Maliket Iraman So Naromog a Manbabantay!
“Maliket iraman so ariripen a nasabian na katawan a manbabantay!’’—LUCAS 12:37.
1. Akin a saray ariripen nen Jehova so ‘nansiansian manatalaran ed sikato,’ balet anton tepet so nitepet nipaakar ed saray iglesia na Kakristianoan?
“SI Jehova so sakey a Dios na panangukom. Maliket ya amin iraman so mansiasiansian manaalagar ed sikato.” (Isaias 30:18) Nanlapulad samay impangiyabawag nen Jehova na ultimon inkatalo na Uleg tan say kililiktar ed panamegley na Insipan a Bini, saray matoor ya ariripen to so nambilay a maniilalo ed kasumpalan na satan a sipan. (Genesis 3:15) Balet kasin saray teologo so manutulong ed saray membro na iglesia ra a mansiansian manbantay ed kaunoran a kililiktar a manlapud si Satanas tan say bini to?
2. Akin a saray “nasyones’’ so nepeg a mantalaran ed “Shiloh’’?
2 Diad propesiya to ed dukolan na ipapatey, impasakbay nen Jacob a say Bini na sipan so onsabi ed panamegley na tribu na Juda. Inikdan to so Bini na simbolikon ngaran a Shiloh, imbaga nen Jacob a “diad sikato say katutulok na katooan so kayarian to.” Unong ed Griegon Septuagint Version, say Shiloh “so iilaloan na saray nasyones.” (Genesis 49:10) Saray “nasyones’’ so nepeg a mas nagkalalon manbantay ed Shiloh lapud imbaga nen Jehova ed si Abraham a laki nen Jacob: “Diad panamegley na binim amin a nasyones na dalin so peteg a mamapalar ed inkasikara.’’ (Genesis 22:18) Balet ununa satan a Bini, Shiloh, odino say Mesias, so onsabi ed dalin ed limog na saray kapolian nen Abraham tan nianak ed tribu na Juda.
Akabantay a Judion Nakdaan
3. Anto so ibabaga nen Lucas nipaakar ed panatalaran na saray Judios nen 29 K.P., tan kasin saya so pekderan na awaran?
3 Imbaga nen Lucas a Judion manag-awaran a diad “komalabinliman taon na uley nen Tiberio Caesar [29 K.P.],’’ “say katooan so manaalagar tan amin so mankakatunongan ed kapusoan da nipaakar ed si Juan [say Managbautismo]: ‘Angangko ta sikato so Kristo [Hebreo, Ma·shiʹach, Mesias]?’ ” (Lucas 3:1, 15) Kasin sayan balikas nen Lucas so pekderan na sekular ya awaran? Say balon edisyon na Ingles nen Emil Schurer a History of Jewish People in the Age of Jesus Christ so angitepet: “Kasin sayan ilalo [panaalagar ed Mesias] so mansiansian pirmin mabilay ed limog na totoo?” Diad ebat, kuanto: “Diad unor a sakbay-Kristianon siglos, tan ilautla ed ununan siglo A.D., nagmaliw a mabilabilay lamet ya aminsan, a singa impanengneng na Pseudepigrapha [Judion apocaliptikon literatura], Qumran [sulsulat na komunidad ed Dead Sea], Josephus tan saray Ebanghelyo. . . . Saray pasingawey na libro nen Daniel . . . so angagamil na dakel ya impluensya ed inkatibukel na Mesianicon ideya.”
4, 5. (a) Akin a saray Judios so manatalaran ed Mesias diad saman a panaon, tan panon so inkapekderan na saya? (b) Anton nengneng na Mesias so iilaloan na dakel a Judios, balet diad siopa so angiparungtal nen Jehova na isabi na tuan Mesias?
4 Nankomento ed Mateo 2:2, insulat na sakey ya eskolar: “Wala, ed sayan panaon, so kasmak a panatalaran ya ompatnag so nikadkaduman persona ed Judea. Saray Judios so maseseg a manaalagar ed isabi na Mesias. Diad impanguenta a binitla nen Daniel (kap. ix. 25-27), amta ra a say panaon so manasingger sano ompatnag so Mesias.” Nibaga met a saray Romanon manag-awaran a si Suetonius tan si Tacitus, tan ontan met ed saray Judion manag-awaran a si Josephus tan Philo, so analambit ed sayan kipapasen na pantatalaran. Say Pranses a Manuel Biblique, nen Bacuez tan Vigouroux (Tomo 3, pahina 191), so mamekder ed saya, tan kuanto: “Kabat na totoo a saray pitumplon simba a taotaon ya impiho nen Daniel so manasingger la ed kasampotan to; anggapo so asurprisan makadngel ed si Juan a Bautista ya angiyanunsio a say panarian na Dios so inmasingger la.”
5 Wala, sirin, so maawaran ya ebidensya a saray Judios so manatalaran ed isabi na Mesias, odino Insipan a Bini, tan sayan tatalaranan so nisesengeg ed pambabantay da ed kasumpalan na sakey a propesiya na panaon.a (Daniel 9:24-27) Tua, maslak iran Judios nen inmunan siglo a walad nanduruman sekta na Judaismo so maniilalo ed sakey a pulitikal a Mesias a, singa nibaga ed The Concise Jewish Encyclopedia, “maneral ed saray kakabusol na Israel tan mangiletneg na ayadyarin panaon na deen tan inkayadyari.” Ingen ta manbabantay a siiimano so nakdaan na matoor iran Judios diad tuan Mesias. Sakey ed saraya et si Zacarias tan Elizabeth, saray atateng nen Juan a Managbautismo, tan ontan met ed si Simeon, Ana, Jose tan Maria. (Mateo 1:18-21; Lucas 1:5-17, 30, 31, 46, 54, 55; 2:25, 26, 36-38) Diad saraya, ingen ta aliwan diad saray relihyoson papangulo na Judaismo, pinekderan nen Jehova so propesiya na panaon nen Daniel ya akayari ed sikaran bantayan, salanti, say isabi na Insipan a Bini, odino Mesias, “sanen say nagnap a geter na panaon so sinmabi.”—Galacia 4:4.
Asakbay a Kristianon Inkamabantay
6. Panoy impamabaleg ed saray walad kalangweran a Judios, tan panon so impanulong na saya ed arum a magmaliw a babangatan nen Jesus?
6 Kabat nen Jose tan Maria a say ugaw a Jesus a papabalegen da so magmaliw a Mesias. Sasalitaen to so imbaleg to, ibabaga na The New Encyclopædia: “Nayarin si Jesus so binmaleg ed inkadebosyon ya abayuboan ed abung tan diad sinagoga (a pati say panagaral na Biblia, katutulok ed Ganggan, panagpikasi, tan say panaalagar ed kaunoran ya isabi na Mesias).” Arum iran walad kalangweran a binmaleg ed kaabungan na saray matoor a Judion nakdaan so apurekan ed Mesianicon ilalo, tan sayan manepeg a pantalaran so tinmulong ed arum ed sikaran tampol a mangimano ed tawag a magmaliw a babangatan nen Jesus.—Marcos 1:17-20; Juan 1:35-37, 43, 49.
7. (a) Kasin imbangat nen Jesus a say Panarian so wala ed dalem na indibidual a Kristiano? (b) Para ed anto so pansiansiaan na saray Kristiano a pambantayan?
7 Diad panampusampot na mangaraldalin a ministeryo to, imbangat nen Jesus iray babangatan to a mansiansian manbantay ed arapen a “kiwawala” to tan say isasabi na Panarian to. Inkuan na Britannica: “Sarayan tradisyonal a motibo na anggaan na mundo, say Unor a Panangukom, tan say balon mundo na Dios so aliwan anggapo ed saray balikas nen Jesus a nipreserba ed tradisyon na Ebanghelyo. Sirin, si Jesus so agbalot anguman ed Panarian na tawen diad sakey a puron a relihyoson eksperiensia na sinansakey a kamarerwa na too odino angiter ed Judion eskatologo na panagtalaran diad pantalos na sakey ed ebolusyonarion oksuyan na kanonotan ed mundo odino diad sakey a kalat a nadampot diad panamegley na sagpot na too. . . . Sikato so ag-angipanabang nisay angipaseseg ed ilalo diad sakey a sankanasyonan a Mesias . . . nisay sinuportaan toray sagpot na saray Zealots a mamapetang ed isasabi na Panarian na Dios.” Andi, inikdan toray Kristianos na nanduruman-nengneng a tanda a ditan et ununan nayarian dan bidbiren so isasabi na kadederal na Jerusalem, insan, lalo ed kaunoran, natebek da so ‘tanda na kiwawala to tan say konklusyon na sistema na bengabengatla.’—Mateo 24:3 ya anggad 25:46; Lucas 21:20-22.
8. Antoy mangipanengneng a si Jesus so ag-anisian sikato so onsabi ed Panarian to a manganggano, kanian anton simbawa so inter to ed saray patumbok to?
8 Saray bulos-manag-isip tan anggan arum ed saray teologo na Kakristianoan so mangibabagan saray inmunan Kristianos so anisia a say parousia nen Kristo, odino kiwawala, so nagawa ed agew da. Insuhiri ni ingen na arum a sinisia nen Jesus a mismo a sikato so onsabin magano la ed Panarian to. Balet diad saray ilustrasyon to ed talento tan mina, impanengneng nen Jesus a nagawa lambengat diad “kayari andukey a panaon,” a sikato so ompawil ed maarin pakayari tan mipalinewan ed saray ariripen to ya angimatalkan to ed saray kayarian to. (Mateo 25:14, 19; Lucas 19:11, 12, 15) Tan diad propesiya to ed ‘tanda na kiwawala to tan ed konklusyon na sistema na bengabengatla,’ inako to a “nisay angheles ed katawenan nisay say Anak, noagta say Ama’’ lambengat so mikabat ed “agew tan oras’’ sano onsabi so anggaan. Inyarum to: “Mansiansian manbantay, sirin, lapud agyo kabat no anton agew so isabi na Katawan yo.’’—Mateo 24:3, 14, 36, 42.
9. Kasin impakabaliksanan nen apostol Pablo ya inisip ton say kiwawala nen Kristo so mapatnag ed agew to? Ipaliwawa.
9 No nipaakar ed pananisia na saray inmunan Kristiano ed mapatnag lan kiwawala nen Kristo, inkuan na sakey a reperensyan kimey na eskolarb: “Say kaso ed pangipasen ya inilaloan nen Pablo so parousia a maganggano la diad 1 Tes. so arawin pinaletan na danum. Asasakbay a singa say 1 Tes. 5:10 ya anisia si Pablo a nayarin sikato so ompatey. Say posibilidad so agnipukay a diad pansalitan ‘sikami’ ed 1 Tes. 4:15 tan 17 et ipapabidbir nen Pablo so inkasikato ed unor a kapolian ya agnakaukolan so pangipasen a sikaton mismo so kabiangan na satan.’’ Diad komaduan sulat to ed si Timoteo, malinlinew ya imbaga nen Pablo ya agto inilaloan so pangawat ed tumang to ya anggad “satan ya agew,’’ say agew na “ipapatnag’’ nen Kristo ed Panarian to, sano “ukomen [To] so mabilay tan inatey.’’—2 Timoteo 4:1, 8.
10. Panon a say manepeg a Kristianon inkamabantay so nansumpal a manangiliktar-bilay ed saray inmunan-siglon Kristiano ed Judea?
10 Legan ya aalagden da so kiwawala nen Jesu-Kristo tan isasabi ed Panarian to, saray Kristiano so nakaukolan a mansiansian manbantay. Say manepeg a Kristianon inkaliing so akayari ed saray Judion Kristiano a mamidbir ed tanda ya inter nen Jesus diad onsasabin kaderal na Jerusalem. (Lucas 21:20-24) Sanen inataki nen Cestius Gallus so Jerusalem nen 66 K.P., saray sililiing a Kristiano so anganamot ed bigla, agnipaliwawan insener tan imbatik a manlapud syudad tan ontan met ed saray kaliberliber a teritorya na Judea. Unong ed saray asakbay a manag-awaran na iglesia a si Hegesippus, Eusebius tan Epiphanius, saray Kristiano ed Judea so nansalimbeng ed biek na Jordan ed sakey a pasen a tinawag na Pella. Say inkaliing dan pirmi ed espiritual so angiliktar ed sikara ed patey odino inkadakep sanen saray sundalon Romano so pinmawil nen 70 K.P. diad leksab nen Heneral Tito tan dineral da so Jerusalem. Agaylan sarayan Kristiano so maliket ta sikara so nansiansian nanbantay!
Kristianon Impantalaran Kayari 70 K.P.
11, 12. Anto so manepeg ya awawey na Kristiano kayari inkaderal na Jerusalem nen 70 K.P., tan panon so panalimbeng na saya ed sikara?
11 Lapud say kiwawala nen Jesus so nagawa lambengat diad “kayari andukey a panaon,’’ anto so nepeg ya awawey na saray Kristiano kayari inkaderal na Jerusalem nen 70 K.P. tan diad amin a siglos ya anggad panaon na anggaan? Kasin say Kristianon panaalagar pabetelen, “igaton ed yelo,’’ a singa panangibaga? Andi! Saray taloran sulat nen apostol Juan tan say Apocalipsis, so nisulat ya amin kayari na 70 K.P. Diad inmunan sulat to, mamapasakbay si Juan a sumpad “antikristo,’’ tan ibabaga to’d saray Kristiano a mansiansian mikasakey ed Kristo legan ya aalagden so “kiwawala’’ to tan say ipapatnag To. (1 Juan 2:18, 28; 3:2) Diad amin a taloran sulat to, amasakbay si Juan a sumpad saray apostata. No nipaakar ed Apocalipsis, manlapud gapo ya anggad sampot nipaarap ed isasabi nen Kristo diad gloria ed Panarian to, ultimon balikas a: “Amen! Gala, Katawan a Jesus.’’—Apocalipsis 22:20.
12 Nepeg a saray Kristiano so nikabisado ed parousia. Salanti, inagew-agew et sikara so manbilay diad pantalaran ed “kiwawala’’ nen Kristo. Insulat nen Ernst Benz, a propesor na awaran iglesia: “Saray ‘unor a bengatla’ so ununa ran bengatla, ed termino ya inkamaganat, a para ed saray matoor na inmunan iglesia. Say sentron karga na pananisia tan ilalo ra et say isasabi na Panarian na Dios.’’ Anggano say Panarian so ag-onsabi legan na bilay da, sayan manepeg ya awawey na pantalaran so manalimbeng ed saray Kristiano a manlapud pagmaliw dan mantemeg ed espiritual tan nilanlanor ed mundo nen Satanas.—1 Juan 2:15-17.
13, 14. Anton duaran inkalablabas so linmesa ed limog na saray apostatan Kristiano nen komadua tan komatlon siglo K.P.?
13 Inako, legan a binmaleg so apostasya kayari impatey na saray apostoles, lingon ideya so asagap na arum no nipaakar ed inkaasingger na isasabi nen Kristo ed Panarian to. Diad kimey ton The Early Church and the World, inkuan nen C. J. Cadoux: “Si Irenæus [komaduan siglo K.P.] tan si Hippolytus [kaunoran a komadua, asasakbay a komatlon siglo K.P.] so namparan nanisip a posibli so pangalkula ed arum a biskeg na inkasusto ed panaon sano onsabi so anggaan.’’ Arum, nisengeg ed lingon kronolohya, so nanisip a say 6,000 taon na awaran na too so asingger lan manampot tan say isasabi na komapiton milenyo so asingger la. Sikara so lingo, siempre. Ingen ta pambabanikelan da so mansiansian aliing ed espiritual.
14 Diad biek a dapag, maslak ya apostatan Kristiano so akabalang ed amin ya panlikna na kaganatan tan panatalaran ed Panarian. Pinakabatan itayo na Theological Dictionary of the New Testament: “Inimpluensyaan na metapisiko [pilosopya] nen Plato tan etiko na saray Stoicos, saray Kristianon Apolohista [komadua tan asasakbay a komatlon-siglon “kaamaan’’ na iglesia] so samsamet ya angusar diad panisip ed panarian na Dios. Anggad sikara so walaan na eskatologo, dinomina na ideya so inkayadyari na indibidual a Kristiano. . . . say Griegon panisip ed imortalidad, maandon bilay tan pikakabat so lalon importante nen say biblical a panisip ed [Panarian na Dios]. . . . Mipadpara ed Origen [c. 185-c. 254 K.P.], . . . ngalngalin anggapo so pasen a balot ed biblical a mensahe na panarian na Dios.’’
15. Legan a binmaleg so apostasya, anton awawey so tinumbok na saray niletneg ya iglesia diad bangat ed “Unor Iran Bengatla’’?
15 Diad manuna, saya so awawey a tinmalona ed amin na saray natatawag a Kristianon iglesia. Imparungtal na The Encyclopædia Britannica: “Nanlapulad panaon nen Romanon imperador (inatey nen 337) say pulitikal a panamidbir ed Inkakristiano so atalosan a bilang say amorian ilalo ed Panarian nen Kristo. Say eskatologo ed arapen so nantultuloy ya onwala diad pangidepak ed saray inyamut-amut a sekta.’’ “Diad panaon sakbay na koma-16 a siglon Repormasyon, saray grupon erehes . . . so angakusa ed Iglesia Romana diad impangitapat ed orihinal ya eskatologon mapatnag a pantalaran.’’
‘Maliket So Naromog a Manbabantay’
16. Antoran grupo so pinmatnag nen koma-19 a siglo, tan anto so sinisia na arum ed sikara?
16 Lapud “saray lalon niletneg a Kristianon iglesia’’ so agla manbabantay ed kiwawala nen Kristo tan say impangawat to ed pakayari na Panarian, nipaulian la ed saramay tinawag na iglesian “grupo na erehes’’ a manggawa na ontan. Diad koma-19 a siglo, pigara ed ontan iran grupo so pinmatnag ed daldalin a say Biblia tan say paraan na panaral ed satan so wala ed saray kabanyakan a totoo. Saray manunan iglesia, a say anggan anton bangat ed “unor iran bengatla’’ so nagmaliw ya andi-kabaliksan, so managmodmoran anawag ed ontan iran grupo ya adventista odino milenyalista, lapud say ontan iran grupo so manbabantay ed komaduan isasabi nen Kristo tan anisia a si Kristo so nigeter a manuley diad sanlibon taon. Dakel ed sarayan grupo so nantalaran ed si Kristo ya ompawil ed dalin a mangiletneg na milenyon Panarian to. Arum ed sikara so angalkulo ed komaduan isasabi nen Kristo a nagawa nen 1835 (saray Irvingites, ed Inglatera), 1836 (saray patumbok nen Bengel, ed Alemanya), 1843 (saray patumbok nen Miller, ed Estados Unidos) tan nen 1889 (say grupon Menonite ed Rusya).
17, 18. Panoy inkiwas na saray niletneg ya iglesia na Kakristianoan, balet anto so inkuan nen Jesus ya anapen to sano sikato so ‘onsabi’?
17 Natural, “saray lalon niletneg a Kristianon iglesia’’ so nanliket sanen sarayan pasakbay so nansumpal a lingo. Pian maseguro, saray Katoliko, Ortudoks tan manunan Protestantin Iglesia so agnanggawa na ontan iran lingo. Diad sikara, saray bangat ed “Unor Iran Bengatla’’ so “andi-kabaliksan.’’ Abayaglan tinundaan da so “mansiasiansian manbantay.”—Marcos 13:37.
18 Ingen, imbaga nen Jesus ed saray babangatan to: “Maliket iraman so ariripen a nasabian na katawan a manbabantay! . . . Siopa a peteg so matoor a panangimatalkan, say makabat, a turoen na katawan to a mangasikaso ed ulop na ariripen to ya itultuloy da ran ikdan na sukat na tagano ed manepeg a panaon? Maliket itan ya aripen, no sikato so nasabian na katawan to a manggagawa na ontan!’’—Lucas 12:37-43.
19, 20. (a) Anton grupo so pinmarungtal ed eksena nen 1870’s, tan akin ya insian da so inkasikara ed arum iran grupo? (b) Anton magasin so nagmaliw ya opisyal a palapagan na sayan grupo, tan panon so impanulong na sayan magasin ed ondaraak a bilang na saray tuan Kristiano?
19 Sakey ed saray natatawag a grupo na erehes a manbabantay ed tanda na ipawil nen Kristo ed unor a kakatlo na koma-19 a siglo et sakey a grupo na panagaral-ed-Biblia ya inimatonan nen Charles Russell ed Pittsburgh, Estados Unidos. Insulat nen Russell: “Manlapud 1870 ya anggad 1875 so sakey a panaon na pirmin ibabaleg diad grasya tan pikakabat tan aro ed Dios tan ed Salita to. . . . Anggaman kuan, sikami ed saman lambengat so mangaala ed inheneral a pantalos ed plano na Dios, tan agnaaralan so dakel iran abayaglan-iniliw a lingo. . . . Naermenan kamin tuloy ed lingo na saray Komaduan Adventista, a nantalaran ed si Kristo diad laman.’’
20 Si Russell tan saray kakaiba to so tampol ya akatalos a say kiwawala nen Kristo so agnanengneng. Insian da so inkasikara a nanlapud arum a grupo tan, nen 1879, inggapo ran impalapag so espiritual a tagano diad Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence. Manlapud ununan taon na inkipalapag to, sayan magasin so angituro ed arapen, diad malinew a paliwawa ed Kasulatan, diad petsan 1914 a bilang nikadkaduman petsa ed kronolohya na Biblia. Kanian sanen inggapo nen Kristo so agnanengneng a kiwawala to nen 1914, maliket irayan Kristiano ya aromogan a manbabantay! Diad masulok a sakey siglo, sayan magasin, a natan et tinawag na The Watchtower—Announcing Jehovah’s Kingdom, so tinmulong ed lawas-ondaraak a bilang na saray tuan Kristiano a “mansiansian manbantay’’ tan “mansiansian aliing.’’ (Marcos 13:33) Ed no panon so inkagawa na saya so nasalaysay ed ontumbok ya artikulo.
[Saray Paimano ed Leksab]
a Para ed nagnap a salaysay ed sayan propesiya na panaon, nengnengen so “Let Your Kingdom Come,’’ pahina 58-66.
b The New International Dictionary of New Testament Theology, Tomo 2, pahina 923.
Arum Iran Tepet ed Panrepaso
◻ Antoy mamaneknek ed inmunan-siglon Judion Mesianicon impantalaran?
◻ Panoy impanulong na inkamabantay ed saray Kristiano ed Judea?
◻ Antoy epekto na apostasya ed Kristianon panagtalaran?
◻ Anton nengneng na aripen so anapen nen Kristo legan a manasingger so panaon na anggaan?
◻ Anton grupo na Kristiano so manusumpal ed sarayan nakakaukolan, tan diad tulong na anton magasin?
[Litrato ed pahina 8]
Saray managpalapag ed sayan palapagan so naynay a manbabantay