Istorya na Bilay
Say Impipuligesgesan Mi Pian Makapansiansian Mabiskeg ed Espiritual
Unong ed salaysay nen Rolf Brüggemeier
Say inmunan sulat a naawat ko kayari na inkiprisok et nanlapud sakey a kaaro. Impaamta to ed siak a si nanay tan saray agagik a lalaki—si Peter, Jochen, tan Manfred—so naaresto met la. Kanian ataynan so duaran angkelag ya agagi mi ya andiay atateng odino kuya. Akin a pinasegsegang na saray manuley na Bukig Alemanya so pamilya mi? Anto so tinmulong ed sikami pian mansiansian mabiskeg ed espiritual?
DINERAL na Guerra Mundial II so mareen ya impanugaw mi. Naimatonan min mismo so karamsakan na bakal. Akibiang si Tatay ed armada na Aleman tan inatey bilang kautibo ed bakal. Kabaliksan na saya a si Nanay, a manngaran na Berta, so mangasikaso ed anemiran ugugaw a manedad na sakey anggad 16.
Say iglesia ya akikamangan nen Nanay so nansengegay impakadismaya ton maong ed relihyon, kanian agto la labay so ondengel na antokaman nin nipaakar ed Dios. Balet sakey agew nen 1949, walay maong ya ontebek a melag a biin linma ed sikami pian itongtong so nipaakar ed Panarian na Dios, saya et si Ilse Fuchs. Asagyat so interes nen Nanay ed saray tepet tan panagkatunongan to. Say panag-aral na Biblia so akapangiter na ilalo ed si Nanay.
Balet, diad primero et sikami ran lalaki so negatibo. Saray Nazi insan saray Komunista so nanggaway mararakep iran sipan, ya akadismayaan mi labat. Anggaman naandian kami lay talek ed antokaman a balon sipasipan, sikami so nandinayew sanen akabatan min walaray Tasin walad panamairapan iran kampo lapud agda pansuporta ed guerra. Diad tinmumbok a taon, si Nanay, Peter, tan siak so abautismoan.
Say yugtan ya agi min laki a si Manfred so abautismoan met, balet ompatnag ya aglinmamot ed puso to so katuaan na Biblia. Sanen insebel na saray Komunista so kimey mi nen 1950 tan sikatoy pinaskar na saray sekreton pulis—saray Stasi a bantog ed kaugsan—impaamta to no iner so pakagagawaan na saray pantitipon mi. Satan so nanresulta ed impakaaresto di Nanay tan arum niran agagik a lalaki.
Panaglingkor Legan na Pananebel
Lapu ed pananebel, kaukolan a mangipuslit kami na saray literatura na Biblia ed Bukig Alemanya. Bilang sakey a kartero, siak so mangaala na suplay dia ed mamasagur a kabiangan na Berlin, a ditan et ag-insebel iray literatura tayo, tan imbeltang ko iratan ed Bukig Alemanya. Aminpigak ya aliktaran iray pulis, balet nen Nobyembre 1950, siak so narel.
Impisok ak na saray Stasi ed sakey a selda a walad dalem na dalin tan andian na bintana. No agew siak so ag-inabuloyan a naugip, insan no labi siak so tetepetan tan no arum et leleweten. Agak balot akapibalita ed pamilyak anggad nen Marso 1951 sanen linma ira di Nanay, Peter, tan Jochen ed korte diad samay impan-usay ed siak. Siak so asentensiaan na anemiran-taon.
Anem agew kayarin siak so nausay, naaresto met ira di Peter, Jochen, tan Nanay. Kayari na saya, inasikaso na sakey a kaagian a bii so agik a bii a si Hannelore, a mantaon na 11, tan inasikaso met na panginaen mi si Sabine, a mantaon na 7. Intrato na saray guardian Stasi si Nanay tan saray agagik bilang mapeligron kriminal, inala da ni ingen iray bayet na sapatos da. Sikaray kinaukolan a manalagey leleg daran tetepetan. Sikara met so asentensiaan, ya anem taon so balang sakey.
Nen 1953, siak tan say arum niran Tasin priso so niasain a mangipaalagey na airport na militar, ya agmi nilabay a gawaen. Saray walad pakauley so anusa ed sikami na 21 agew a kibiig, a kabaliksan ton anggapoy kimey mi, anggapoy naawat min sulat, tan daiset so tagano. Arum a Kristianon agagin bibii so mangikekera na tinapay manlapud daiset a rasyon da, insan da ipuslit ya iter ed sikami. Saya so angitonton ed impakapikab-kabat ko ed si Anni, sakey ed saraman ya agagin bibii, tan impangasawak ed sikato, kayari na nantumbokan ya inkibulos mi nen 1956 tan 1957. Sakey taon kayari na kasal mi, nianak so anak min si Ruth. Si Peter, Jochen, tan Hannelore so angasawa met la’d satan a ngalngalin nambabansag.
Manga taloy taon kayari na inkibulos ko, siak so inaresto lamet. Sakey ya opisyal na Stasi so analin mangombinse ed siak a magmaliw ya espiya (informer). Inkuan to: “Pinablin Mr. Brüggemeier, magmaliw ka karin makatunongan. Antam la no anto so kipapasen na wala’d prisoan, tan agmi labay a nasagmak mo lamet iman. Sarag mo pa’y mansiansian Tasi, mantultuloy a manaral, tan itongtong so Biblia anggad labay mo. Labay mi labat so napakabatan kapagno walay balon impormasyon. Isip mo pay asawam tan say melag ya anak mon bii.” Say unor a balikas so akaaburidoan kon maong. Ingen, amtak a legan kon wala’d prisoan, si Jehova so makapangasikaso ed pamilyak a magmaong nen say nagawaan ko, et peteg ya ontan!
Sinali na saray walad pakauley a paskaren si Anni a mantrabahon sigpot-panaon tan ipakomis si Ruth ed arum a too leleg na sakey simba. Ag-inmabuloy si Anni tan sikatoy nantrabaho ed labi pian naasikaso to si Ruth no agew. Maas-asikaso iray agagi tayo’d espiritual tan inikdan day asawak na dakel a bengatla, a ninanabang to ni itan ed arum. Siak balet, binmayag ak ni na ngalngali anemiran taon ed prisoan.
No Panon Min Apansiansia so Pananisia Leleg Min Walad Prisoan
Kapawil ko ed prisoan, labalabay ya amtaen na saray Tasin kaibak ed selda iray bengatlan agano nin nipalapag. Agaylay liket ko ta inaral kon maong so magasin a Watchtower tan inmatendi ak a regular ed saray pantitipon, diad ontan et nayarian ko ran pasesegen ed espiritual!
Sanen nantepet kami na Biblia ed saray guardia, oniay inyebat da: “Say pangiter na Biblia ed saray Tasi nen Jehova et singa kapeligro na pangiter na uusaren ed priso pian makatakas.” Kada agew, saray agagin mangidadaulo so mamili na sakey a teksto ed Biblia a singbaten mi. Legan na inagew-agew a kapalduan oras a panaakar mi ed sular na prisoan, mas interesado kami ed pakagunggona manlapud teksto na Biblia ed saman ya agew nen say ed ehersisyo tan preskon dagem. Anggaman kaukolan mi manaarawian na 15 piye tan agnaabuloyan a mitongtong, siansia nin akapanggawa kami na saray paraan pian nipasa so teksto. Kapawil mi’d prisoan, tugyopen mi no anto so nadngel na balang sakey, insan mi la gapoan so inagew-agew a paningbat ed Biblia.
Diad saginonor, sakey ya espiya so angiwalwal ed gagawaen mi, tan siak so impisok ed bartolina. Agaylan bendisyon a diad saman et akapangipatlep ak la na pigan lasus a teksto! Ginawak a makana iraman a maapan agew diad impandalepdep ed nanduruman tema na Biblia. Insan siak so inyalis ed sananey a prisoan, a diad satan et inyan ak na guardia ed kulongan a kawalaan na duaran Tasi tan, say makapalikliket ed amin et inikdan to kami na Biblia. Kayari na anem bulan ya inkipisok ko ed bartolina, misalsalamat ak ta akapanginabang ak lamet na saray tema ed Biblia diad saray kapananisian.
Deneskribe na agik a si Peter no antoy akatulong ed sikaton mansungdo diad arum a prisoan: “Iisipen ko so bilay ed balon mundo tan pinansiansiak ya okupado so isip ko diad impannodnonot ed saray ibabaga na Biblia. Sikami ran Tasi so nampapabiskegan diad pangitetepet na nipaakar ed Biblia odino diad pamapabitla nipaakar ed Kasulatan. Aliwan mainomay so bilay. No maminsan et 11 kami ed sakey a mainget a selda a manga 12 metro kuadrado. Diman mi la gagawaen so amin—mangan, onugip, manuras, anggan manbawas ni ingen. Nagmaliw kamin nerbiyoso tan maalipanes.”
Onia met so nanonotan na sakey nin agik a si Jochen nipaakar ed saray eksperiensya to ed prisoan: “Kakansionen ko iray kanta a nanonotan ko manlapud say panagkantaan tayo. Inagew-agew a mandadalepdep ak na sakey a tekston nipatlep ko. Kayari inkibulos ko, intultuloy ko so maabig a rotina na espiritual a kibabangat. Kada agew, babasaen ko so teksto na Biblia parad satan ya agew, a kaiba so pamilyak. Sikami met so manpaparaan parad saray amin a pantitipon.”
Say Inkibulos nen Nanay ed Prisoan
Si Nanay so nibulos kayari masulok na daiset ed duay taon ya inkipriso. Inanamot to so kawayangan to pian iyaralan na Biblia si Hannelore tan si Sabine, a tinulongan to iran mangiletneg na maabig a pundasyon parad pananisia ra. Tinulongan to met iran angarap ed saray isyun linmesa diad eskuelaan lapud pananisia ra ed Dios. Inkuan nen Hannelore: “Agmi pampapagaan no anto so pansumpalan na talindeg mi ta diad abung et manpapasesegan kami. Lapud malet so siglaotan min sankakapamilyaan, ayarian min inarap so anggan anton gonigon ya inkidungetan mi.”
Intuloy ni nen Hannelore: “Sikami met so nansuplay na espiritual a tagano parad saray agagi ed prisoan. Mano-mano min kinopya ed angkekelag a letra so interon isyu na The Watchtower diad waxed paper. Insan mi binalkot iratan na papel ya agmanepsep na danum tan inyamot ed leet na saray impamagan prutas a binulan min ipapatulor. Alay liket min makaawat na bales a balikas a saray prutas et ‘masasamit.’ Okupado kamin tuloy ed kimey mi, nibagak a saman so talagan makapakelkelaw a panaon.”
Panagbilay Legan na Pananebel
Indeskribe nen Peter no anto so kipapasen na bilay legan na saray dekada na pananebel ed Bukig Alemanya: “Sikami so mandaragup ed kaabungan na agagi ed melag a grupo, ya onsasabi tan onaalis ed nanduruman oras. Diad kada pantitipon, iyaarunsa mi so parad ontumbok a pandaragup. Gagawaen mi iya panamegley na panagsinyas tan nisulat iran nota lapud mabetbet a siber-siber iray Stasi a maamot ya ondedengel.”
Impaliwawa nen Hannelore: “No maminsan et makaawat kami na inrekord iran programa ed asamblea. Sengegan iyan naynay na maliket a pantitipon. Say melag a grupo mi so mantitipon pian dengelen so pigaran oras na panangibangat na Biblia. Anggaman agmi nanengneng iray manpapaliwawa, susubaybayan min maong so programa tan mangaala kami na nota.”
Inkuan nen Peter: “Saray agagi tayo ed arum a bansa so nansagpot a maong pian nitaryaan kami na literatura na Biblia. Diad samay unor a dekada odino sakbay ni na samay inkigebay Padir na Berlin nen 1989, inggawaan da kami na espisyal ya angkelag iran publikasyon. Arum so angirisga ed saray kotsi ra, kuarta ra, tan say kawayangan da ni ingen pian nipatulor so espiritual a tagano diad Bukig Alemanya. Sakey a labi, ag-akasabi so sanasawan aalagaren mi. Asukayan na pulis iramay literatura tan kinompiska toy kotsi ra. Anggaman walaray peligro, agmin balot inisip ya itunda so kimey pian nawalaan labat na maregdeen a bilay.”
Si Manfred, say yugtan kon laki ya angitapat ed sikami nen 1950, so aneskribe ed no antoy tinmulong ed sikaton napapawil tan napansiansia so pananisia to: “Kayarin siak so nikulong ed pigaran bulan, linma ak ed Sagur Alemanya tan intalirak ko so dalan na katuaan na Biblia. Siak so pinmawil ed Bukig Alemanya nen 1954 tan angasawa diad tinmumbok a taon. Ag-abayag et inawat na asawak so katuaan na Biblia, tan sikatoy abautismoan nen 1957. Asabi panaon, siak so ginmapon ginonigon na konsiensiak, tan diad tulong na asawak, akapawil ak ed kongregasyon.
“Saray Kristianon agagi a mikabat ed siak antis kon tinaynan so katuaan so maaron angawat ed siak, a singano anggapoy agawa. Alay abig na liknaan sano sikay ibano tekep na maligsan imis tan lakap. Agaylay liket kon akapawil ed si Jehova tan ed saray agagik.”
Say Espiritual a Pilalaban so Nantultuloy
Balang sakey ed pamilya mi so kaukolan a mipuligesgesan a milaban nipaakar ed pananisia. Oniay impaimano nen agik a si Peter: “Sikami natan so apaliberan na dakel a pakagirogiroan tan pakasagyatan ed materyal, a mas ni nen say kapiganman. Leleg na pananebel, nankontentoan mi no anto so wala. Singa bilang, anggapo ed sikami so nampilalek a niwalad sananey a grupo na panag-aralan lapu labat ed personal iran rason, tan anggapo met so nanreklamo a saray pantitipon et arawdawi odino masyado lan lablabi. Malikeliket kamin amin a mantitipon, anggano arum ed sikami so kaukolan a manalagar anggad alas-11 na labi parad turno na itaynan ed pasen a pantitiponan.”
Nen 1959, si Nanay so nandesidi a manpirmi ed Sagur Alemanya a kaiba si Sabine, a mantaon la’d saman na 16. Lapud ta labay da so manlingkor no iner babaleg so pankaukolan parad saray manangipalapag na Panarian, sikara so imbaki na sangan opisina diad Ellwangen, Baden-Württemberg. Say inkaseseg nen Nanay anggaman maletey so bunigas to so amakiwas ed si Sabine ya onggapon manpayunir sanen sikatoy manedad na 18. Sanen akiasaway Sabine, si Nanay—diad edad a 58—so nanaral a manmaneho pian napadaak ni so pibibiang to ed panagpulong a kimey. Nanggayagaan to iyan serbisyo anggad impatey to nen 1974.
No nipaakar ed siak, kayari na ngalngali anem taon na komaduan inkiprisok, siak so inyakar nen 1965 ed Sagur Alemanya, ya ag-amta na say pamilyak. Asabi panaon balet, akaibak la so asawak a si Anni, tan say anak min si Ruth. Intepet ko ed sangan opisina no nayari kamin manlingkor ed lugar a walay babaleg a pankaukolan parad saray manangipalapag, kanian imbaga ran onla kami ed Nördlingen Bavaria. Diman so binalegan nen Ruth, tan say yugtan ton laki, si Johannes. Si Anni so ginmapon nampayunir. Say maabig ya ehemplo to so amakiwas ed si Ruth ya onggapon manpayunir kayarin mismo na impaneskuela to. Parehon akapiasawa ed payunir iray anak mi. Natan et walaan la ray pamilya, tan sikami so abendisyonan na anemiran malilimgas ya apo.
Nen 1987, inanamot ko so pankanawnawan makapanretiron masakbay tan inibaan koy Anni ed panagpayunir a ministeryo. Taloran taon ed saginonor, siak so naimbitaan ed sangan opisina diad Selters pian ontulong ed pamabaleg na pasilidad. Kasumpal na satan, sikami so tinmulong ed impamaalagey ed sankaunaan ya Assembly Hall na saray Tasi nen Jehova ed say datin kabkabat a Bukig Alemanya, diad Glauchau, a nanlingkoran mi bilang manag-asikaso diad saginonor. Makasengeg ed bunigas, sikami so pinmawil pian nakaiba so anak min bii diad Kongregasyon na Nördlingen, tan ditan lay nampayuniran mi.
Agaylay gayagak ta amin na saray agagik a lalaki tan bibii tan karaklan ed saray membro na pamilya mi so mantutultuloy a manlilingkor ed alay abig a Dios tayo, si Jehova. Diad inlabas na saray taon, naaralan mi a basta mansiansia itayon mabiskeg ed espiritual, naeksperiensya tayo so katuaan na saray salita ed Salmo 126:3: “Si Jehova so nanggawa na angkakabaleg a pamaakaran ya onkana ed sikatayo: a lapu ed saraya manliket tayo.”
[Litrato ed pahina 13]
Diad agew na kasal mi, 1957
[Litrato ed pahina 13]
Kaiba so pamilyak nen 1948: (arap, manlapu ed kawigi a manpakawanan) si Manfred, Berta, Sabine, Hannelore, Peter; (beneg, manlapu’d kawigi manpakawanan) siak tan si Jochen
[Saray litrato ed pahina 15]
Sakey a melag a libron inusar legan na pananebel tan say instrumenton uusaren na saray “Stasi” ed maamot a panagdengel da
[Credit Line]
Forschungs- und Gedenkstätte NORMANNENSTRASSE
[Litrato ed pahina 16]
Kaiba iray agagik: (arap, manlapu’d kawigi a manpakawanan) si Hannelore tan Sabine; (beneg, manlapu’d kawagi a manpakawanan) siak, si Jochen, Peter, tan Manfred