Say Biblia—Kasin Salita na Dios Odino Too?
Katuloyan na Kapitulo 2
Say Pipupuligesgesan na Biblia ed Kiwawala to
14. Anto so nalmoan a mamaneknek ed inkasusto na impansakal na Soperim tan saray Masoret ed teksto na Biblia?
14 Panon inkasusto so impansakal na saray Soperim tan Masoretes ed teksto? Sayan tepet so mairap ya ebatan anggad nen 1947, lapud say sankasakbayan a niwalan kumpleto a manuskriton Hebreo so nanlapu ni ed komasamplon siglo na Komon a Panaon tayo. Anggaman kuan, nen 1947 pigaran kabiangan na sankadaanan a manuskrito so nalmoan ed saray ungib diad kabangibang na Inatey a Dayat, a pati kabiangan iran libro na Hebreon Biblia. Pigaran kabiangan so apetsaan sakbay ni na panaon nen Kristo. Saraya so impareng na saray eskolar ed saray walan manuskriton Hebreo pian naseguro so inkasusto na impansakal ed teksto. Anto so resulta na sayan impangipareng?
15. (a) Anto so resulta na impangipareng na manuskriton lukot nen Isaias ed Inatey a Dayat diad Masoretikon teksto? (b) Anto so nepeg a konklusyon tayo ed katuaan ya arum a manuskriton nalmoan ed Inatey a Dayat so mangipanengneng na pigaran pandudumaan ed teksto? (Nengnengen so paimano ed leksab.)
15 Say interon libro nen Isaias so sakey ed saray sankadaanan a kasulatan a nalmoan, tan makapakelaw so panparpara na sayan teksto ed Masoretikon Biblia a walad sikatayo natan. Insulat nen Propesor Millar Burrows: “Dakel ed saray pandudumaan ed baetan na [nalmoan a tuloy] a lukot nen St. Mark’s Isaiah tan say tekston Masoretiko so nibagan lingo ed impansakal. Nilikud ni ed saraya, wala so sigpot a makapakelaw ya impantunosan ed tekston nalmoan ed pegley panaon iran manuskrito. Say onian impantunosan ed karaanan a manuskrito so mangiiter na napanmatalkan a paneknek nipaakar ed sigpot ya inkasusto na tradisyonal a teksto.” Inyarum nen Burrows: “Makapakelaw a bengatla a diad inlabas na sanlibon taon et dagdaiset so agawan impanguman ed teksto.”a
16, 17. (a) Akin a makapanseguro itayon susto so teksto na Kristianon Griegon Kasulatan? (b) Anto so pinekderen nen Sir Frederic Kenyon nipaakar ed teksto na Griegon Kasulatan?
16 No nipaakar ed kabiangan na Biblia ya insulat na saray Kristiano ed Griego, say tatawagen a Balon Sipan, saray managsakal so nibagan balobalon alangkapan na karunongan no ipareng ed onsianon tuloy iran Soperim. Balet saya so ginawa ran sisisimoon lapud sikaray nansulat ed silong na maatap a kadusa ed saray papangulo. Tan duaran bengatla so mangipapaseguro a walaan itayo natan na tekston mipadparan tuloy ed samay insulat na orihinal iran managsulat. Ununa, walaan itayo na saray manuskriton apetsaan ya asingsingger ed panaon na inkisulat nen say diad kipapasen na Hebreon kabiangan na Biblia. Tua, a say sakey a kabiangan na Ebanghelyo nen Juan so nanlapud inmunan kapaldua na komaduan siglo, kulang a 50 taon manlapud petsan nayarin impangisulat nen Juan ed Ebanghelyo. Komadua, say mismon karakel na nansiansia iran manuskrito so mangitatarya na masekder a paneknek nipaakar ed inkasusto na teksto.
17 Diad sayan punto, et pinekderan nen Sir Frederic Kenyon: “Aliwan inkalablabas so pangipasoot a diad talos say teksto na Biblia so susto.” Nagkalalon saya so tua nipaakar ed Balon Sipan. Baleg a tuloy so bilang na saray manuskrito ed Balon Sipan ed asasakbay iran patalos a nanlapud satan, tan ed impangaon ed saratan na sankadaanan iran managsulat na Iglesia, a naseguro tayon sigpot a say tuan kabaliksan na kada panduaruwaan a teksto so nipreserba ed sakey o arum ed sarayan kadaanan ya autoridad. Saya so agnibaga ed dinanman a kadaanan a libro ed mundo.”
Saray Totoo tan Saray Lenguahe da
18, 19. Akin a say Biblia so agnansiansia ed saray lenguahen orihinal ya akaisulatan to?
18 Diad inlabas na panaon, saray orihinal a lenguahen akaisulatan na Biblia so nagmaliw met a babeng ed pansiansia to. Say ununan 39 libro so kaslakan a nisulat ed Hebreo, say salita na saray Israelita. Ingen say Hebreo so aliwan tanton kabkabat. No say Biblia so nansiansia ed sayan lenguahe, andian la komon na impluensya ed paway na Judion nasyon tan ed pigaran sankaili a makabasa ed satan. Anggaman kuan, diad komatlon siglo K.K.P., diad pankaabigan na saray Hebreon manaayam ed Alexandria, Ehipto, et ginmapo so impangipatalos na Hebreon kabiangan na Biblia ed Griego. Say Griego so internasyonal a lenguahe ed saman a panaon. Kanian, say Hebreon Biblia so mainomay a natalosan na saray aliwan Judio.
19 Sanen sinmabi panaon ed pangisulat na komaduan kabiangan na Biblia, say Griego so siansian malaknab a sasalitaen, kanian say unor a 27 libro na Biblia so nisulat ed satan a lenguahe. Balet aliwan amin et makatalos na Griego. Kanian, ag-abayag say namparan Hebreo tan Griegon kabiangan na Biblia so ginmapon nipatalos ed inagew-agew iran lenguahe ed saraman ya asasakbay a siglos, a singa say Siriako, Coptiko, Armeniano, Georgiano, Gotiko, tan Etiope. Say Latin so opisyal a lenguahe na Romanon Imperyo, tan dakel so agawan patalos ed Latin a say “autorisadon bersion” so nakaukolan ya ipatalos. Saya so akompleto nen ngalngalin 405 K.P. tan akabatan bilang say Vulgate (mankabaliksan na “kabkabat” o “kaslakan”).
20, 21. Antoray babeng ed pansiansia na Biblia, tan akin a saraya so atalonaan?
20 Kanian, anggaman ed dakel iran babeng et akapansiansia so Biblia ya anggad asasakbay iran siglo na Komon a Panaon tayo. Saray nansulat ed saya so melag a grupon kagula tan pinasegsegang a nambilay ed mairap a kipapasen ed maruksan mundo. Magmainomay itan komon a napikewet legan a sasakalen, balet ag-agawa ya ontan. Nagkalalo ni, apaliisan to so kaatapan diad kiwala to lambengat ed totoon mansasalita ed saratan a pigaran lenguahe.
21 Akin a mairap a tuloy parad Biblia so pansiansia to? Say Biblia so mangikuan a mismo: “Say interon mundo so mandukdukol ed pakayari na sakey a marelmeng.” (1 Juan 5:19) Unong ed saya, nailaloan tayo so mundon onsanok ed niyaabawag a katuaan, tan saya so peteg a nagagawa. Sirin, akin a nansiansia so Biblia bangta say dakel a tuloy iran literatura ya ag-anggan nidunget ed ontan iran kairapan so alingwanan? Saya met so eebatan na Biblia. Ibabaga to: “Saray salita nen Jehova so mansiansia lawas.” (1 Pedro 1:25) No say Biblia so peteg a Salita na Dios, anggapoy anggan anton pakayari na too a makaderal ed satan. Tan anggad sayan koma-20 siglo, saya so apaneknekan a tua.
22. Anton pananguman so agawa ed asasakbay a komapat a siglo na Komon a Panaon tayo?
22 Anggaman ontan, diad komapat a siglo na Komon a Panaon tayo, wala so agawa a kalkalnan nansumpal ed balo iran panangataki ed Biblia tan nanlanor a tuloy ed kurang na awaran ed Europa. Samploy taon kayarin tuloy na impangunaet nen Diocletian a deralen so amin a kopya na Biblia, say panangipakurang na imperyo so biglan anguman tan say “Inkakristiano” so nagmaliw a legal. Labinduan taon ed saginonor, nen 325 K.P., sakey a Romanon emperador so angipangulo ed “Kristianon” Konsilyo ed Nicaea. Akin a mapeligro parad Biblia so ontan a singa paborablen iyaaligwas? Say ebat so nanengneng tayo ed ontumbok iran kapitulo.
a Aliwan amin a manuskriton aromog ed Inatey a Dayat so eksakton kapara na nansiansian teksto na Biblia. Arum so mangipanengneng na baleg a pandumaan ed teksto. Anggaman kuan, saray pandurumaan so agmankabaliksan ya apikewet so manunan kabaliksan na teksto. Unong ed si Patrick W. Skehan na Catholic University of America, kaslakan ed saya so mangilalaman na “pananguman [na teksto na Biblia] diad letnegan na interon lohiko ton dili, a say nengneng so apalaknab ingen say talos to so ag-anguman . . . Say basiyan ya awawey et ipanengneng to so malinew a kablian ed teksto ya impasen a sagrado, sakey ya awawey (unong ya ipasen tayo) ed pangipaliwawa na Biblia diad panamegley na Biblia diad impansakal a mismo ed teksto.”
Inyarum na sakey a komentarista: “Anggaman ed amin a panduaruwa, say baleg a katuaan so nansiansia a say tekston walad sikatayo natan, nagkalautla, so suston mangilalaman ed aktual iran balikas na saray managsulat, ya arum ed sikara so nambilay ngalngalin talon libon taon lay apalabas, tan agtayo nepeg a manduaruwan tuloy ed lingo na teksto no nipaakar ed inkapeteg na mensahe ya iter ed sikatayo na Daan a Sipan.”