nꞌa rä bäsjäꞌi? Ngeꞌä gatꞌho yä ku de rä mhuntsꞌi mi ñä xä ñho de geꞌä (Hech. 16:1, 2). Pe ꞌnehe ngeꞌä rä apostol Pablo mi pädi xä ñho ge Timoteo xa mäjuäni mi turämu̱i po märꞌaa (hñeti Filipenses 2:19-22).f
9. ¿Hanja bi ꞌñudi Timoteo ge xa mäjuäni mi turämu̱i po märꞌaa?
9 Dende ri mu̱di Timoteo bi ꞌñudi ge xa mäjuäni mi turämu̱i po märꞌaa ke po geꞌäse̱. Po nunä raso rä apostol Pablo bi me̱ꞌtsuäbi ndunthi rä komfiansa ꞌne bi ꞌñembäbi ge xä gohi ha Berea pa xä nupäbi yä mfeni nuꞌu̱ yä ku (Hech. 17:13, 14). Koꞌmu̱ Silas ꞌnehe bi gohi ha Berea, Timoteo bi bädi ndunthi de geꞌä. Ko rä tiempo, rä apostol Pablo bi me̱hni Timoteo ha Tesalónica pa xä nupäbi ꞌnehe yä mfeni yä ku (1 Tes. 3:2, rä nota). Durante nuꞌu̱ 15 nje̱ya bi sigi, näꞌä rä mhäte mi senti Timoteo po yä ku mänꞌa bi ze̱di, ꞌne rꞌabu̱ asta bi nzoni ko nuꞌu̱ toꞌo mi zoni (Rom. 12:15; 2 Tim. 1:4). Mu̱ nuꞌi grä bäsjäꞌi, ¿hanja dä za gi de̱ni näꞌä rä hogä kꞌoi bi zoogi Timoteo?
10. ¿Te bi matsꞌi rä ku Joel pa dä ꞌñudi ge mi turämu̱i po märꞌaa?
10 Nꞌa rä ku rä thuhu Joel bi ntiende ge mi debe dä ꞌñudi ge mi turämu̱i po märꞌaa. Nuꞌmu̱ mrä bäsjäꞌi, mi japäbi xä ñhei dä ñäui nuꞌu̱ yä ku ya yä zi däta jäꞌi. Po rängeꞌä ha rä Ngu de gä Mhuntsꞌi näꞌä se̱he̱ mi ze̱njuaꞌu̱. Nꞌa rä anciano bi da ngue̱nda ge rä ku Joel mi japäbi xä ñhei dä ñäui yä ku ꞌne dä ꞌñudi ge mi turämu̱i po geꞌu̱. Hänge bi ꞌñembäbi ge xä za xä ñäui yä ku de näꞌä mi tupäbi yä mu̱i. Rä ku Joel bi jamäsu näꞌä konseho ꞌne ko rä tiempo bi thutsꞌi de gä anciano. Nubye̱ enä: «Ya hindi jakägi xä ñhei gä fu̱di gä ñäui yä ku mäske yä bäsjäꞌi o yä zi däta jäꞌi nixi jakägi xä ñhei gä ntiende näꞌä thogiꞌu̱ ꞌne geꞌä faxkägi gä umbäbi näꞌä rä mfatsꞌi di japäbi mꞌe̱di».
11. Bäsjäꞌi, ¿hanja dä za gi udi ge xa mäjuäni gi turimu̱i po märꞌaa? (Hyandi ꞌnehe rä kꞌoi).
11 Bäsjäꞌi, nuꞌi ꞌnehe dä za gi ꞌñudi ge xa mäjuäni gi turimu̱i po märꞌaa. Ha yä mhuntsꞌi, dä za gi ñäui tanto ko nuꞌu̱ bätsi o nuꞌu̱ yä zi däta jäꞌi. Yꞌambäbi tengu xä mꞌu̱i o tengu xä mabi ꞌne jamäsu näꞌä dä xiꞌi. Mu̱ gi jabu̱, gi nuhmä ge ko rä tiempo hindä jaꞌi xä ñhei gi hyandi hanja gi fatsꞌi. ¿Xiꞌmu̱ gi da ngue̱nda ge nꞌa rä ku ya rä zi däta jäꞌi japäbi xä ñhei dä usa rä aplicación JW Library® o joꞌo toꞌo dä kompañä ha rä tꞌungä ntꞌo̱de? Dä hogi gi ofrese gi fatsꞌi o gi kompañä ha rä tꞌungä ntꞌo̱de. Mu̱ gi ꞌñudi ge xa mäjuäni gi turimu̱i po märꞌaa ꞌne gi hyoni hanja dä za gi fatsꞌi, ma gi uni nꞌa rä hogä ejemplo.
Yä bäsjäꞌi dä za dä matsꞌi yä ku de rä mhuntsꞌi de rꞌa nꞌañꞌo yä forma. (Hyandi rä parrafo 11).
NUꞌU̱ YÄ TSꞌOFO BI UNI RÄ APOSTOL PABLO ꞌNEHE DÄ ZA DÄ MAXꞌÄꞌI
12. ¿Te dä za dä me̱fi yä bäsjäꞌi pa dä matsꞌi ꞌnehe nuꞌu̱ yä tsꞌofo bi umbäbi rä apostol Pablo Timoteo?
12 Rä apostol Pablo mi handi Timoteo ngu rä tꞌu̱, hänge bi umbäbi yä hogä tsꞌofo pa xä mabi xä ñho ꞌne pa xä ꞌñudi mänꞌa xä ñho rä Noya Äjuä (1 Tim. 1:18; 2 Tim. 4:5). Bäsjäꞌi, ¿te dä za gi pe̱fi pa dä maxꞌäꞌi ꞌnehe nuya yä tsꞌofo? Dä hogi gi hñeti nuꞌu̱ yoho yä karta bi yꞌopäbi rä apostol Pablo rä Timoteo ja ngue̱nda ge go bi tꞌofo pa geꞌi ꞌne hyandi hanja nuꞌu̱ yä tsꞌofo dä za dä maxꞌäꞌi ꞌnehe. Ma gä handihu̱ rꞌa yä kꞌoi.
13. ¿Te ma dä maxkägihu̱ gä ne gä mꞌu̱ihu̱ ja ngu di mända Äjuä?
13 «Yꞌo̱tꞌä rä tsꞌe̱di pa mänꞌa gi mꞌu̱i nꞌa rä hogä mꞌu̱i» (1 Tim. 4:7b). Ko nuya yä noya rä apostol Pablo bi ne bi ꞌñembäbi Timoteo ge mi debe xä mꞌu̱i ngu di mända Äjuä ꞌne ge mu̱ xä jabu̱, ma xä japäbi xä johya rä koraso rä Zi Dada Jeoba. Koꞌmu̱ gatꞌho di pe̱ꞌtsihu̱ rä tsꞌoki, dende dä mꞌu̱ihu̱ di jakägihu̱ xä ñhei gä mꞌu̱ihu̱ ngu di mända Äjuä. Po rängeꞌä, mähyoni gä tedehu̱ näꞌä rä ganä de gä mꞌu̱ihu̱ ja ngu di mändaꞌä. ¿Te bi ne bi mängä rä apostol Pablo ora bi usa rä noya «yꞌo̱tꞌä rä tsꞌe̱di»? Ge mu̱ nꞌa rä jäꞌi mi ne xä dähä nꞌa rä nhextꞌihi, mi ja mꞌe̱di xä ñhoki xä ñho dende änte ꞌne hinxä hyopäbi ge ninꞌa rä tꞌo̱tꞌe xä distraebi. Geꞌä dä za gä pe̱fihu̱ ꞌnehe pa gä japäbihu̱ dä ze̱di näꞌä rä ntsitsꞌi di pe̱ꞌtsihu̱ ko rä Zi Dada Jeoba. Ma gä handihu̱ nꞌa de nuꞌu̱ yä tꞌo̱tꞌe dä maxkägihu̱ pa dä ze̱di näꞌä mä ntsitsꞌihu̱ kongeꞌä.
14. ¿Por hanja di ne gä hetihu̱ rä Mäkä Tꞌofo? No̱ni nꞌa rä kꞌoi.
14 Mähyoni gä nzäihu̱ gä hetihu̱ rä Mäkä Tꞌofo gatꞌho yä pa. Pe hindi nehu̱ gä hetihu̱ ho̱nse̱ pa gä kumplihu̱, sino ngeꞌä di nehu̱ ge näꞌä mä ntsitsꞌihu̱ ko rä Zi Dada Jeoba mänꞌa dä ze̱di. Ma gä handihu̱ te dä za gä pädihu̱ de näꞌä rä platika bi me̱ꞌtsi rä Hesu ko nꞌa rä bäsjäꞌi rä riko (Mar. 10:17-22). Nuni rä bäsjäꞌi mi kamfri ge rä Hesu mi geꞌä rä Mesías, pe koꞌmu̱ näꞌä rä jamfri mi pe̱ꞌtsi hingä xa mi tse̱di, bi japäbi xä ñhei dä de̱ni rä Hesu. Pe mäske njabu̱, rä Mäkä Tꞌofo enä ge rä Hesu xa mi mädi näꞌä rä bäsjäꞌi ꞌne mi zofo ko ndunthi rä ñhojäꞌi. ¿Por hanja di mäñhu̱ njabu̱? Ngeꞌä näꞌä mi ne ge näꞌä rä bäsjäꞌi xä gu̱ nꞌa rä hogä desision. ¿Te utkägihu̱ nunä ꞌmede de rä Zi Dada Jeoba? Koꞌmu̱ rä Hesu nzäntho de̱mbäbi rä mꞌu̱i rä Dada, näꞌä rä mhäte mi senti rä Hesu po nuni rä bäsjäꞌi getꞌätho rä mhäte mi senti ꞌnehe rä Zi Dada Jeoba po geꞌä (Juan 14:9). Mentä gi ntso̱ꞌmi näꞌä bi thogi nuni rä bäsjäꞌi ꞌne näꞌä dä za gi pe̱fi pa gi pe̱päbi mänꞌa tu̱i rä Zi Dada Jeoba ꞌne märꞌaa, dä hogi gi ñꞌanise̱: «¿Te dä za gä pe̱fi pa dä ze̱di näꞌä rä ntsitsꞌi di pe̱ꞌtsi ko rä Zi Dada Jeoba?».
15. ¿Por hanja xa mähyoni ge yä bäsjäꞌi dä uni nꞌa rä hogä kꞌoi? (1 Timoteo 4:12, 13).
15 «ꞌÑudi nꞌa rä hogä mꞌu̱i» (hñeti 1 Timoteo 4:12, 13).g Rä apostol Pablo bi ꞌñembäbi Timoteo ge xa mi ja mꞌe̱di xä bädi xä hñeti xä ñho ꞌne xä ꞌñudi mänꞌa xä ñho rä Noya Äjuä. Pe ꞌnehe bi ꞌñembäbi ge mi ja mꞌe̱di xä ꞌñudi rä mhäte, rä jamfri ꞌne ge xä me̱ꞌtsi nꞌa rä mfeni xä ntꞌaxi. ¿Por hanja? Ngeꞌä rä Zi Dada Jeoba ꞌne yä ku de rä mhuntsꞌi mänꞌa di balora näꞌä di pe̱fihu̱ po geꞌu̱ ke näꞌä di mäñhu̱. Ma gä huxu̱ nꞌa rä kꞌoi. Imäjinä ge gi ne gi nupäbi yä mfeni yä ku pa mänꞌa dä bo̱ni dä ungä ntꞌo̱de. Mänꞌa hindä jaꞌi xä ñhei gi mbitabi yä ku dä bo̱ni dä ungä ntꞌo̱de mu̱ nuꞌu̱ handi ge geꞌä gi pe̱fi ꞌnehe. Mu̱ nuꞌi gi uni nꞌa rä hogä kꞌoi, yä ku hingä ma dä japäbi xä ñhei dä jamäsu näꞌä gi xipäbi (1 Tim. 3:13).
16. a) ¿De te mä ku̱tꞌa yä forma dä za dä ꞌñudi yä bäsjäꞌi ge uni nꞌa rä hogä kꞌoi? b) ¿Te dä za dä me̱fi nꞌa rä bäsjäꞌi pa dä ꞌñudi ge ne dä nupäbi yä mfeni märꞌaa ko näꞌä mää?
16 Ha 1 Timoteo 4:12, rä apostol Pablo bi no̱ni ku̱tꞌa yä hogä mꞌu̱i nuꞌu̱ dä za dä matsꞌi nꞌa rä bäsjäꞌi pa dä ꞌñudi nꞌa rä hogä kꞌoi. Dä hogi ge mentä gi nxadi gi ꞌueke nꞌa tu̱i rä tiempo pa gi hyandi kada nꞌa de nuya yä hogä mꞌu̱i ꞌne hanja dä za gi udi ha ri mꞌu̱i. Imäjinä ge mänꞌa gi ne gi «mängä yä hogä noya» pa gi nupäbi yä mfeni märꞌaa. Dä hogi ge dende änte gi huahni xä ñho nuꞌu̱ yä noya ma gi usa. Mu̱ nuꞌi gi ꞌmu̱i ko nuꞌu̱ ri dada, dä hogi gi jamädibi po gatꞌho näꞌä pe̱fi po geꞌi. Durante rä mhuntsꞌi, dä hogi gi uni nꞌa rä comentario ko nuꞌu̱ ri noyase̱. ꞌNe xki huadi rä mhuntsꞌi, dä hogi gi jamädibi nꞌa rä ku po nuꞌu̱ yä zi noya bi uni. Mu̱ gi yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di po gi mängä yä hogä noya, märꞌaa ma dä hyandi näꞌä gi pe̱fi po rä Zi Dada Jeoba ꞌne po geꞌu̱ (1 Tim. 4:15).
17. ¿Te ma dä matsꞌi nꞌa rä bäsjäꞌi pa dä za dä me̱päbi mänꞌa tu̱i rä Zi Dada Jeoba? (2 Timoteo 2:22).
17 «Hänge ꞌuege de nuꞌu̱ yä nkꞌatꞌi di ñꞌoui rä mbäsjäꞌi, ꞌne de̱ni rä justisia» (hñeti 2 Timoteo 2:22, TNM). Rä apostol Pablo bi ꞌñembäbi Timoteo ge xä ꞌuege de nuꞌu̱ yä nkꞌatꞌi, ngeꞌä mu̱ hinxä jabu̱, hinxä za xä me̱päbi mänꞌa tu̱i rä Zi Dada Jeoba o asta xä za xä ꞌuege de geꞌä. Rꞌabu̱ nsinke gä dahu̱ ngue̱nda, jabu̱ rꞌa yä tꞌo̱tꞌe nuꞌu̱ mäske hinxä ntsꞌo dä za dä hñägägihu̱ näꞌä rä tiempo di ja mꞌe̱di gä umbäbihu̱ rä Zi Dada Jeoba. Por ejemplo, ¿hängu tiempo gi dedikabi rä telebision, rä Internet o märꞌa yä dibersio? ¿Xiꞌmu̱ mänꞌa dä hogi gi usa näꞌä rä tiempo pa gi pe̱päbi mänꞌa tu̱i rä Zi Dada Jeoba ꞌne yä ku de rä mhuntsꞌi? Dä za gi ofrese pa gi mfaxte dä tꞌumbäbi rä mantenimiento rä Ngu de gä Mhuntsꞌi o pa gi po̱ni gi ungä ntꞌo̱de ko yä exhibidor. Mu̱ gi pe̱fi njabu̱, ma gi tini yä hogä amigo nuꞌu̱ dä maxꞌäꞌi gi pe̱päbi mänꞌa tu̱i rä Zi Dada Jeoba.
MU̱ GI PE̱PÄBI MÄRꞌAA, MA GI HÄNI NDUNTHI YÄ JÄPI
18. ¿Por hanja Marcos ꞌne Timoteo bi senti ndunthi rä johya?
18 ¡Hängu rä johya ꞌne yä jäpi bi hñäni Marcos ꞌne Timoteo ngeꞌä bi ꞌmu̱i dispuesto dä yꞌo̱tꞌe yä sacrificio pa dä me̱päbi märꞌaa! (Hech. 20:35). Marcos bi me̱ꞌtsi rä oportunida de dä me̱päbi rä Zi Dada Jeoba ha rꞌa nꞌañꞌo yä luga ꞌne bi yꞌofo näꞌä bi mää ꞌne näꞌä bi me̱fi rä Hesu. Timoteo bi matsꞌi rä apostol Pablo pa bi hyoki yä rꞌayꞌo mhuntsꞌi ꞌne pa bi nupäbi yä mfeni yä ku. Rä Zi Dada Jeoba xa bi numäñho gatꞌho näꞌä bi me̱fi Marcos ꞌne Timoteo.
19. ¿Por hanja xa mähyoni ge yä bätsä ñꞌo̱ho̱ dä jamäsu nuꞌu̱ yä tsꞌofo bi tꞌumbäbi Timoteo, ꞌne te mä jäpi ma dä hñäni?
19 ¿Te dä za gä pädihu̱ de nuꞌu̱ yä karta bi yꞌopäbi rä apostol Pablo Timoteo? Ri mu̱di, ge rä apostol Pablo xa mi mädi Timoteo. Rä yoho, koꞌmu̱ rä Zi Dada Jeoba go bi gu̱hni rä apostol Pablo pa bi yꞌofo rꞌa de nuꞌu̱ yä mfistꞌofo de rä Mäkä Tꞌofo, ja ngue̱nda ge nuꞌu̱ yä noya go bi tꞌofo pa geꞌi ꞌnehe. Bäsjäꞌihu̱, rä Zi Dada Jeoba ne ge nuꞌi ꞌnehe gi jamäsu nuꞌu̱ yä tsꞌofo bi tꞌumbäbi Timoteo ꞌne gi yꞌo̱tꞌe ntsꞌe̱di po gi hyoni yä forma de gi pe̱päbi märꞌaa. Mu̱ geꞌä gi pe̱fi, ma gi pe̱ꞌtsi nꞌa rä mꞌu̱i ko rä johya mäpaya ꞌne xudi ndämäni «rä te pa nzäntho» (1 Tim. 6:18, 19).
RÄ JÄHÑÄ 80 Hyandäse̱ ge Jeoba rä hojäꞌi
a 2 Timoteo 4:6: «Ngueꞌa̱ nugui ya bi zø ra ora pa ga unga ma te. Ya bi zø ra ora ga tsocua nuna ximhai».
b 2 Timoteo 4:9: «Nde nubyá, ꞌyøtꞌa ra tsꞌɛdi gue ꞌnitho gui ꞌñe gui cꞌa̱scagui».
c 2 Timoteo 4:11: «Hønsɛ ra cu Luca dí ꞌbʉꞌbeua. De má ꞌñu gui tsincabʉ ra cu Marco ngueꞌa̱ xi xá hñoꞌa̱ pa da maxcagui ja ra ꞌbɛfi».
d Rä apostol Pedro nzäntho mi mää näꞌä mi beni ꞌne näꞌä mi senti. Hänge nuꞌmu̱ bi me̱päbiꞌu̱ mähye̱gi rä Zi Dada Jeoba, rä apostol Pedro bi xipäbi Marcos gatꞌho näꞌä xki mää ꞌne näꞌä xki thogi rä Hesu. Geꞌä bi matsꞌi Marcos pa bi yꞌofo nꞌa de nuꞌu̱ yä mfistꞌofo de rä Mäkä Tꞌofo (Mar. 3:5; 7:34; 8:12).
e Ha nunä he̱ꞌmi rꞌaa bi ꞌmatuäbi yä thuhu.
f Filipenses 2:19-22: «Dí beni ga pɛmpʉ ꞌbestho ra cu Timu dua cꞌa̱ꞌtsꞌahʉ ꞌbʉ njabʉ rá paha ma Zidadahʉ, pa nu stua penguiꞌa̱ da xicagui de gueꞌahʉ, pa njabʉ da hñu ma mʉi, ne ga johya. 20 Ngueꞌa̱ hønsɛ ra cu Timu go gueꞌa̱ ꞌnada ra mfeni dí pɛꞌtshe, ne dí tagui dí tuhe por gueꞌahʉ. 21 Ngueꞌa̱ gatho núꞌʉ maꞌra ya cu oda yá mfeni de yá ꞌbɛfi pa yá hñosɛꞌʉ, hingo oda yá mfeni de rá ꞌbɛfi ra Zidada Jesucristo. 22 Y nuꞌahʉ guí pa̱tuahʉ rá ꞌmʉi ra cu Timu. Núꞌá̱ xi faxcagui pa dí ma̱mba rá noya Ajua̱, nja ngu ꞌnara tꞌʉ faxa rá dada ja rá ꞌbɛfi».
g 1 Timoteo 4:12, 13: «Oto di dintstho núꞌa̱ guí ma̱ ngueꞌa̱ grá ba̱sja̱ꞌitho. Nuꞌi ꞌñudi ra hogaꞌmʉi pa gueꞌa̱ da ꞌyøtꞌa ya cu nehe. Nura hogaꞌmʉi gui ꞌñudi, núꞌa̱ gui ma̱nga ya hoga noya, gui ꞌñequꞌei, gui pɛꞌtsa ra hma̱te, gui pɛꞌtsa ra jamfri, ne strá ntꞌaxi ri mfeni. 13 Mientra ga mabʉ, ꞌyøtꞌa ra tsꞌɛdi pa gui hñeꞌtuabi ra Ma̱ca Tꞌofo ya cu, pa gui zofoꞌʉ ne gui ꞌñutuabiꞌʉ».
h NÄꞌÄ DI HNEKI HA YÄ KꞌOI: Ha näꞌä rä biahe bi yꞌo̱tꞌe rä apostol Pablo ꞌne Bernabé pa dä ungä ntꞌo̱de, Marcos bi kompañäꞌu̱ ꞌne go bi nkargo de dä atiendeꞌu̱ ko näꞌä mi japäbiꞌu̱ mꞌe̱di. Timoteo bi ma bä tso̱ni nꞌa rä mhuntsꞌi pa dä nupäbi yä mfeni yä ku.