Siensia tan Relihyon​—Say Gapoan na Pansumlangan

MAGANO lan ompatey so 70 años ya astronomo tan ipipilit to kalamor so manbasa. Sankabembenan toray manuskrito na dokumenton insulat to, ya akaparaan lan ipalapag. Balanglan amta to odino andi, say libro to so sigpot a manguman ed panmoria na katooan ed uniberso. Pansengegan met itan na pirmin kontrobersya ed limog na Kakristianoan, a saray epekto na satan et wala ni anggad natan.

Samay astronomo a magano lan ompatey et si Nicolaus Copernicus, sakey a Polakon Katoliko, tan say taon ed saman et 1543. Inkuan na libro nen Copernicus ya apauloan na On the Revolutions of the Heavenly Spheres, a say banwa, aliwan say dalin so walad sentro na solar system. Say marakdakep a simplin teorya nen Copernicus so aminpinsan ya anguman ed komplikadon maong a teorya a say dalin et walad sentro.

Diad primero et agnapatnagan a walay nagawan pankontraan. Say sakey a rason et lapud maal-alwar si Copernicus diad impangipresenta to na saray ideya to. Nilikud ed satan, say Iglesia Katolika, ya angawat ed panmorian say dalin et walad sentro, so ompatnag a mas maabobon ed sientipikon espekulasyon diad saman a panaon. Pinaseseg ni ingen na mismon papa si Copernicus ya ipalapag toy libro to. Sanen impalapag a siansia itan nen Copernicus, insulat na payakot ya editor so paunan-salita to, ya imparungtal to a say ideyan walad sentro so banwa et base labat ed matematika, tan nayarin aliwan katuaan unong ed astronomya.

Linmoor so Pansumlangan

Sinmublay ed eksena so Italyanon astronomo, matematiko, tan pisiko a si Galileo Galilei (1564-1642), a sakey met a Katoliko. Diad impangusar nen Galileo ed saray ginawa ton teleskopyo a kinabitan na balo niran inimbenton lente, anengneng to so detalye ed katawenan ya agnin balot anengneng nensaman. Base ed naobserbaan to, sikatoy akombinse a susto si Copernicus. Akanengneng met si Galileo na saray batek ed banwa, a tatawagen natan a saray sunspot, kanian sinuppiat na satan so sananey nin papablien a sisiaen ed pilosopiya tan relihyon, salanti, say banwa so agnayarin manguman odino nabulok.

Aliwan singa si Copernicus, si Galileo so makpel tan maseseg ya angiyalibansa ed saray ideya to. Tan ginawa to itan sanen lalon magulo iray kipapasen ed relihyon, lapud parungtalan lan kokontraen ed saman na Iglesia Katolika so teorya nen Copernicus. Kanian, sanen inkatunongan nen Galileo ya aliwa labat a susto so ideya a walad sentro so banwa noagta mitunosan met itan ed Kasulatan, sikatoy naninapan na iglesia a sakey ya erehes.a

Linma ed Roma si Galileo pian idepensay inkasikato balet anggapoy agawaan to. Nen 1616, sikatoy ingganggan na iglesia a tundaan to lay pangiyaalibansa ed saray ideya nen Copernicus. Tinmundan agano si Galileo. Balet nen 1632 et impalapag to so sananey nin libro bilang pananuporta ed si Copernicus. Diad tinmumbok a taon a mismo, si Galileo so senentensiaan na Inkisisyon a nipriso legay bilay. Balet, lapud inkamasiken to la, tampol a pinalemew da so sentensia to diad kipukok ed abung.

Dakel so mangipapasen a say impanumlang nen Galileo ed iglesia et sakey a matalonggaring ya intalona na siensia sumpad relihyon tan, nagkalalo la, sumpad Biblia. Balet, unong a nanengneng tayo ed onsublay ya artikulo, dakel a katuaan so ag-inkonsidera na satan a pinasimplin maong a konklusyon.

[Paimano ed leksab]

[Litrato ed pahina 3]

Copernicus

[Credit Line]

Inala ed Giordano Bruno tan Galilei (Aleman ya edisyon)

[Litrato ed pahina 3]

Indepensa nen Galileo so inkasikato diad arap na Romanon Inkisisyon

[Credit Line]

Nanlapu ed libron The Historian’s History of the World, Tomo IX, 1904

[Picture Credit Line ed pahina 3]

Background: Tsart a mangililitrato ed ideya nen Copernicus nipaakar ed “solar system”