Say Libro na Propesiya

Interesado iray totoo ed arapen. Sikaray manaanap na napanmatalkan iran prediksion nipaakar ed dakel a tema, manlapud manangipasakbay na panaon ya anggad kipapasey ekonomya. Balet, sano onkiwas ira unong ed saratan a panangipasakbay, mabetbet a nadismaya ira. Lugan na Biblia so dakel a prediksion, odino propesiya. Panon inkasusto iray ontan a propesiya? Awaran ta iratan a nisulat lan inmuna sakbay a nagawa? Odino awaran iratan a nisulat kayarin agawa iratan pian kunkunwarin propesiya?

UNONG ed report, onia so inkuan na Romanon estadista a si Cato (234-149 K.K.P): “Pankelawan ko no akin a say sakey a managparles et agto onelek no makanengneng na sananey a managparles.”¹ On, anggad sayan agew et dakel a totoo so manduaruwa ed saray manangibagay-arapen, astrologo, tan arum niran managparles. Mabetbet a saray prediksion da so nibabalikas ed agmalinew iran termino tan nambabangil so nayarin pangipatalos ed saratan.

Balet, komusta iray propesiya na Biblia? Wala tay rason pian panduaruwaan? Odino walay basian parad panmatalek?

Ag-Inaral Iran Panagpalbeng

Saray intilihintin totoo so manalin usaren daray sankaimanon panlabayan pian makapanggawa na suston panagpalbeng nipaakar ed arapen, balet ta aliwan naynay a susto. Onia so ibabaga na libron Future Shock: “Kada sosyedad so onaarap ed aliwa labat ed saray mantutumbokan ya agla pigan arapen, noagta nanduruman posiblin arapen, tan panuppiat ed saray lablabayen ya arapen.” Inyarum na satan: “Siempre, anggapo so ‘makaamta’ ed arapen ed anggan anton sigpot a pantalos. Nayarian tayo labat ya alasiren tan palaknaben iray padesir tayo ed arapen insan salien tayon pilien no antoy posiblin nagawa.”²

Balet saray managsulat na Biblia so aglabat basta ‘nampili no antoy posiblin nagawa’ ed ‘saray padesir’ ed arapen. Nisay saray prediksion da et niwaklit bilang makilot iran balikas a nayarin nandurumay pakapangipatalos ed saratan. Diad pidumaan, dakel ed saray propesiya ra et malinlinew a tuloy so inkibalikas da tan nikadkaduma so inka-espisipiko to, mabetbet a mamapalbeng ed kasuniyan na samay iilaloan. Alaen pan alimbawa so akauna lan imbaga na Biblia nipaakar ed syudad na Babilonia

‘Panisen na Panis na Panamagbag’

Say kadaanan a Babilonia so nagmaliw ya “alahas na panpanarian.” (Isaias 13:​19, The New American Bible) Sayan onsasaknap a syudad so naromog diad panag-nigosyoan a rota manlapud Gulpo na Persia anggad Dayat Mediterano, ya onkakana bilang simpenay komersio na saray namparan komersianti ed dalin tan dayat ed baetan na Bukig tan Sagur.

Diad komapiton siglo K.K.P., say Babilonia et singa agnakobkob a kabiseray Impiryo na Babilonia. Akatarangka so syudad ed Ilog Eufrates, tan say danum na ilog so inusar a mamorma na maawang, aralem a banawang tan nansasangal a kanal. Niarum ni, say syudad so protektado na malaknab a sistema na doblin bakor, insan asuportaan na dakerakel a torin aguardiaan. Agpankelawan a liknaen na saray manaayam diman a maligen.

Anggaman kuan, diad komawalon siglo K.K.P., sakbay a niatagey so Babilonia ed kapantokan na gloria to, impasakbay nen propeta Isaias a say Babilonia so ‘panisen na panis na panamagbag.’ (Isaias 13:​19; 14:​22, 23) Diniskribi met nen Isaias so mismon paraay kagebay Babilonia. Saray managlusob so ‘mamaekat’ ed saray ilog to​—say lapuan na binmanawang a depensa to​—say syudad et mainomay lan lusoben. Inter ni ingen nen Isaias so ngaran na konkistador to​—si “Ciro,” say matalonggaring ya ari na Persia, “a diad arap to et saray wangalan so nalukasan la tan anggaporay kaput a nikapot.”​—Isaias 44:​27–​45:​2, The New English Bible.

Saraya so mabiskeg a prediksion. Balet tinmua ta iratan? Oneebat so awaran.

“Anggapoy Bakal”

Duaran siglo kayari impangirekord nen Isaias ed propesiya to, diad labi na Oktubre 5, 539 K.K.P., nankampamento iray sundalo na Medo-Persia ed asingger na Babilonia diad panangimando nen Ciro a Baleg. Balet ta saray taga-Babilonia so matalek. Unong ed Griegon manag-awaran a si Herodotus (komaliman siglo K.K.P.), magenap so abasto ra a manbayag ed dakel a taon.³ Sikara met so proprotektaan na Ilog Eufrates tan mabiskeg iran bakor na Babilonia. Anggano ni, diad saman a mismon labi, unong ed Nabonidus Chronicle, “say armada nen Ciro so akaloob ed Babilonia ya anggapoy bakal.”⁴ Panon a posibli itan?

Ipapaliwawa nen Herodotus a diad loob na syudad, saray totoo so “mansasayaw tan manliliket diad piesta.”⁵ Balet, diad paway et impaarap nen Ciro so danum na Eufrates ed sananey a direksion. Legan ya onaatapew so danum, tinmaksaw iray sundalo to ed ilog, ya anggad ulpo ray kaaralem na danum. Sikaray nanmartsan anggad alabasan daray ataragey a bakor tan nilooban day tinawag nen Herodotus a “saray wangalan ya alukasan ed ilog,” wangalan ya apaulyanan dan akalukas.⁶ (Ikompara so Daniel 5:​1-4; Jeremias 50:​24; 51:​31, 32.) Pepekderan na arum a manag-awaran, pati si Xenophon (c. 431–​c. 352 K.K.P.), ontan met ed saray tapyas a cuneiform a nalmoan na saray arkeologo, so biglan inkaplag na Babilonia ed si Ciro.⁷

Asumpal sirin so propesiya nen Isaias nipaakar ed Babilonia. Odino ontan ta? Posibli kasin aliwan prediksion iya balet ta aktual a nisulat kayarin agawa itan? Peteg, ontan met so nitepet ed arum a propesiyay Bilblia.

Awaran a Nankunkunwarin Propesiya?

No saray propeta na Biblia​—pati si Isaias​—et niribesa ra labat so awaran pian ompatnag a singa propesiya, diad ontan et sarayan lalaki so masilib a managpalikdo. Ingen anto komoy motibo ra a mamalikdo? Mabulbulos ya impaamta na saray tuan propeta a sikaray agnapasoksokan. (1 Samuel 12:​3; Daniel 5:17) Tan akonsidera tayo laray napanisiaan ya ebidensia a saray managsulat na Biblia (dakel ed sikara et propeta) so napanmatalkan a lalaki a mabulbulos a mangiwalwal ed dilin makapabaing a lingo-lingo ra. Singano agnapanisiaan a saray ontan a lalaki et manggaway komplikado a panamalikdo, a pagmamaliwen dan propesiya so awaran.

Wala ni bengatlan konsideraen. Dakel a propesiya na Biblia so walaan na ampait a panangondena ed kabaleyan na propetas, ya angilaktip ed saray saserdote tan mananguley. Alimbawa, kinondena nen Isaias so mabanday a kipapasey moralidad na Israelitas​—namparan saray manuley tan totoo​—diad agew to. (Isaias 1:​2-10) Arum a propeta so makpel ya angiwalwal ed kasalanan na saray saserdote. (Sofonias 3:​4; Malaquias 2:​1-9) Mairap a nonoten no akin a mamapabrika ra na saray propesiya a walaan na pirmin panangondena sumpad saray kabaleyan da tan no akin a mikokomplot met iray saserdote ed ontan ya panagpalikdo.

Sakey ni, panon a saray propeta​—no impostor ira labat​—et makagawa na ontan a panagpeki? Nipaseseg so literasia ed Israel. Manlapud kaugawan, binangatan iray ananak a manbasa tan mansulat. (Deuteronomio 6:​6-9) Impaseseg so pribadan panagbasa ed Kasulatan. (Salmo 1:2) Walay mapublikon panagbasa ed Kasulatan diad saray sinagoga ed sinimban Sabaton. (Gawa 15:21) Singano agnapanisiaan a say intiron mabasan nasyon, mankabisadoy Kasulatan, et napalikdo ed ontan a panagpalikdo.

Nilikud ni, wala ni so kaaruman na nagkalalo ni ed propesiya nen Isaias nipaakar ed kageba na Babilonia. Kalaktip ed satan et say detalyen agbasta nisulat kayari kasumpalan to.

“Sikato Naani Agla Natooan”

Antoy pansumpalan na Babilonia kayari kageba to? Onia so impasakbay nen Isaias: “Sikato naani agla natooan, agmet la napanayaman a manlapu ed kailalakan angga ed kailalakan. Saray Arabes [Arabo, NW] met ag-ira mangipaalagey na toldad’man; ni saray pastol agda met parokolen so saray ayep dad’man.” (Isaias 13:​20) Singano agnapanisiaan, anggan panon, so pangipasakbay a say ontan a paborablin inkipasen a syudad et permaninti lan agnapanayaman. Kasin saray salita nen Isaias so nisulat kayarin naimatonan toy impankibalatar na Babilonia?

Kayari insalta nen Ciro, say atooan a Babilonia​—anggaman makapkapoy​—so nantultuloy ni ed loob na pigaran siglo. Tandaan a saray Dead Sea Scroll et ilalaktip day kompleton libro nen Isaias ya apetsaan na komaduan siglo K.K.P. Diad panaon a pansakal ed lukot, inuleyan na saray Parthiano so Babilonia. Diad inmunan siglo K.P., walay komunidad na saray Judio diman ed Babilonia, tan binmisita diman so managsulat na Biblia a si Pedro. (1 Pedro 5:13) Diad satan a panaon, say Dead Sea Scroll nen Isaias et kompleto la ed ngalngalin duaran siglo. Kanian, diad unonan siglo K.P., siansian agni kompleton nankibalatar so Babilonia, ingen say libro nen Isaias et abayag lan asumpal.a

Singa nipasakbay, diad kaunoran et nagmaliw labat a “loslosbo [na batobato]” so Babilonia. (Jeremias 51:​37, NW) Unong ed Hebreon iskolar a si Jerome (komapat a siglo K.P.), diad agew to say Babilonia so sakey a panag-anupan a ditan so panliliberan na “ayayep ed amin a nengneng.”⁹ Kibalatar nin siansia so Babilonia anggad sayan agew.

Inatey lay Isaias sanen say Babilonia et andian lay manaayam. Balet saray deral na satan ya aminsan a makapanyarin syudad, ngalngalin 80 kilometro ed abalaten na Baghdad, diad modernon Iraq so mamapaneknek ed kasumpalan na saray salita to: “Sikato naani agla natooan.” Say panangipawil ed Babilonia bilang panagyat ed saray turista so nayarin manayat ed saray bisita, balet say “anak na anak” na Babilonia so atawtaw ed ando lan ando.​—Isaias 13:​20; 14:​22, 23.

Diad ontan si propetan Isaias so agbasta angibalikas na agmalinew iran prediksion a nayarin onaplika ed antokaman a nagawa ed arapen. Agto met nirebisa so awaran pian ompatnag a singa propesiya. Isipen pa: Akin ya ipalaran na impostor so “panangipropesiya” na bengatlan agto balot nakontrol​—a say makapanyarin Babilonia et agbalot napanayaman?

Sayan propesiya nipaakar ed kageba na Babilonia et sakey labat ya alimbawa manlapud Biblia.b Natatalosan na dakel a totoo ed kasusumpalan na saray propesiya a pakapatnagan a say Biblia et nanlapud atagtagey nen say too. Anganko et onabobon ka ya, anggan panon et sayan libro na propesiya so makanan usisaen. Sakey a bengatla so segurado: Walay baleg a pandumaan ed baetan na makilot odino dramatiko iran prediksion na saray managparles natan tan say malinew, seryoso, tan espisipiko iran propesiya na Biblia.

[Saray paimano ed leksab]

[Blurb ed pahina 28]

Kasin saray managsulat na Biblia et suston propetas odino masilib a managpalikdo?

[Litrato ed pahina 29]

Saray deral ed kadaanan a Babilonia