Libron Pinagpauges Da
“Lingon teorya a say dalin so ontetelek a bukor tan liliberen toy agew, tan sigpot ya onkokontra ed Masanton Kasulatan.” Ontan so inkuan na Congregation of the Index na Iglesia Romana Katolika diad sakey a dekreto nen 1616.1 Peteg ta a susumlangen na Biblia iray sientipikon katuaan? Odino pinagpauges da itan?
DIAD panaoy ambetel na 1609/10, impaarap nen Galileo Galilei so kapkapanparakep ton teleskopyo ed katawenan et adiskobre toy apatiran bulan ya onliliber ed planetan Jupiter. Say anengneng to so amuyak ed ontatalonan sisiaen ya amin a bengatla ed katawenan et ontetelek ed dalin. Asasakbay ni, nen 1543, impasen na Polakon astronomo a si Nicolaus Copernicus ya ontetelek iray planeta ed banwa. Pinekderan nen Galileo a sientipikon katuaan iya.
Balet, parad saray Katolikon teologo et kontra’d doktrinay simbaan itan. Abayag lan sinisia na simbaan a say dalin so sentro na uniberso.2 Nibase iyan panmoria ed literal ya interpretasyon ed kasulatan a mangililitrato ed dalin bilang akapirmi “ed saray pundasyon to, ya agnatenyeg ed ando lan ando.” (Salmo 104:5, The Jerusalem Bible) Pinatawag ed Roma, sikatoy inmapireng ed Inkisision. Lapud nisilong ed pirmin panangusay, sikatoy pinaskar a babawien iray nalmoan to, tan sikatoy inkulong ed ginuardiaan ya abung legay impanbilay to.
Nen 1992, 350 taon kayari impatey nen Galileo, inaksobi lanlamang na Iglesia Katolika a sikato manayay duga.3 Balet no duga si Galileo, kasin aliwa so Biblia?
Pananap ed Tuan Kabaliksan na Biblikon Balbalikas
Panisiaan nen Galileo a tua so Biblia. Sanen onkontra iray sientipikon adiskobre to ed ontatalonan interpretasyon ed pigaran bersikulo na Biblia, inkatunongan ton agnatatalosan na saray teologo so tuan kabaliksan na saray teksto. Tutal, “agbalot mankontraan so duaran katuaan.” insulat to.4 Insuhiri ton saray pihon termino na siensia et ag-onkokontra ed inagew-agew iran salita ed Biblia. Balet ag-abuloyan na saray teologo a nakombinsi ira. Impilit dan amin a Biblikon balbalikas nipaakar ed dalin et kaukolan ya ipasen a literal. Bilang resulta, agda labat impulisay iray adiskobre nen Galileo noagta asaew da met so tuan kabaliksan na saratan a Makasulatan a balikas.
Diad tua, say sentido komun so nepeg a mangibaga ed sikatayo a sano tutukoyen na Biblia so “apatiran suyok na dalin,” et agto labay ya ibagan atalosan na saray managsulat na Biblia a say dalin et literal a kuadrado. (Apocalipsis 7:1) Nisulat so Biblia diad lenguahe na ordinaryon totoo, a mabetbet ya angusar na malinew iran dalan na pananalita. Kanian sano tutukoyen toy dalin bilang walaan na “apatiran suyok,” matibay a “pundasyon,” “panangiletnegan,” tan “panukong a bato,” ag-iiter na Biblia so sientipikon deskripsyon na dalin; mabitar a manutukoy itan diad metaporikon dalan, a singa mabetbet a gagawaen tayo diad inagew-agew a panagsalita.a—Isaias 51:13; Job 38:6.
Diad libro ton Galileo Galilei, onia so kuan nen biograpon L. Geymonat: “Saray makisir-ya-impannonot a teologo a malabay a pegetay siensia diad basian na biblikon panagkatunongan so diad katuaan to et agmamapagalang ed Biblia mismo.”5 Ontan a talagay ginawa ra. Diad tua, say interpretasyon na saray teologo ed Biblia—ya aliwan say Biblia mismo—so angipasen na agmakatunongan a pananebel ed siensia.
Mipadpara, pipikeweten na saray relihyoson pundamentalista natan so Biblia sano ipipilit dan say dalin et pinalsa ed loob na anemiran agew ya a-24-oras. (Genesis 1:3-31) Say ontan a panmoria et agmitunosan ed siensia nisay diad Biblia. Diad Biblia, a singa ed inagew-agew a panagsalita, say salitan “agew” et ontukoy-tukoy a termino, a mangibabalikas na sukat na panaon ed nanduruman karukey. Diad Genesis 2:4, amin ya anemiran agew na panamalsa et atukoy bilang sakey ya intiron “agew.” Say Hebreon salitan impatalos ya “agew” diad Biblia et simplin mankabaliksan na “sakey ya andukey a panaon.”6 Kanian, anggapoy Biblikon rason pian ipilit a saray agew na impamalsa et a-24 oras. Diad pangibabangat na duma, pinagpauges na saray pundamentalista so Biblia.—Nengnengen met so 2 Pedro 3:8.
Diad intiron awaran, mabetbet a pipikeweten na saray teologo so Biblia. Konsideraen pay pigaran dalan ya aliway impangipakabaliksan na saray relihyon na Kakristianoan ed ibabaga na Biblia.
Impanpauges na Relihyon
Say kakikiwas na saramay mangibabagan tutumboken day Biblia et mabetbet a manederal ed reputasyon na libro ya ibabaga ran igalang. Saray mankuan a Kristiano so nanpapaagosan na dala diad ngaran na Dios. Ingen, sisimbawaen na Biblia iray patumbok nen Kristo a “manaaroan.”—Juan 13:34, 35; Mateo 26:52.
Kakatkatan na arum a klerigo iray pulok da, ya aatitan day nanirapan dan kuarta—a duman tuloy manlapud Makasulatan a bilin: “Andi-bayar ya inawat yo, andi-bayar met ya iter yo.”—Mateo 10:8; 1 Pedro 5:2, 3.
Malinew, agnaukom so Biblia unong ed saray salita tan kiwas na saramay basta mangaaon ed satan odino mangibabagan manbibilay a mitunosan ed satan. Diad ontan et say lukas-ya-impannonot a too so malabay a maniskobrin mismo no anto so Biblia tan no akin a nikadkaduma itan a libro.
[Paimano ed leksab]
a Alimbawa, anggan saray sankaliteralan-ya-impannonot ya astronomo natan so mangibagay “ibubutay” tan “iseselek” na banwa, bibitewen, tan saray konstelasion—anggaman, diad tua et ompatnag labat ya onggagalaw iraya lapud itetelek na dalin.
[Litrato ed pahina 4]
Duara ed saray teleskopyo nen Galileo
[Litrato ed pahina 5]
Aarapen nen Galileo iray manag-usay to