Panangitandoro ed Katuaan Diad Mundon Agmaridios

“Say salitam so katuaan.”​—JUAN 17:17.

1. (a) Kapigan tan panon so impagmaliw na katuaan a salisalan? (b) Anton engranden balon katuaan so nibaga ed Eden?

SAY katuaan so abayaglan salisalan! Sayan salisalan, a singa inkadaanan na awaran na katooan, so tinmalindeg ed Eden sanen sinuppiat na orihinal ya Uleg so inkamatua na Soberanon Katawan a Jehova. Diad inkatukso, pinili na saray inmunan atateng tayo so panisip ya independente tan mankurang ed dilin sinisiblet a dalan da. Sikara so aliwan manamemben na katooran a manangitandoro ed katuaan. Balet diman et impaamta na Dios so sankarakpan ed saray balon katuaan, a say sakey a “bini” na Panarian so napawala pian deralen toray kimey na Diablo.​—Genesis 3:1-6, 14, 15.

2. (a) Panon so inkaataki na katuaan ed sakbay-Delap a mundo? (b) Akin ya aromog nen Noe tan pamilya to so pabor nen Jehova?

² Say katuaan so nanaataki natan. Say Manunan-managpalikdo so anawag ed panuporta na arum iran rebelyoson espiritun anak na Dios a manderal ed dalin. Say mauges a kailalakan ed sakbay-Delap so nigalet diad ‘panggawa ra ed dilin labay da’ a sikara so sinmaew ya angimano ed pasakbay na Dios ya inkalar nen Noe. Sikara so atawtaw. Baleg si Noe tan say pamilya to so akaliktar lapud andi-tilol a katooran da. Sanen sarayan manangitandoro ed katuaan so pinmaway ed akaliktaran dan biong, say antimanon ninonot da et say pangisaklang na bagat na pisasalamat​—“ambalingit a samiong” ed si Jehova.​—Genesis 6:4-12; 8:18-21; Lucas 17:26, 27; 2 Pedro 2:5.

Panagderal na Katilaan

3. Anto so Babilonia a Baleg, tan panon so inggapo to?

³ Anggaman kuan, saman a daan ya Uleg, say Diablo, so angitultuloy na sagpot ton mangambug ed danum na katuaan. Andi-duaruwa, say daan a Babilonia so nipaalagey diad leksab na panangidirihe nen Satanas. Saray ‘misteryo na Babilonia’ so nagmaliw a pundasyon na sankamundoan ya imperyo na palson relihyon, ya adeskribe ed Apocalipsis 17:5 a bilang “Babilonia a Baleg, say ina na saray balangkantis tan saray makapadimlan bengatla ed dalin.” Saray dakerakel a simit to, a dingan na saray manggugutgutan a bangabangat na sektas to, so nantultuloy ya anggad sayan agew a bilang sakey ya engranden deposito na relihyoson katilaan.​—Genesis 10:8-10; Jeremias 51:6.

4. Panon so impangitandoro nen Jesus ed katuaan, tan diad anton nansumpalan?

⁴ Sanen wadiad dalin si Jesu-Kristo, makpel ya intandoro to so katuaan. Imbaga to ed saray relihyoson mansimpisimpitan ed agew to: “Sikayo so nanlapu ed ama yo a Diablo . . . Sikato so agtinmalindeg a malet ed katuaan, lapud andi ed sikato so katuaan.” Niarum ni, si Jesus, a nipasakbay a “bini” na sipan, so angidanet ed kaimportantian na katuaan sanen imbaga to ed si Pontio Pilato: “Sika a dili so mangibabaga a siak so ari. Nisengeg ed saya et siak so nianak, tan nisengeg ed saya et siak so sinmabi ed mundo, pian tasian ko so katuaan.” Inter nen Jesus so atooan a bilay to diad panangitandoro ed katuaan​—katuaan na Panarian.​—Juan 8:44; 18:37; Genesis 3:2-5.

5, 6. (a) Panon so impangitultuloy nen Satanas na pibabakal to ed katuaan? (b) Anton impangikames so nansumpalan, tan antoran katilaan so nilamut diman? (c) Akin a labay tayo so magmaliw a magunaet a manangitandoro ed katuaan?

⁵ Say katilaan so mikakatangbayan ed kaugsan. Aliwan makapakelaw, sirin, a diad pantutultuloy nen Satanas a mamabakal ed katuaan, et pinatalindeg to so apostatan kleron klase, ya adeskribe ed 2 Tesalonica 2:3 a bilang “say too na kaugsan.” Kayari impatey na saray apostoles nen Jesu-Kristo, sarayan mauges ya apostata so angitandoro ed inkasikara ya atagey nen say laigo tan kinamesan da so puron Kristianon bangat diad impangilaok da ed satan diad saray “misteryo” na Babilonia tan Griegon pilosopya, a matalona et say teorya nen Plato a say kamarerwa na too so ag-ompatey.

⁶ Sayan katilaan so angiter na letnegan a para ed arum nin katilaan, a singa say ‘amin a totoon maong so onla ed tawen,’ ‘say aliwan-tanton-maong so onla ed purgatoryo,’ tan ‘say mauges so nakalot ed ando lan ando diad impiernon pairapan.’ Lapud wala so ontan lan daakan a tilan bangat ed Binababilonian relihyon, agaylan sikatayo so maliket ta insipan nen Jesus: “No sikayo so mansiansia ed salitak, sikayoray peteg a babangatan ko, tan naamtaan yo so katuaan, tan say katuaan so mangibulos ed sikayo”! Nepeg a kaliktan tayo so magmaliw a magunaet a manangitandoro ed manangiter-kawayangan a katuaan.​—Juan 8:31, 32.

Panamusnak ed Baleg a Katilaan

7. (a) Anto so kalat nen Satanas, tan panon so panasali ton pangegemtan ed satan? (b) Anton palson bangat so pinmarungtal nen koma-19 siglo?

⁷ Anggaman kuan, iyuupot na Diablo so anggaan na nayarian to diad panumpa ed katuaan. Onsanok sano wala so anggan siopan mangiter na pananisia ed Salita na Dios a katuaan, say Masanton Biblia. Say kalat to et say ‘pamulag ed kaisipan na saray agmananisia, ta pian agda naamtaan so maglorian maong a balita nipaakar ed si Kristo.’ Ginetma na Diablon iyurak so katuaan ya aliwa lambengat ed panasali na “too na kaugsan” na Kakristianoan a mangisiglaot ed sarayan palson relihyoson bangat diad Biblia noagta ontan met ed pangibabaga a say Biblia so nibase ed mito tan lehenda. Sirin, kaleganan na koma-19 a siglo, pinusnakan na saman ya daan ya Uleg so sananey a palso tan manamalikdon bangat. Saman so tinawag na teorya na ebolusyon.​—2 Corinto 4:4.

8. Anto so teorya nen Darwin?

⁸ Nen 1859, legan a manasingger so Biblicon “panaon na anggaan,” impalapag nen Charles Darwin so libron ton apauloan na On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life. (Daniel 12:4) Inisip nen Darwin a saray mabilay a bengatla so agpinalsa noagta, ingen, nankalkalnan atibukel a manlapud akauna ran porma na bilay diad panamegley na “natural selection diad nansumpalan na impuligesgesan ed kiwawala.” Kaunoran, say too so atibukel a nanlapud sakey a nengneng na bakes. Inkuan nen Darwin a saman so sakey a pamaakaran na “survival of the fittest” odino “mansiansia so mabiskeg.”

9. (a) Antoran katuaan na Biblia, a singa imbangat nen Jesus, so magmaliw ya andi-kabaliksan no say ebolusyon so tua? (b) Panon a say pangibabagan “pansiansia na mabiskeg” so angitarok na baleg a desyang ed katooan?

⁹ Sayan teorya so nansumpal ed direktan panangipukay ed awaran na Biblia diad panamalsa tan say inkaplag na too ed kasalanan. Gawaen ton andi-kabaliksan so dondon bagat nen Jesus tan say bangat na Biblia nipaakar ed Panarian, kioli, andi-anggaan a bilay, tan say paraison dalin. Nagkalalo ni, say teorya na ebolusyon, no tua, so mangilukpos ed katooan a manlapud anggan anton responsabilidad ed moral diad Amalsa.a Diad impangisekar ed “mansiansia so mabiskeg,” say teorya so andi-duaruwan angiparaan ed inlamut na Marsismo, Fasismo, tan arum niran ideolohya.b Saray manangitandoro ed ebolusyon so manasakbat na ambelat a responsabilidad ed ontan lan ag-inkamaridios tan paniirap ed mundo natan.​—Salmo 14:1-4.

Saray Manangitandoro ed Katilaan

10. No nipaakar ed si Darwin, diad antoran dalan a saray klero so apaneknekan a manangitandoro ed katilaan?

¹⁰ Kasin saray klero ed panaon nen Darwin so anumpa ed sayan managmudmora-ed-Dios a teorya? Makapakelaw, insulat na sakey a propesor ed Cambridge University: “Diad gapo say dakel ya isusumpa ed teorya nen Darwin so nanlapud saray sientista diad letnegan na ebidensya, aliwan diad saray teologo ed letnegan na kasulatan.” Inyarum na sananey a doktor: “Diad pigaran nilikud saray manunan manag-isip a Kristianos ed Gran Britanya tan America so angipaknan sipaparaan ed Darwinismo tan ebolusyon.” Nen 1882, si Darwin ni ingen so imponpon ed limog na arari ed Westminster Abbey, diad nikabiig ya oksuyan ed dekanon Anglicano ed saman a kumbento!​—Ipareng so Gawa 20:30; 2 Timoteo 4:3.

11. Antoran balikas na klero nipaakar ed ateistikon teorya nen Darwin?

¹¹ Say ateistikon teorya nen Darwin so inawat natan a bilang ‘ebanghelyon katuaan’ na saray dakel a klero na Kakristianoan. Say Arsobispo na York, komadua-ed-ranko diad Iglesia na Inglatera, so angipasen ed teorya na biologon ebolusyon a sikato so niletneg a maong a “say mogmon naisip a letnegan na modernon biologo.” Agano ni, diad sakey a miting ed Vatican, 12 eskolar a mangirerepresenta ed sankatageyan a sientipikon uloy na Katolikon Iglesia so angikuan: “Akumbinse kami a saray dakel ya ebidensya so mangiiter ed aplikasyon na kaisipan ed ebolusyon na too tan arum iran primates so agnasuppiat a seryoso.” Tan diad saya et inyarum na New Catholic Encyclopedia: “Say inheneral ya ebolusyon, anggan say laman na too, so ompatnag a sientipikon tuloy ya awaran na gapowan.” Balet kasin tua a sikato so sientipiko? Kasin say ebolusyon so sinuportaan na saray napanmatalkan a sientipikon prueba? Say mismo bilay yo so mandepende diad pangibiig ed katuaan diad sayan pamaakaran.​—Juan 14:6, 16:13; 17:17.

12. Akin a nibaga tayon say creationism so namparan aliwan makasulatan tan agnapanisiaan?

¹² Diad agano niran panaon, arum a pundamentalistan relihyon so angiyalibansa ed creationism a bilang ebat ed ebolusyon. Balet diad impanggawa na ontan, wala so ibabaga ra a namparan aliwan-makasulatan tan agnapanisiaan. A saray katawenan kono, dalin, tan amin a bengatla ed dalin so pinalsa na Dios ed loob na 6 agew na 24 oras so kada sakey​—on, diad 144 literal ya oras lambengat! Sayan bangat so anagdag ed dakel a manludlurey ed Biblia. Balet kasin say sakey ya “agew” ed Biblia so naynay a 24 oras ed karukey? Sasalitaen na Genesis 2:4 “so agew ya impanggawa nen Jehova a Dios ed dalin tan tawen.” Sayan sakey ya agew et isasakup to so amin ya anemira ed panamalsan ‘ag-agew’ diad Genesis kapitulo 1. Unong ed impangusar na Biblia, say “agew” so sakey lambengat a sukat na panaon. Say sakey ya “agew” ed si Jehova so nayarin sanlibon taon odino pigan libon taon​—a singa saray panamalsan ‘ag-agew.’ Diad sayan punto, sirin, say salaysay na Biblia so makatunongan tan mitukoyan ed tuan siensia.​—2 Pedro 3:8.

Say Gapowan na Bilay

13. (a) Panon so pangipaliwawa na saray manangitandoro ed ebolusyon ed gapowan na bilay? (b) Akin a makapalpalek so pangibagan say mabilay a selula so aksidentin amalsa ed inkasikato?

¹³ Panon so pangipaliwawa na saray manangitandoro ed ebolusyon ed aktual a gapowan na bilay? Ikuan da diad linmabas lan binilbilyon a taon et say osyanon nanliktub ed dalin so nayarin nagmaliw ya “organic soup,” anggaman siansia nin andian na bilay. Insan, ipaliwawa ra, ‘sakey a nikadkaduman molekula so aporma diad panamegley na sankamairapan a nagawan aksidente.’ Mamilagro, saya so amawala ed inkasikato a manibukel na arum a molekulan nantetekep a mamorma na mabilay a selula. Kasin wala so antokaman ya ompatnag a lalon pantastiko? Say managsulat so angiter ed sayan salaysay a nibaga ed paunan-salita to: “Sayan libro so basaen a singano bunga-na-kaisipan a siensia.” On, bunga-na-kaisipan, balet ta aliwan siensia! Inkuan na National Geographic a saray niprograman instruksion (DNA) ed sakey a melanting a selula “no nisulat, et panoen to so sanlibon 600-pahina iran libro.” Agaylan makapalpalek so pangibaga a say mabilay a selula so amalsa ed inkasikato diad aksidente ed arum iran sankadaanan a supas!

14. Bilang manangitandoro ed katuaan, anton manunan bangat na Biblia so nepeg tayon itandoro?

¹⁴ Lalo nin makatunongan tan natalosan et say salaysay nen David a managsulat na Biblia, ya angisulat ed Salmo 36, bersikulo 5 tan 9: “O Jehova, . . . diad sika so subol na bilay.” Bilang manangitandoro ed katuaan, nepeg tayon suportaan itan a manunan bangat na Biblia.​—Nengnengen met so Salmo 100:3; Isaias 42:5, 8.

Progresibon Ebolusyon​—Odino Direktan Palsa?

15. (a) No bilang tua so ebolusyon, panon so panuporta ed satan na rekord na fossil o kera? (b) Anto so ipapanengneng na rekord, a mangiter na puersa ed anton inaksobe nen Darwin?

¹⁵ Anggaman kuan, kasin nayari a, no naikdan na kiwawala ed bilay, et saray nanduruman species na mabilay a bengatla so nayarin progresibon nankalkalnan atibukel ed arum iran species? Bueno, no satan so agawa, saray rekord na kerakera ed linmabas iran panaon so mangipanengneng komon ed saya. Balet kasin ontan? Imanoen so tatawagen na Cambrian period. Dia et saray kerakera na manunan grupo na invertebrates so inmunan pinmatnag a kaiba ed nikadkaduman “imbetag” na saray mabilay a bengatla. No sarayan nanduruman tuloy a grupo so tinmerak ya amin ed bilay diad sakey a panaon, panon a sikara so posiblin nankalkalnan atibukel a manlapud balang sakey? Prankon inako nen Darwin a mismo: “No saray dakerakel ya species . . . so peteg a ginmapo ed bilay a tampol, say katuaan so makapatey ed teorya na ebolusyon.” Peteg a makapatey!​—1 Corinto 3:19, 20.

16. (a) No nipaakar ed impatnag na saray porma na bilay, panon so pangiter na rekord na fossil o kera ed katilaan na ebolusyon? (b) Panon so inkibalikas na katuaan ed Genesis 1:25?

¹⁶ Ipaparungtal na rekord na fossil o kera a saray duma tan sankakumplikadoan a porma na bilay so pinmatnag a tampol tan nagnap ya inkatibukel. A singa inkuan na sakey a propesor na siensia natural: “Saray balyena, kaging, kabayo, bakes, elepante, hares, squirrels, tan arum nira, amin da so nanduruma diad inmunan impatnag da a singa kipapasen da natan. Anggapo so pakasuysuyan na parehon nanlapuan, a nisigloat ed anggan anton reptilya, say impasen a nanlapuan.” Kasin walaray anggan anton fossils o kera na girafe a saray tenger da so duaran kakatlo o taloran kakapat ed naawat a karukey? Andi, anggapo. Say katuaan na pamaakaran so singa samay nibalikas ed Genesis 1:25: “Intuloy na Dios a ginawa so atap ya ayep ed dalin unong ed nengneng to tan say maamon ayep unong ed nengneng to tan balang onggalaw ya ayep ed dalin unong ed nengneng to. Tan anengneng na Dios a saman so maong.” On, sankamaongan!

17. Anton mararakep a panduruma tan desinyo so nanengneng ed limog na saray mabilay a bengatla, tan manlapud siopa so nayarin nanlapuan na saya?

¹⁷ Imanoen met so makapasagyat a pandurumaan a nanengneng ed limog na saray mabilay a bengatla ed dalin! Kasin say rose, kumpapey, hummingbird, peacock, tan nilibo nin arum a porma na bilay so akagamor na nikadkaduman karakpan da diad panamgley na tsansa, diad impipuligesgesan ed pansiansia na mabiskeg? Odino kasin sikara so obra maestran desinyo na sakey a maaron Dios a malabay ed katooan a makaromog na gayaga ed kimey to? Sano nengnengen tayo so karakpan a naromog ed interon makapakelaw a dalin, peteg ya ibalikas tayo: “Agaylan karakel na saray gawam, O Jehova! Amin da so ginawam ed kakabatan. Say dalin so napno na saray kimkimey mo.”​—Salmo 104:24.

18. Akin a nibaga yon say platypus so nayarin desinyo lambengat na Dios?

¹⁸ Say desinyo so naynay a mankaukolan na sakey a matudion desinyador. Tan wala so makapakelaw a desinyo ed mabilay iran bengatla. Imanoen so platypus, a wala ed Australia. Say kabaleg to so singa sakey a rabit, walaan na bagon singa otter, tepek a singa pato, pangawit a singa lalong, tan nantetekep a kuko na sali. Maniknol a singa reptilya tan pasusoen toy anak to a singa mammal. Manaayam ed dalin odino diad dalem na danum. Manlapud anto so nankalkalnan akatibukelan na platypus? Lapud sikato so ompaway labat ed labi, say platypus so tinawag a leplep na ebolusyonista. Satan so dineskribe na sakey a biologo ed Harvard University a bilang “sankadumaan a denisinyon-maong a pinalsa a para ed partikular, tan nikabiig, a modo na bilay.” Siopa iyan sankadumaan a Desinyador? Say Dios lambengat a mangibabaga na: “Kayarian ko so amin ya atap ya ayep ed takel.”​—Salmo 50:10.

19. (a) Anton makapakelaw a gawa so nagawaan na melmelag a warbler? (b) Panon so pakayari ton manggawa ed saya?

¹⁹ Nagkalalo ni, anto so nipaakar ed nianakan-a-liknaan a wala ed dakel iran mabilay a bengatla? Alimbawa, wala so melmelag a manok, say blackpoll warbler, a manbelat lambengat na taloran kakapat na sakey ya onsa (21 g). Kabat to no panon so pampili ed manepeg a klima no utonyo ya ontekkiab a manlapud Alaska ya onla ed New England. Diman et sikato so manpataba ed maabig iran tagano tan manalagar ed panaon na betel. Insan ontekkiab, ed kaatagey na 20,000 pie (6,100 m) tan abuten to so kurang a mamaarap ed Africa, ya anggad say warbler so nasingkat na mabiskeg a dagem a mangitulak ed sikato diad arapen ed Abalaten ya America. Say nianakan-a-liknaan na warbler so niprograma ed sakey ya utek ed kabaleg na gisantes. Kasin sarag na ebolusyonistan ipaliwawa no panon so inlesa na ontan a nianakan-a-liknaan? Agto nayarian. Balet ipapabitar na Biblia a si Jehova so lawas-makabat a “Managgawa na tawen tan dalin, na dayat, tan ed amin a wala ed sikara,” so angisakup ed saratan a pinalsa a “makabat ed nianakan-a-liknaan.”​—Salmo 146:5, 6; Uliran 30:24-28.

Kasin Sikayo So Misalsalamat?

20. (a) Anto so nepeg a paliwawa ed saray makapakelaw a walad kaliberliber tayo? (b) Panon so inkibalikas na maaron-panangasi na Manamalsa ed sikatayo? (c) Bilang manangitandoro ed katuaan, panon so nepeg ya ikiwas tayo?

²⁰ Say katuaan na pamaakaran et saya: Wala so daakan a sikara so mararakep, praktikal, tan makapakelaw ed katawenan tan ed dalin diad kaliberliber tayo a say pinalsa na sakey a maaro, lawas-mabiskeg a Desinyador so alenleneg a paliwawa! Diad leksab na normal iran kipapasen, agaylan makapakelaw a saray inter-na-Dios a pakalikna so mitukoyan ed natural a kaliberliber tayo pian manggawa ed bilay a makapaliket! Say agaylay santing ya iseselek na agew a nanengneng tayo, saray mansamiong iran rosas a naangob tayo, saray mananam a prutas a natawayan, saray alay-dakep a siplog na dagem a nalikna tayo, say musika na takel a narengel tayo​—agaylan saraya so mangibalikas na maaron-panangasi na Manamalsa tan Dios tayo! (Salmo 136:1-6, 25, 26) Agaylan sikatayo so magunaet a malabay a mangibalikas na pisasalamat tayo diad panangitandoro ed katuaan diad sayan agmaridios a mundo! Peteg, say “salita [na Dios] so katuaan”!

[Saray Paimano ed Leksab]

Diad Panangitandoro ed Katuaan, Panon So Pangebat Yo?

◻ Panon so impagmaliw na katuaan a salisalan?

◻ Panon so impangiwalwal na katuaan na Biblia ed Binababilonian katilaan?

◻ Panon lambengat a nayarin nipaliwawa so gapowan tan saray nanduruman nengneng na bilay?

◻ Anto so ibabaga na inkadesinyo na mabilay iran bengatla?

◻ Panon so nayarin pisalamat tayo ed Amalsa tayo?

[Litrato ed pahina 8]

Mabitar ya imbaga nen Jesus ed saray sumusumpa ed katuaan, “Sikayo so nanlapu ed ama yo a Diablo”

[Litrato ed pahina 10]

Charles Darwin​—manangitandoro ed teoryan bakes-too

[Litrato ed pahina 11]

Imponpon na Church of England si Darwin ed Westminster Abbey

U.S. Fish & Wildlife Service