Ipukay na Tuan Relihyon So Takot Panon?
SARAY autor a British a si Edwin tan Mona Radford so nikelawan. Kayari na impanipon da ed masulok a duan libon ananito, aromog da so parehon takot ed Scotland, India, tan Uganda, tan ontan ed Central America. Minurekdek da, ‘Anto so nayarin sengegan na saya?’ Dugarugan imbaga nen managsulat a Robertson Davies: “Say anito so singa walaan na kawing ed arum ya ulop na sisisiaen ya akauna nin tuloy nen saray relihyon a kabat tayo.” Sirin, anto so sakbay-Kristianon “ulop na sisisiaen” a sikato so lamut na panag-anito?
Lamut tan Sangasanga na Anito
Ituturo na Biblia so dalin na Shinar (say pasen ed baetan na saray ilog Tigris tan Euprates, a diad saginonor et tinawag na Babilonia) a singa say pasen-a-nianakan na saray palson relihyoson kaisipan, a pati saray ananito. Diman, “sakey a makapanyarin umaanop” a manngaran na Nimrod so ginmapon angipaalagey ed samay bantog a Tori na Babel. Saman so usaren a para ed palson panagdayew. Si Jehova a Dios, anggaman kuan, so angamper ed saray plano na managpaalagey diad impangutgot to ed lenguahe ra. Nankalkalna, say kimey na panagpaalagey so tinmunda, tan sikara so nitaytayak. (Genesis 10:8-10; 11:2-9) Balet inerman a niwareyan da, intarok da so parehon sisisiaen, ideya, tan mito. Say Babel, anggaman kuan, so nansiansian sakey a sentro na palson relihyon, a diad saginonor met et inlaknab to so betang to a bilang ina tan sigsiwa ed mahika, panagsalamangka, tan saray inaaniton sisisiaen, a singa say astrolohya. (Ipareng so Isaias 47:12, 13; Daniel 2:27; 4:7.) Sirin, say libron Great Cities of the Ancient World so angikuan: “Say astrolohya so niletneg ed duaran Binababilonian ideya: say zodiac, tan say dibinidad na mangatatawen iran ulop. . . . Saray taga Babilonia so angigalang ed saray planeta a tekep na saray impluensya a nayarin nailaloan na sakey ed saray didiosen da.”
Panon so impangapekta na sarayan kadaanan ya agawgawa ed sikatayo? Say libro na Biblian Apocalipsis so mangipanengneng a sakey a sankamundoan, palson relihyoson sistema so binmaleg a nanlapud saray ideya na kadaanan a Babilonia. Sikato so nantultuloy a wala ya anggad agew tayo tan atawag na “Babilonia a Baleg.” (Apocalipsis 17:5) Siempre, say inlabas na panaon tan saray agawgawa ed lokal so angimpluensya ed saraman ya orihinal ya ideya na Babilonia. Say baleg ya inkasaganet na relihyon ya anengneng natan so resulta. Balet unong a singa saray asaganet a kakiewan so mabetbet ya ontubo ed parehon dalin, ontan met ed saray asaganet a relihyon tan ananito ed liber na mundo so walaan na saray lamut da ed parehon letnegan—Babilonia. Diad pangiyilustra, nengnengen tayo no panon a sakey ed saray inaaniton sisisiaen na Babilonia so sinmurob ed ngalngalin amin a relihyon ed mundo natan.
Takot ed Saray Inaatey—Niletneg ed Anto?
Saray taga Babilonia so anisia a sakey ya espiritual a kabiangan na too so mantultuloy a manbilay diad ipatey na silalaman a laman tan nayarin ompawil a mangapekta ed mabilay a para ed maabig odino para ed mauges. Sirin sikara so angimbento na saray relihyoson ritual ya ingganan pamaliket ed saray inaatey tan napaliisan so panangibales da. Sayan sisisiaen so siansian aktibo ed dakel iran dalin natan. Diad Africa, alimbawa, sikato so “onkikiwas a manuna ed inagew-agew a panagbilay na ngalngalin amin . . . a sosyedad.”—African Religions—Symbol, Ritual, and Community.
Anggan saray mangibabagan Kristianos ed saratan a daldalin so naapektaan. Alimbawa, si Henriette, manedad-na-63-anyos ya akulaw ed polin Africano, so angako: “Anggaman siak so sakey ya aktibon membro na lokal a Protestantin iglesia, tinakotan koray ‘espiritu’ na inaatey. Nanayam kami ed kaabay na sementeryo, tan kapiganman a wala so nagawan panangiponpon a makaasingger ed abung mi, bangonen ko so anakon melag tan lakalakapen kon maong ya anggad onlabas laray miponpon. Tano andi, say ‘espiritu’ na inatey so onloob ed abung ko tan selepan to so nanaugip ya ugaw.”
Say ontan ya anito so nantultuloy lapud say bangat na ag-ipapatey na kamarerwa so matalona ed Kakristianoan. Ipapanengneng na saray Griegon pilosopo—nagkalautla ed si Plato—so anaglawi ed Binababilonian ideya na imortalidad. Diad silong na impluensya, insulat nen John Dunnett, sakey a British a managpaliwawa ed teolohya, “say kaisipan ed imortalidad na kamarerwa so malaklaknab a sinmamak ed Kristianon Iglesia.” Sayan Binababilonian bangat so angaripen ed saray minilmilyon ed inaaniton takot.
Say tuan relihyon, anggaman kuan, so mangipukay ed ontan a takot. Akin? Lapud say relihyon so agnibase ed saray sisisiaen a nilamut ed Babilonia noagta diad saray bangat ya aromog ed Biblia.
Say Kamarerwa Unong ed Biblia
Say inmunan libro na Biblia so mangibabaga ed sikatayo a say too so nagmaliw a sakey a kamarerwa, sakey a toon mabilay. (Genesis 2:7) Sirin sano ompatey so sakey a too, say kamarerwa so ompatey. Pepekderan nen propeta Ezequiel: “Say kamarerwa a mankasalanan—sikato a mismo so ompatey.” (Ezequiel 18:4; Roma 3:23) Say kamarerwa so ompatey tan agmanbilay ed kayari na ipatey. Noag ingen, a singa ibabaga na Salmo 146:4: “Say espiritu to so ompaway, sikato so ompawil ed dalin to; diad satan ya agew et saray kanonotan to so natawtaw.” Sirin, imbaga nen managpaliwawan si John Dunnett, say ag-ipapatey na kamarerwa so “nansiansian aliwan-Biblical a sisisiaen.”
No anggapo so imortal a kamarerwa, anggaporay “espiritu” na inaatey a manaktakot ed saray totoo ed dalin. Say pundasyon na inaaniton takot ed saray inaatey so akusbo.
Takot a Niletneg ed Kapalikdoan
Say inaaniton takot ed saray inaatey so mairap a naandi. Akin? Lapud saray tatakotan a bengatla so tuan nagagawa—singa diad saman a labi sanen nadngel na sakey a biin walad kapegleyan ya edad ed Suriname so sakey a manatawag ed ngaran to. Agto inimano, balet saray agnanengneng a “lima” so ginmapon maniwit ed sikato, tan sanen saman so agto labay, sikato so dawitdawit a tinikel na agnanengneng a puersa. Anganko ta morekdeken yo, ‘No saray “espiritu” na inaatey so aliwan mabilay, sirin siopa so responsabli?’ Lamet, say pikakabat ed Biblia so mamaandi ed inaaniton takot.
Ipapaliwawa to a saray marelmeng ya espiritun puersa, a tinawag na dedemonyo, so peteg a wala. Saratan a dedemonyo, anggaman kuan, so aliwan sinmian a kakamarerwa. Sikara so angheles na Dios a nanrebelde tan dinmapag ed si Satanas, a “sikato so mamapalikdo ed interon panaayaman a dalin.” (Apocalipsis 12:9; Santiago 2:19; Efeso 6:12; 2 Pedro 2:4) Ipapanengneng na Biblia a saray dedemonyo so makaromog na panliket diad pamalikdo, panaktakot, tan pamairap ed totoo. Say awaran ed Lucas 9:37-43 so mangisasalaysay ya imbantak na sakey a demonyo so sakey ya ugaw “diad pantulintulin a tekep na pamburabura” tan pinairap to ed saray inkasugatsugatan. Anggan sanen say ugaw so niakar ed si Jesus, “say demonyo so angitulintulin ed sikato diad dalin tan maruksan pinairap to. Anggaman kuan, itultuloy na awaran, “si Jesus so amaat ed marutak ya espiritu tan pinaabig to so ugaw tan inyawat to ed ama to.”
Makapasagyat, say Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature so manguuker ed anito a bilang “say panagdayew ed saray palson dirios.” Sirin, no gawaen yo so ontan iran inaaniton gawa, sikayo, nayarin agsikakabat, so mamapaliket ed “saray palson dirios,” odino dedemonyo! Say ontan a palson panagdayew so sakey a seryoson kasalanan a sumpad si Jehova a Dios.—Ipareng so 1 Corinto 10:20 tan Deuteronomio 18:10-12.a
‘Pauleyan Kayo ed Dios’—Kasin Gagawaen Yo?
Kasin walaan kayo na tepel a mangibeneg ed saratan a dedemonyo diad pangipulisay ed anito? Tua, saray dedemonyo so mabibiskeg. Balet kayari na pangipanengneng a nakaukolan tayon pilien a lingkoran so balanglan si Jehova a Dios odino saray dedemonyo, intepet nen apostol Pablo: “Sikatayo so aliwan mabibiskeg nen [si Jehova], kasin ontan?” (1 Corinto 10:21, 22) Andi, aliwa itayon mabiskeg—balet nonoten, nisay si Satanas tan saray dedemonyos to! Ingen, saratan a dedemonyo so “manggiwgiw” nisengeg ed takot ed si Jehova. (Santiago 2:19) Balet say Makapanyarin-amin a Dios so mangiyopresi ed sikayo na pananalimbeng to no sikato so kerewen yo. Malaknab nin ibabaga nen Santiago a managsulat na Biblia: “Pauleyan kayo, sirin, ed Dios; balet sumpaen so Diablo tan sikato so ontaynan ed sikayo.” (Santiago 4:7) Say inaaniton takot yo so ontaynan met.
Nilibulibo ed sankamundoan a nambilay ya aminsan ed takot tan inkaaripen ed saray inaaniton kustombre so makapekder ed satan natan. Say Diablo so tinmaynan ed sikara! Diad anton dalan! Nonoten, say kabusol na inaaniton takot et say pikakabat. Ibabaga nen Propesor Rudolph Brasch, sakey ya eksperto ed sengegan na saray anito: “Sikato so sakey a pamaakaran ya edukasyon—a kapiganman a nagamoran na totoo so malaem ya edukasyon, daiset ya anito so naala ra.”
Sirin, sanen si Henriette, ya asaglawi ed tagey, so angawat ed imbitasyon na saray Tasi nen Jehova ya onggapo ed sakey a libren panagaral na Biblia, agnambayag et anengneng to so kapalikdoan na saray dedemonyo. Saray taker na anito so akabalang na panameget. Sikato, tan nilibulibo ni a singa sikato, so akaeksperiensia ed inkamatua na saray salita ed Hebreos 2:15. Ditan, ibabaga nen apostol Pablo a si Jesus so “mangibulos ed saraman so saray amin a bilay da so naaripen diad takot da ed patey.” (New International Version) A singa say tropikon agew ed kabuasan so mamasengaw ed mabiskeg a linaew diad katakelan, say liwawa na katuaan na Biblia so mangipukay ed amin ya inaaniton takot.
Natan, dakel iran datin ‘tinmakot ya ariripen’ so angekal ed saray anting-anting da ed saray beklew da tan saray mananalimbeng a a batebateng a manlapud saray anak da. Natan et nalikna ra so singa alikna nen Isaac, sakey a datin mankukulam a doktor ed Abalaten ya Africa a manedad-na-68-anyos. Kayari na impanaral to na Biblia ed saray Tasi nen Jehova, imbaga to: “Siak so alikeliketan a tuloy tan nibulos lapud siak la so agpinabelatan na takot ed saray espiritu.” Agaylan tua iray salita nen Jesus: “Naamtaan yo so katuaan, tan say katuaan so mangibulos ed sikayo”!—Juan 8:32.
On, say tuan relihyon so mangipukay ed takot!
[Saray Paimano ed Leksab]
a Arum iran bersyon na Biblia (alimbawa, say King James Version, Douay, The Comprehensive Bible) so angusar ed salitan “anito” diad Gawa 25:19 diad pangipatalos ed Griegon salitan dei·si·dai·mo·niʹas, a kabaliksan to so “takot ed saray dedemonyo.” Nengnengen met so paimanod-leksab na New World Translation Reference Bible
[Litrato ed pahina 5]
Saray anito so nikayat ed sankamundoan a manlapud letnegan da diad Babilonia