Anto so Gagawaen na Too ed Dalin?

TALORAN LASUS iran taon ed apalabas, nambilay so toon mas maapit ed palsa. Diad baleg a kabiangan, sikato so ag-asigensigen ed ginawa-na-too iran pansalat ed sankagloboan a kaliberliber ed kurang to natan. Agni ginmapo so kompleton panguman ed industrial. Anggapo niray estasyon na koryente, panagpagawaan, kotse, odino arum iran lapuan na nikasmak a panagdutak. Say kaisipan ed paneral na too ed interon dalin so nayarin mairap ed sikato a molimolien.

Ingen, anggaman nen inmuna, sakey a pasakbay nipaakar ed sankagloboan a kadederal so malaknab a nipalapag. Satan a pasakbay so naromog ed sampot a libro na Biblia, tan ipasakbay to so panaon sano say Dios et mibabali ed panangikurang na too pian “itarok ed kaderal iramay manederal na dalin.”​—Apocalipsis 11:​17, 18.

Agaylan makaligliwa ed amin a mapaga nipaakar ed modernon lingon-panangimaneho na too ed dalin ya amtaen a say Manamalsa na sankasantingan a planeta tayo so mangisalba ed satan a manlapud kadederal! ‘Ingen,’ nayarin isipen mo, ‘kasin tuan adampot tayo la itan a graben kipapasen a say pibabali na Dios so nakaukolan?’ Bueno, konsideraen iray arum a katuaan tan ukomen mo ed inkasika.

Katakelan

Mamarakep iray katakelan ed dalin tan mangitatarya na tagano tan siruman a para ed pigaran laksan nanduruman klase. Unong a saray kiew et ombaleg tan mamawala na tagano, manggawa niray arum a makanan kimey, singa bilang say panupsop na carbon dioxide tan pangipaway na mablin oksihena. Diad ontan, isasalaysay na National Geographic, “mangiyopresi ra na sakey a remedyo ed pamatunda na sankagloboan a petang a mamaatap ed bilay diad dalin a singa kabat tayo.”

Ingen dederalen na too so tawir ton takel. Saray katakelan ed Baybay ya Amerika tan Europa so ompapatey nisesengeg ed polusyon. Tan say pankaukolan na industrial iran nasyones so manederal na baleg a kabiangan ed tropikon katakelan. Insalaysay na sakey ya Aprikanon peryodiko a sanen 1989 et “66 iran laksan metro kubiko [na tropikon kakiewan so] iilaloan a nalako ed biek-taew​—48 porsiento ed Hapon, 40 porsiento ed Europa.”

Ontan met, ed arum a bansa, pupoolan na saray dumaralos so katakelan pian mamawala na daralosan. Agnambayag et naupot iray delikadon dalin na takel tan kaukolan lamet a manpool na dakel nin katakelan iray dumaralos. Akalkula a diad sayan siglo labat, ngalngalin kapaldua na katakelan ed mundo so apaandi.

Saray Dayat

Walaan na makanan betang iray dayat ed dalin met diad panlinis na atmospera, tan saray aktibidades na too so manederal ed sikara. Baleg a kabiangan na carbon dioxide so nasusupsop na saray dayat. Ontan met, manupsop iray phytoplankton ed carbon dioxide tan mangipaway na oksehina. Isalaysay nen Dr. George Small so kaimportantian na sayan sikulo na bilay: “70 porsiento na oksehina so niarum ed atmospera kada taon a manlapud saray manbibilay diad dalem na dayat.” Ingen, angipasakbay iray arum a sientista a say phytoplankton so nayarin seryoson ondaiset nisesengeg ed idaiset na ozone ed atmospera, a sinisian gawa na too.

Ontan met, say too so mangilulusbo na basura, larak, tan anggan saray makasamal a dutak diad dayat. Manwarin mipakna iray arum a bansa a getaran daray basura ya abuloyan dan ibantak ed dayat, arum so agmalabay. Sakey a nasyon ed Sagur ingen so angireserba na kanepegan a mangibantak na saray dutak na nuklar ed dayat. Ipapasakbay na bantog a managsukay ed dayat a si Jacques Cousteau: “Nepeg tayon isalba so kadayatan no labay tayon isalba so katooan.”

Iinumen a Danum

Anggan say iinumen a danum so dederalen na too! Diad mairap iran bansa, nilaksan totoo so ompapatey a kada taon lapud arutakan a danum. Diad mas mayaman iran bansa, saray lapuan na danum so arutakan, ed arum iran bengatla, saray abuno tan pestisidio ya onagus ed saray ilog tan oneker ed danum na dalin. Nen 1986 say sankamundoan a produksyon na pestisidio so 2.3 milyon a tonilada, tan say porsiento na idarakel so nireport a 12 porsiento a kada taon.

Sananey a sengegan na polusyon so basuran kemikal. “Saray latan dram a nankarga na saray kemikal,” isalaysay na Scientific American, “et singaol daray bomban onterak sano onlati ra.” Sayan nengneng na polusyon, iyarum na magasin, so nagagawa ed “sankamundoan a nilibulibon basuraan a kemikal.”

Resulta? Diad interon dalin, saray datin malinis ya ilog so nagmaliw ya industrial iran imburnal. Kinalkulan 20 milyon iran Europeano so uniinom na danum ed Rhine, ingen sayan ilog so masyadon marutak ya inmeker so pitek a mapeligron tuloy ya usaren ed pantabon!

Ugugali ed Panagdalos

Makapasesga, dederalen na too ni ingen so daralosan to. Diad Estados Unidos lambengat, 20 porsiento na dalin a nigana ed irigasyon so aderal la, unong ed Scientific American. Akin? Lapud say alablabas a panagparanum so mangarum na dakel ya asin ed dalin. Dakel iran bansa so aneral na mas mabonan dalin diad sayan nengneng. “Unong a dakel a dalin natan so naandian na produksyon nisengeg ed kakaasinan a singa nitatarok ed produksyon diad panamegley na saray balon proyekto na panagparanum,” so insalaysay na The Earth Report. Sananey a malaknab a problema et say alablabas a panagkabkaban, a nayarin ontutulong ed ilalaknab na desierto.

Dakel a Tuloy a Di-motor a Luluganan

Malaem la so nisalaysay nipaakar ed dalin tan danum na planeta tayo. Balet anto so nipaakar ed dagem to? Saya met so nadederal, tan dakel iray pakatetelan. Diad panalambit labat na sakey, konsideraen so auto. Onggendan et saray pasakbay a manlapud taloran bantog a sientipikon palapagan: “Saray di-motor a luluganan pawalaen to so nagkalalon polusyon ed dagem nen anggan dinan ya aktibidad na sakey a too.” (New Scientist) “Wala so peles a 500 milyon a rehistradon auto ed planeta . . . Panoen daray tanke ra a mangonsulmo ed ngalngalin kakatlo na produksyon na larak ed mundo. . . . Say bilang na auto so maples ya ondarakel nen say populasyon.” (Scientific American) “Say petrolyo [gasolina] diad amin a sakop na produksyon, say panag-usar tan panagbantak so manunan sengegan na kadedesyang ed kaliberliber tan sakit.”​—The Ecologist.

On, say planeta tayo so naaabuso, nadederal. Saray dayat to, iinumen a danum, daralosan, tan anggan say atmospera to so nadudutakan ed abalbaleg a kalaknab. Peteg, saya lambengat so mangisusuhirin say panaon so asingger la diad pibali na Dios tan “itarok ed kaderal iramay manederal na dalin.” (Apocalipsis 11:18) Anggaman ontan, walaray arum, a lalon sankaugsan, saray dalan a say dalin so nadederal. Nengnengen tayo no anto iratan.

[Blurb ed pahina 4]

“Nepeg tayon isalba so kadayatan no labay tayon isalba so katooan.”​—Jacques Cousteau