Say Biblia​—Kasin Salita na Dios Odino Too?

Kapitulo 3

Say Palson Kaaro na Biblia

Diad sayan kapitulo, et singbaten tayo so manunan sengegan no akin a dakel ed aliwan-Kristianon daldalin so agmangawat ed Biblia a bilang Salita na Dios. Unong ed awaran, bibidbiren na Kakristianoan so pananisia ed Biblia tan bilang manangasikaso na satan. Balet saray relihyoson muyongan na Kakristianoan so akibiang ed kaslakan a makapasinagem a karuksaan ed awaran, manlapud saray Krusada tan panagpatey ed Kapegleyan iran Panaon anggad Palanit a panagpatey ed dilin panaon tayo. Kasin say kondukta na Kakristianoan so maabig a katunongan pian ipulisay so Biblia? Diad tua, say Kakristianoan so apaneknekan a palson kaaro na Biblia. Peteg, sanen tinmalindeg so Kakristianoan nen komapat a siglo K.P., say pipupuligesgesan na Biblia ed pansiansia to so agni asumpal.

1, 2. (Isakup so introduksion.) (a) Akin a dakel so agmangawat ed Biblia bilang say Salita na Dios? (b) Anton maabig a kimey so asumpal nen inmuna tan komaduan siglo, ingen anton mapeligron iyaaligwas so onggagapo?

¹ Diad kasampotan na inmunan siglo, say impansulat na amin a libro na Biblia so asumpal. Nanlapulad saman, saray Kristiano so manunaan ed impansakal tan impangibunog na kompleton Biblia. Ontan met, sikaray okupadon mangipapatalos ed satan diad sankaslakan iran lenguahe ed saman a panaon. Anggaman kuan, legan a say Kristianon kongregasyon so okupado ed sayan narayrayew a kimey, sakey a bengatla so ongagapon natibukel a mapeligron peteg ed pansiansia na Biblia.

² Sayan nagawa so impasakbay a mismo na Biblia. Aminsan et imbaga nen Jesus so sakey a parabolo na toon angisibwag na maabig a bini ed uma to. Balet “legan a nanaugip so totoo,” sakey a kabusol so angisibwag na bini a manbunga na sabisabit. Say namparan bini so tinmubo, tan sinmabi panaon a tinalonaan na sabit iray trigo. Diad sayan parabolo, et impanengneng nen Jesus a say bunga na kimey to et saray tuan Kristiano ingen kayari na ipatey to, saray palson Kristiano so onlobak ed kongregasyon. Diad kaunoran, magmaliw a mairap so pamidbir ed tua manlapud palso.​—Mateo 13:24-30, 36-43.

3. Unong ed si apostol Pedro, anto so epekto na singa sabit a “Kristianos” diad pananisia ed Biblia?

³ Mabitar ya impasakbay nen apostol Pedro so epekto na sarayan singa-sabit a “Kristianos” ed magmaliw a panmoria na totoo ed Inkakristiano tan say Biblia. Impasakbay to: “Tan onlesa met iray palson managbangat ed utel yo. Saraya so maamot a mangiloob na makaderal iran sekta tan ibeneg da so katawan ya analiw ed sikara, ya itarok da so maganon kaderalan ed inkasikara. Niarum ni, dakel naani so ontumbok ed malukak iran kondukta ra, tan lapud sikara say dalan na katuaan so napauges naani.”​—2 Pedro 2:1, 2.

4. Panon ya asumpal iray propesiya nen Jesus tan Pedro anggan diad inmunan siglo?

⁴ Anggan nen inmunan siglo, saray propesiya nen Jesus tan Pedro so asumpal. Nilooban na ambisyoson totoo so Kristianon kongregasyon tan intanem da so inkaapag-apag. (2 Timoteo 2:16-18; 2 Pedro 2:21, 22; 3 Juan 9, 10) Legan na tinmunbok a duaran siglo, say inkapuro na Biblia so dinutakan na Griegon pilosopiya, tan dakel so apalikdon angawat ed saray paganon doktrina a bilang katuaan ed Biblia.

5. Anton impanguman ed ganggan so inaguraan nen Constantino ed asasakbay a komapat a siglo?

⁵ Nen komapat a siglo, say “Inkakristiano” so pinaletan nen emperador Constantino bilang opisyal a relihyon na Romanon Imperyo. Balet say “Inkakristianon” kabat to so duman tuloy ed relihyon ya impulong nen Jesus. Natan, saray “sabit” so mabulaslas, unong na impasakbay nen Jesus. Anggaman ontan, makapanseguro itayo a legan na satan ya amin a panaon, et walaray pigaran mangilalaman ed tuan Inkakristiano tan nangunaet a manumbok ed Biblia bilang say apuyanan a Salita na Dios.​—Mateo 28:19, 20.

Sinebelan so Pangipatalos na Biblia

6. Kapigan ginmapon natibukel so Kakristianoan, tan anto so sakey a paraan a say relihyon na Kakristianoan so duma ed Inkakristiano ed Biblia?

⁶ Unong a kabat tayo natan say Kakristianoan so ginmapon atibukel diad panaon nen Constantino. Nanlapulad saman, say melag a nengneng na Inkakristianon niletneg so aglambengat nagmaliw a relihyoson muyongan. Nagmaliw itan a kabiangan na estado, tan saray papangulo to so nanggawa na importanten biang ed saray pulitika. Ag-abayag, et inusar na apostatan iglesya so mapulitikan pakayari to ed dalan a sigpot a sumlang ed Inkakristiano na Biblia, ya angiparungtal lamet na kapeligroan ed Biblia. Panon?

7, 8. Kapigan imbalikas na papa so isusumpa ed pangipatalos na Biblia, tan akin a saya so ginawa to?

⁷ Sanen naandipat so Latin bilang inagew-agew a pansasalita, saray balon patalos na Biblia so kinaukolan. Balet agla inmabobon so Iglesia Katolika ed saya. Nen 1079 si Vratislaus, a diad saginonor et nagmaliw ya ari na Bohemia, so kinmerew na permiso ed si Papa Gregorio VII a mangipatalos na Biblia ed lenguahe na saray uuleyan to. Ag-inmabuloy so papa. Inkuanto: “Malinew ed saramay sinononot ed satan, ya aliwan diad anggapoy sengegan kanian pinaabig na Makapanyarin-amin a Dios so masanton kasulatan a mansiansian sekreto ed arum iran pasen, angangko ta, no mainomay iyan talosan na amin a totoo, ompan saya so naleglemew tan namodmora; o ompan palso so pantalos na saramay agtanton akaaral, tan sirin et mansumpal ed lingo.”

⁸ Labay na papa a pansiansiaen so Biblia ed inatey la natan a lenguahen Latin. Saray lugan to so nepeg a mansiansian “sekreto,” agnipatalos ed saray lenguahe na kaslakan a totoo.a Kanian say Vulgate nen Jerome ed Latin, a pinawala nen koma-5 siglo pian say Biblia so natalosan na amin so nagmaliw natan a paraan diad pangiyamot ed satan.

9, 10. (a) Panon atibukel so Romano Katolikon isusumpa ed pangipatalos na Biblia? (b) Anto so gagala na isusumpa na Iglesya ed Biblia?

⁹ Legan na pantutultuloy na Kapegleyan iran Panaon, et lalon inmelet so talindeg na Simbaan sumpad saray Biblia ed arum a lenguahe. Nen 1199 et nansulat si Papa Inocentes III na ontanlan mabiskeg a sulat ed arsobispo na Metz, Alemanya, a say arsobispo so amool ed amin ya aromog ton Biblia ed lenguahen Aleman. Nen 1229, et inganggan na konsilyo na Tolosa, Pransya a say “kabanyakan a totoo” so agnayarin nawalaan na antokaman iran libro na Biblia ed kaslakan a lenguahe. Nen 1233 say inkaluyagan a konsilyo ed Tarragona, Espanya so angiganggan ya amin a libro na “Daan o Balon Sipan” so nepeg ya iyawat pian poolan. Nen 1407 say konsilyo na klero ya impatawag nen Arsobispo Thomas Arundel ed Oxford, Inglatera so sigpot ya angisebel ed pangipatalos na Biblia ed lenguahen Ingles o arum nin modernon lenguahe. Nen 1431, diman met ed Inglatera, et insebel nen Obispon Stafford na Wells so pangipatalos na Biblia ed Ingles tan say pangayarian ed saratan a patalos.

¹⁰ Sarayan relihyoson pakauley so agnangunaet a maneral ed Biblia. Nangunaet iran mangipuger ed satan, pian pansianisaen itan ed lenguahen daiset lambengat so makabasa. Diad sayan paraan, et iilaloan dan amperen so tatawagen dan pikewet a pananisia balet diad tua et saraya so isusuppiat ed autoridad da. No tinmalona ra, say Biblia so nayarin nagmaliw lambengat a bengatlan upapeten na saray makabat, a samet o andian na impluensya ed saray bilay na kabanyakan a totoo.

Saray Manangiyagel ed Biblia

11. Anto so agawa sanen impuslit nen Julián Hernández iray Biblian Español ed Espanya?

¹¹ Anggaman ontan, makapaliket a dakel a masimoon a totoo so agtinmunbok ed sarayan ganggan. Balet mapeligro so ontan ya ag-itumbok. Saray sinansakey so nanirap na makapasinagem lapud “krimen” ed impakawalaan na Biblia. Bilang alimbawa, kunsideraen so kaso na Kastilan manngaran na Julián Hernández. Unong ed History of Christian Martyrdom nen Foxe, si Julian, (o, Juliano) “so angiplanon mangisempet ed dilin bansa to na dakel a Biblia manlapud Alemanya, ya inyamot to ed saray bariles na alak, tan abalkot a singa alak a Rhenish.” Sikato so siniliban tan inerel na Romano Katolikon Inkisisyon. Saramay mangawat komon ed Biblia so “palanit a pinairap, tan kaslakan ed sikara so senintensyaan na nanduruman dusa. Si Juliano so pinoolan, duamplo so inkalot ya akadeyeng, dakel so impangaw ya anggad bilay, arum so nilewet ed imaton na lapag, tan dakel so ginawan managsakay ed saray luganan ed dayat.”

12. Panon so pakaamta tayo a saray relihyoson papangulo ed Kapegleyan iran Panaon so agmangilalaman na Inkakristiano ed Biblia?

¹² Agaylan makapakebbiew a panangabuso na pakayari! Malinew, a sarayan relihyoson papangulo so palson manangilaman na Inkakristiano ed Biblia! Imparungtal na Biblia a mismo no iner so akidapagan da sanen inkuanto: “Saray anak na Dios tan ananak na Diablo so mabitar ed sayan katuaan: Siopaman ya agmangagamil na inkatunong so agkien na Dios, anggan say agto aroen so agi to. Ta saya so mensahen nadngel yo nanlapud gapo, a manaaroan so sakey tan sakey ed sikayo; aliwan singa si Cain, a kien na marelmeng a sakey tan pinatey to so agi to.”​—1 Juan 3:10-12.

13, 14. (a) Anton makapakelaw a katuaan nipaakar ed Biblia legan na Kapegleyan iran Panaon so mangipanengneng na madibinon lapuan to? (b) Panon a say kipapasen ed Europa so anguman no nipaakar ed Biblia?

¹³ Anggaman ontan, agaylan makapakelaw a walaray lalaki tan bibiin akaparaan ya onarap ed ontan a makapakebbiew a tratamento pian nawalaan lambengat na Biblia! Tan saratan ya ehemplo so aminpigan danay lan naulit anggad sayan panaon tayo. Say aralem a debosyon ya intarok na Biblia ed totoo, say mabulos a pantepel ed kairapan tan say andi-suppiat ya iyarap ed makapakebbiew ya ipapatey ya ag-ombales ed saray managpairap da, so mabiskeg ya ebidensyan say Biblia so Salita na Dios.​—1 Pedro 2:21.

¹⁴ Ag-abayag, kayari na Protestanten iyaalsa sumpad pakayari na Romana Katolika nen koma-16 siglo, say Iglesya Katolika Romana a mismo so apaskar a mamawala na saray patalos na Biblia ed kaslakan iran lenguahe ed Europa. Balet anggan diad saman, say Biblia so lalon nisiglaot ed Protestantismo nen say Katolisismo. Onia so insulat na Romano Katolikon pari a si Edward J. Ciuba: “Nepeg a simamatuan bidbiren a sakey ed saray sankadesyangan a nansumpalan na Protestanten Repormasyon et say impangitalirak ed Biblia diad limog na matoor iran Katoliko. Anggaman agsigpot ya alingwanan, say Biblia so akakaput a libro ed kaslakan iran Katoliko.”

Atagtagey a Kritisismo

15, 16. Akin a natetel met so Protestantismo no nipaakar ed isusumpa ed Biblia?

¹⁵ Balet saray iglesyan Protestante so aliwan anggapoy pakatetelan no nipaakar ed isusumpa ed Biblia. Diad inlabas na saray siglo, walaray Protestanten eskolar ya amalesa na sananey a nengneng na panangataki ed sayan libro: sakey ya intelektual a panangataki. Kaleganan na koma-18 tan koma-19 iran siglo, tinibukel da so sakey a metodo na panagaral na Biblia a tatawagen na atagtagey a kritisismo. Imbangat na atagtagey iran kritiko a say kaslakan a kabiangan na Biblia so tugyopen na tongtong basilyo tan mito. Ikuan ingen na arum a si Jesus so agbalot nanbilay. Imbes ya ipasen da a Salita na Dios, ibabaga na sarayan Protestanten eskolar a say Biblia so salita na too, tan makawetwet a tuloy.

¹⁶ Anggaman sarayan alablabas ya ideya so agla panisiaan natan, say atagtagey a kritisismo so siansian nibabangat ed saray seminaryo, tan mabetbet a narengel iray Protestanten klero a mapublikon mangipulisay ed ankabaleg iran kabiangan na Biblia. Kanian, inaon na sakey a peryodikon Australyano so inkuan na sakey a kleron Anglikano a kaslakan a walad Biblia so “lingon tuloy. Arum ya awaran to so palso. Arum ed saray detalye to so mabitar ya atakatak.” Sayan kaisipan so resulta na atagtagey a kritisismo.

“Napauges”

17, 18. Panon a say kondukta na Kakristianoan so angitarok na kabalawan ed Biblia?

¹⁷ Anggaman kuan, angangko ta say awawey na Kakristianoan so angiyarap na sankabalgan a babeng diad pangawat na totoo ed Biblia bilang Salita na Dios. Birbiren na Kakristianoan a sikatoy ontutumbok ed Biblia. Ingen, say kondukta to so angitarok na baleg a pakabalawan ed Biblia tan ed mismon ngaran a Kristiano. Unong ya impasakbay nen apostol Pedro, say dalan na katuaan so “napauges.”​—2 Pedro 2:2.

¹⁸ Alimbawa, sanen insebel na simbaan so pangipatalos na Biblia, say papa so mangiyaalibansa na malaknab ya ulop na militar sumpad saray Muslim ed Pegley Bukig. Saraya so atawag a “masanto” iran Krusada, balet anggapon balot so masanto ed saratan. Say sankaunaan​—a tinawag na “Krusada na Baley”​—so angiletneg na ehemplo ed ontumbok iran nagawa. Sakbay a tinmainan ed Europa, sakey ya asagapet ya armada, a sinugsugan na saray klero, so pinmuliktar ed saray Judio ed Alemanya, a sikaray pinapatey ed kada baley. Akin? Inkuan nen manag-awaran a si Hans Eberhard Meyer: “Say katunongan a saray Judio, bilang kabusol nen Kristo, so nepeg a nadusa, so ataptapew a sengegan diad pangiyamot ed peteg a motibo: inkaagum.”

19-21. Panon a say Talomplon Taon a Bakal, a pati say misioneron kimey tan kolonialismo so angitarok na kabalawan ed Biblia?

¹⁹ Say Protestanten iyaalsa nen koma-16 a siglo so angekal na pakayari ed Romana Katolika diad dakel iran dalin ed Europa. Say resulta et say Talomplon Taon a Bakal (1618-48)​—“sakey ed saray sankamakapasinageman a bakal ed awaran na Europa,” unong ed The Universal History of the World. Say manunan sengegan na bakal? “Say gula na Katoliko ed Protestante, Protestante ed Katoliko.”

²⁰ Diad sayan panaon, say Kakristianoan so linmaknab la ed paway na Europa, ya itatarok to so “Kristianon” sibilisasyon ed arum a pasen na dalin. Sayan inlaknab na militar so aleteb na karuksaan tan agum. Diad saray bansan Amerika, say gendat iran sibilisasyon na Amerika so tampol a ginaygay na saray Kastilan konkistador. Inkuan na sakey a libro na awaran: “Diad inkalapagan, say gendat a sibilisasyon so ginaygay na saray Kastilan gobernador ya agda imparungtal so Europeano. Say inkapgaan ed balitok so manunan motibon anengteng ed sikara ed Balon Mundo.”

²¹ Saray misioneron Protestante so pinmikal met ed Europa ya amaarap ed arum iran kontinente. Sakey ed saray resulta na kimey da et say panangilaknab na kolonialismo. Onia so kasmak a panmoria natan ed gunaet na saray misioneron Protestante: “Diad dakel iran pamaakaran say misineron kimey so inusar a sengegan tan maskara diad pananguley ed totoo. Kabkabat a tuloy so siglaotan ed baetan na misyon, teknolohiya, tan imperialismo.”

22. Panon a say Kakristianoan so angitarok na kabalawan ed ngaran na Inkakristiano legan na koma-20 siglo?

²² Say maapit a siglaotan na saray relihyon ed Kakristianoan tan say estado so nantultuloy anggad panaon tayo. Say unor a duaran sankamundoan a bakal so nantulotan nagkalautla ed baetan na saray “Kristianon” nasyones. Pinaseseg na saray klero ed namparan dapag iray malangwer iran lalaki a mitulot tan mangunaet a mamatey ed kabusol​—a kaslakan et karelihyonan da. Unong ya inkuan na libron If the Churches Want World Peace: “Peteg a pakabalawan na [saray iglesya] a say sistema na bakal natan so inmaligwas tan angitarok na sankabalgan a deral ed limog na saray estadon debosyonado ed gagala na Inkakristiano.”

Nansiansia so Salita na Dios

23. Panon so pangipanengneng na awaran na Kakristianoan a say Biblia so Salita na Dios?

²³ Rerepasoen tayo iyan andukey, maermen ya awaran na Kakristianoan pian ipabitar so duaran punto. Ununa, sarayan agawa so kasumpalan na propesiya na Biblia. Nipasakbay a dakel a mamibidbir a Kristiano so mangitarok na kabalawan ed Biblia tan ed ngaran na Inkakristiano, tan say katuaan a saya so agawa so mangiyalangon ed Biblia bilang tua. Anggaman ontan, nepeg ya agtayo lingwanan so katuaan a say kondukta na Kakristianoan so agmangilalaman ed nibased Biblian Inkakristiano.

24. Anto so mangipabidbir ed saray tuan Kristiano tan sirin et malinew a mangondena ed Kakristianoan bilang aliwan kristiano?

²⁴ Imbinsabinsa nen Jesus a mismo no panon a nabidbir iray tuan Kristiano: “Diad saya naamtaan na amin a sikayoray babangatan ko, no wala so aro ed limog yon dili.” (Juan 13:35) Niarum ni, inkuan nen Jesus: “Ag-ira kabiangan na mundo, unong ya agak kabiangan na mundo.” (Juan 17:16) Diad sayan duaran punto, malinew a papalikdoen na Kakristianoan so inkasikato bilang agmangilalaman ed Inkakristiano ed Biblia. Bibidbiren ton sikatoy kaaro na Biblia, balet nagmaliw a palson kaaro.

25. Akin a nansiansia so Biblia anggaman ed amin a kairapan to anggad sayan panaon tayo?

²⁵ Saya so komaduan punto: Lapud say Kakristianoan ed interamenti so kinmiwas a sumpan tuloy ed intereses na Biblia, peteg a makapakelaw a sayan libro so nansiansia anggad natan tan siansian mangaagamil na maabig ya impluensya ed bilay na dakel a totoo. Atalonaan na Biblia so alablabas ya isusumpa diad pangipatalos ed satan, panangataki na moderno iran eskolar, tan say agmakristianon kondukta na palson kaaro to, say Kakristianoan. Akin? Lapud say Biblia so agkapara na antokaman iran kasulatan. Say Biblia so agnayarin ompatey. Saya so Salita na Dios, tan ibabagan mismo na Biblia ed sikatayon mismo: “Namagaan so dika, nalenes iray rosas, balet say salita na Dios tayo so mansiansia lawas.”​—Isaias 40:8, The New English Bible.