Say Pantyon nen Pedro​—Wala ta ed Vatican?

“SAY pantyon na Prinsipe na saray Apostol so aromog la.” Say matalonan anunsyo nen Papa Pius XII so nipasabi na radyo ed Vatican. Saman et bandad anggaan na 1950, tan agano nin asumpal so sakey a serye na malaknab a panagkotkot ed silong na St. Peter’s Basilica. Unong ed arum, saray resulta na panagsukimat ed saya na saray arkeologo so amaneknek a si Pedro so talagan imponpon ed Vatican. Anggaman ontan, aliwan amin so inmabobon.

Parad saray Katoliko, wala so nikadkaduman kaimportantian na St. Peter’s Church ed Vatican. “Say importantin gagala na panagbaroy a mamaarap ed Roma et pian nanengneng so kasublayan nen Pedro tan pian mangawat na bendisyon to,” so kuan na sakey a manangiwanwan a Katoliko, “lapud si Pedro so linma ed Roma tan diman niponpon.” Balet talaga tan diad Roma imponpon si Pedro? Wala ta ed Vatican so pantyon to? Aromog ta la iray pukel to?

Sakey a Misteryo ed Arkeolohya

Saray panagkotkot, a ginmapo ed ngalngali 1940 tan nambayag a ngalngali samploy taon, so nagmaliw a tema na dakel a kontrobersiya. Anto so aromog na saray arkeologon pinabtangan na papa? Manuna, dakel a pantyon ed sakey a paganon sementeryo. Diad leet na saraya, diad silong na altar na papa ed kaplesan, aromog da so sakey ya aedicula, salanti, sakey ya akaukit a nitson dinisenyo pian pangipatuonan na sakey a rebulto odino sakey ya imahen, ya akapasen ed sakey a pader a nakokobrian na ambalangan pasta tan apaliberan na duaran pader ed diking. Diad kaunoran, tan misteryoso, aromog met so pigaran kera ed bangkay na too, ya, unong ed imbaga et nanlapud sakey ed duaran pader ed diking.

Dia ginmapo iray salaysay. Unong ed dakel ya iskolar na Katoliko, papaneknekan na saray nalmoan so tradisyon na panaayaman tan inkamartir nen Pedro ed Roma nen panaon na uley nen Nero, anganko ed panaon na panamasegsegang nen 64 C.E. Nibaga ni ingen a saray kera so bangkay na apostol tan nabidbir ya ontan diad sakey a sulat ya, unong ed sakey a salaysay, nabasan, “Si Pedro so wadia.” Ompatnag ya iiter nen Papa Paul VI so kredito ed sayan padesir sanen inyanunsyo to nen 1968 so nipaakar ed impakadiskobre na “saray kera ed bangkay nen San Pedro, a makanepegan ed amin a debosyon tan panamagalang tayo.”

Anggaman ontan, katekep na saray salaysay et wala met iray misumlangan a salaysay. Walaray pankanawnawa ya imparungtal na Katolikon arkeologo a si Antonio Ferrua, sakey a Jesuita ya akibiang ed saray impankotkot ed Vatican, a sikato so ‘ag-inabuloyan a mangipalapag’ ed amin ya amta to nipaakar ed satan a tema, bengabengatlan ompatnag a sumlang ed saray ibabagan nalmoan iray relikya nen Pedro. Sakey ni, sakey a giya ed Roma, a say editor et si Katolikon Kardinal Poupard tan impalapag nen 1991, so angibaga a “say sientipikon panagsukimat na saray pukel na too ya aromog ed silong na saray pundasyon na Red Wall so singano anggapoy antokaman a siglaotan ed si apostol Pedro.” Makapakelaw ni ingen, diad ontumbok ya edisyon (ed bandad sampot na 1991), naandi so balikas, tan sakey a balon kapitulo, ya apauloan na “Sakey a Panamaseguro: Si Pedro ed St. Peter, so inyarum.”

Salaysay Nipaakar ed Saray Nalmoan

Malinew a saray nalmoan so apektado na saray salaysay tan nanduruman salaysay nipaakar ed saraya ed nanduruman totoo. On, bibidbiren na sanka-autorisadoan iran manag-awaran a Katoliko “a saray maawaran a problema na epektibon inkamartir nen Pedro ed Roma, tan angiponponan ed sikato, so makapaduaruwa.” Anto ta so ipaparungtal na saray nalmoan?

Say nitson aedicula, unong ed saramay mangugunaet a mangidalangirang ed Katolikon tradisyon, so “tropeo” a tinukoy na sakey a manngaran a Gayo, sakey a saserdoten nambilay ed gapo na komatlon siglo. Unong ed si Eusebius na Cesaria, sakey a manag-awaran na iglesia nen komapat a siglo, inkuan nen Gayo a nayarian ton ‘ituro so tropeo nen Pedro ed Vatican Hill.’ Ibabaga na saray mananuporta na tradisyon a say apostol so imponpon dia, ed silong na nitso ya akabatan bilang say “tropeo nen Gayo.” Balet, midumaan met so salaysay na arum ed saray resulta na nalmoan, a sengegay impanukoy a saray inmunan Kristiano so agtanton mangiiter na imano ed panangiponpon ed saray inatey da tan anggano si Pedro so pinatey diman, magmaliw a mairap a tuloy so pamawi ed bangkay to.

Walaray agmangabobon a say “tropeo nen Gayo” (no saman so nalmoan) et sakey a pantyon. Ibabaga ra a saman so sakey a nitso a ginawa diad kidayewan nen Pedro ed bandad sampot na komaduan siglo tan saya so “impasen bilang sakey a pantyon a nitso” diad bandad saginonor. Anggaman ontan, unong ed teologo a si Oscar Cullmann, “saray panagkotkot ed Vatican so agtalagan mangipapaseguro ed pantyon nen Pedro.”

Komusta met iray pukel? Nepeg ya ibaga a say nanlapuan na saray pukel so sakey met nin pannonotan. Lapud nen inmunan siglo say sakey a paganon sementeryo so wadman a natan et tatawagen a Vatican Hill, dakel a kera ed bangkay na totoo so nikotkot ed saman a lugar, tan dakel so nalmoan. Say agkumpleton sulat (nayarin walaay petsan onpetek ed komapat a siglo) ya ibabaga na arum a mangipapaamta ed lugar na impakaromogan na saray relikya na pantyon na apostol, so nayari, ed sankaposiblian a paraan ya ontutukoy “ed ipapasen a kawalaan na saray pukel nen Pedro.” Nilikud ed saya, dakel ya epigraphist so walaay padesir a say sulat so nayari nin mankabaliksan a “Si Pedro so anggapo dia.”

Sakey ya ‘Agnapanmatalkan a Tradisyon’

“Say asakbay tan mas napanmatalkan iran autor so agmanasaglawi ed lugar na inkamartir [nen Pedro], balet say saginonor tan agtanton napanmatalkan iran autor so talagan manpapakna a saman so pasen na Vatican,” kuan na manag-awaran a si D. W. O’Connor. Kanian say pananap ed pantyon nen Pedro ed Vatican so nibased agnapanmatalkan iran tradisyon. “Sanen nagmaliw a lalon importanti iray bangkay,” pepekderan nen O’Connor, “masimoon ya anisia iray Kristiano a say [tropeo] nen Pedro diad kapetegan et mangipapanengneng na eksakton kawalaan na pantyon.”

Sarayan tradisyon so atibukel a nanbabansag a katekep na agmakasulatan a panagdayew ed saray relikya. Nanlapulad komatlo tan komapat iran siglo, nanduruman sentro na iglesia so angusar na saray relikya, tua tan palso​—tan walay gungguna na ekonomiya​—diad pipupuligesgesan pian nadampot so “espiritual” ya inkasupremo tan iyalibansa so dilin autoridad da. Diad ontan et lapud kumbinsido a saray kera ed bangkay nen Pedro so walaay mamilagron pakayari, saray piglrim so nanbaroy ya amaarap ed ipapasen dan angiponponan. Diad kaunoran na komanem a siglo, saray mananisia so datin mangibabantak “ed pantyon” na maalwar a sinimbang iran pirason tela. “Mapatpatnag,” imbaga na sakey a kapanaonan a salaysay, “no putel so pananisia na manpipikasi, sano say tela so nabawi manlapud pantyon, saman so napano na masanton kaabigan tan manbelat na mas ni nen say inmuna.” Ipapanengneng na saya so kalaknab na inkamananisia ed saman a panaon.

Diad loob na nilasus taon, saray tongtong a singa saya tan saray tradisyon ya anggapon balot so letnegan so akatulong na baleg ed imbulaslas na gloria na Basilica ed Vatican. Anggaman ontan, linmesa so mansusumlangan iran opinyon. Nen koma-12 tan koma-13 iran siglo, kinondena na saray Waldens irayan inkaalablabas tan, diad panamegley na Biblia, insalaysay a si Pedro so agbalot anggan kapigan linma ed Roma. Kalabas na pigaran siglo, saray manangiyalibansa na Repormasyon Protestanti so walaan met na onman a panagkatunongan. Nen koma-18 siglo, impasen na saray bantog a pilosopo so ideya bilang anggapoy letnegan, namparan diad awaran tan Kasulatan. Ontan met so punto-de-bista a wala ed saray iskolar, Katoliko tan arum nira, anggad natan.

Inatey ta si Pedro ed Roma?

Si Pedro, sakey a mapaabeban managsigay a taga Galilea, so maseguron agnanisip na antokaman ya ideya na inkamanunaan diad limog na saray arum a mamatatken ed Kristianon kongregasyon nen inmunan siglo. Imbes, impakabat to so inkasikato bilang “sakey a kaparan matatken.” (1 Pedro 5:1-6, Revised Standard Version) Say mapaabeban nengneng nen Pedro so duman tuloy ed maarkos ya ipapasen a pantyon to, a singa say nanengneng na siopaman a bisita ed Basilica ed Vatican.

Pian ipilit so inkasupremo na saya ed arum nin Kristianon denominasyon, nanggunaetan na Iglesia Katolika a bidbiren so ‘saginonor tan agtanton napanmatalkan’ a tradisyon a mangibabagan si Pedro so nanayam ed Roma na pigaran panaon. Balet, makapakelaw a say arum a kadaanan a tradisyon so mangipapatnag a say pantyon to so anggapo ed Vatican, noagta walad duman pasen ed Roma. Balet, akin ta agmansiansia ed saray katuaan a walan nirekord ed Biblia, say mogmon panlalapuan na direktan impormasyon nipaakar ed si Pedro? Manlapud Salita na Dios et malinew a, bilang katutulok ed saray panangidirehi, inawat to manlapud mananguley ya ulop na Kristianon kongregasyon ed Jerusalem, sinumpal nen Pedro so kimey to ed mamabukig a kabiangan na kadaanan a mundo, pati say Babilonia.​—Galacia 2:1-9; 1 Pedro 5:13; ipareng so Gawa 8:14.

Sanen mansusulat ed saray Kristiano ed Roma, ngalngali 56 K.P., imbano nen apostol Pablo iray 30 membro na saman a kongregasyon ya ag-anggan sinaglawi si Pedro. (Roma 1:1, 7; 16:3-23) Insan, diad baetan na 60 tan 65 K.P., nansulat si Pablo na anemiran sulat manlapud Roma, balet ag-asalambit si Pedro​—mabiskeg a paneknek ya anggapo diman si Pedro.a (Ipareng so 2 Timoteo 1:15-17; 4:11.) Saray kimey nen Pablo ed Roma so dedeskribien ed bandad sampot na libro na Saray Gawa, balet lamet, anggapo so impanalambit nipaakar ed si Pedro. (Gawa 28:16, 30, 31) Kanian, say anggapoy lalabien a panagsukimat na saray ebidensya manlapud Biblia, a bulos manlapud antokaman a tinibukel ya ideya, so mangitonton ed konklusyon a si Pedro so agnampulong ed Roma.b

Say “inkamanunaan” na papa so nibased agnapanmatalkan iran tradisyon tan pikewet iran panangiyaplika ed kasulatan. Si Jesus, aliwan si Pedro, so pundasyon na Inkakristiano. ‘Si Cristo so olo na iglesia,’ kuan nen Pablo. (Efeso 2:20-22; 5:23) Si Jesu-Kristo so imbaki nen Jehova pian mamendisyon tan mangisalba ed amin na saramay walaay pananisia.​—Juan 3:16; Gawa 4:12; Roma 15:29; nengnengen met so 1 Pedro 2:4-8.

No ontan, amin a manbabaroy a mamaarap ed lugar na masimoon a sisisiaen dan pantyon nen Pedro pian ‘nanengneng so kasublayan to’ so nipapaarap ed probleman no awaten so ‘agnapanmatalkan iran tradisyon’ odino sisiaen so napanmatalkan a Salita na Dios. Lapud labay na Kristianos a say panagdayew da so naabobonan na Dios, sikaray ‘onnenengneng ed Manamayadyari na pananisia ra, si Jesus,’ tan diad ayadyarin alimbawan intilak to pian tumboken tayo.​—Hebreos 12:2; 1 Pedro 2:21.

[Saray paimano ed leksab]