Say Betang na Bii ed Kasulatan
“Saya so inggaran a Bii, ta sikato so inala ed laki.”—GENESIS 2:23.
1, 2. (a) Anto so isipen na arum a totoo ed panmoria na Biblia ed saray bibii? (b) Pian magmaliw a makanepegan, anton pangipareng so nepeg a gawaen, tan anto so salitaen na sakey a reperensyan libro?
PANON so panmoria na Masanton Kasulatan ed bibii? Saray opinyon nipaakar ed saya so nanduruma. Sakey a balo nin libro ed sayan tema so mangibagan: “Say kaplesan ya ideya et say Biblia so walan nanleglemew ed saray bibii.” Ibabaga na pigaran totoo a diad namparan Hebreo tan Griegon kabiangan na Biblia et istrikto ed saray bibii. Tua itan kasi?
2 Pian magmaliw a makanepegan, matukoy ya usisaen ya ununa no panon so impangipasen ed saray bibii ed panaon na say Biblia ed leet na saray totoon agmandadayew ed si Jehova. Diad pigaran kadaanan iran sibilisasyon a walan angagamil na inan-diosan panagdayew, saray bibii so nigalang a bilang simbolo na inkamabuna. Pinmatnag ira ya apatagey ed Babilonia tan Ehipto. Diad arum a pasen sikaray tinmalonay daiset. Diad kadaanan ya Asiria nayarin isian na sakey a laki so asawa ton bii no kaliktan tan nayarin pateyen to ni ingen no sikatoy agmatoor. Diad paway na buleg, kaukolan a sikatoy manpandung. Diad Gresya tan Roma, saray mayaman lambengat a bibii, dakel ed sikara et cotesana, sankaabigan iran paabang, so walaan na dalan parad edukasyon tan makapangayaga ed pigaran sukat na kawayangan. Kanian, makaligliwan basaen so The New International Dictionary of New Testament Theology:a “Diad piduma ed arum ya oriental (relihyoson) mundo, sikato [bii ed Hebreon Kasulatan] so bibidbiren bilang sakey a persona tan bilang katambayan na laki.” Saya so nipabitar a maong ed kaunoran a libro na Hebreon Kasulatan, no iner a deneskribe na propeta nen Jehova so asawa na laki a bilang say “katambayan” to, tan inyarum: “Ed asawan bii ed inkaugaw mo anggapo komon so nagawan sililiput.”—Malaquias 2:14, 15.
Pinalsa bilang Kapetekan na Laki
3 tan paimanod leksab. (a) Kayariy inkipalsa nen Adan, anto iran asainmin a kimey so inter nen Jehova ed sikato? (b) Anggaman anggapo ni so asawa ton bii, anto so tua ed si Adan sakbay na inkipalsa nen Eva, tan anto met so tua ed “unor ya Adan,” si Jesus?
3 Unong ed Biblia, pinalsa nen Jehova si Adan “nanlapud dabok na dalin” tan impasen to ed hardin na Eden, pian mamayubo ed satan. Intarok na Dios iray atap ya ayep na lawak tan saray mantektekkiab iran palsa ed si Adan pian panaralan tan ngaranan ira. Legan na antokaman a panaon ya inasikaso nen Adan a gawaen iya, bokbokor to. Anggad sayan panaon a walan inawat to ed si Jehova iray asainmin to, sikato so ayadyari, kompleto, andian na kakulangan.b Sikatoy “andian na katulong a bilang kapanoan to.”—Genesis 2:7, 15, 19, 20.
4, 5. (a) Kapigan ya agla maabig so panbokbokor nen Adan, anto so ginawa nen Jehova? (b) Anton andukey a panaon ya asainmin so inter nen Jehova ed si Adan tan si Eva, tan anto so kaukolanen na saya ed sikaran dua?
4 Anggaman ontan, kayariy inlabas na pigaran panaon, inyabawag nen Jehova ya “agmaabig a manbokbokor so laki ed inkasikato,” tan intarok to so kaiba nen Adan a minabang ed sikato ed saray kimey a walad unaan to. Sikato so amaugip ed si Adan, anguyos na sakey ed saray taglang to, tan ginawa to iman ed sakey a bii, ‘pukel na saray pukel nen Adan tan laman na say laman to.’ Natan walaan la si Adan na “sakey a katulong,” “sakey a kapanoan,” o sakey a kapetekan. “Insan, benendisyonan ira na Dios tan inkuan na Dios ed sikara: ‘Manbunga kayo tan ondakel kayo tan panoen yo so dalin tan patuloken yo, tan patuloken iray sira ed dayat tan saray mantektekkiab a palsa ed tawen tan amin a balang mabilay a palsa ya ongagalaw ed dalin.’”—Genesis 1:25, 28; 2:18, 21-23.
5 Imanoen a satan ya asainmin so niiter ed “sikara,” diad namparan laki tan say bii. Say pantulongan da so aglimitado ed pamano na dalin. Ilaktip met na satan so pamauley ed dalin tan say pangagamil na dugan uley ed amin ya abebbeban palsa. Satan so mankaukolan na intelehensya tan espiritual iran kalidades, tan namparan say laki tan say bii so walaan na nakakaukolan a potensyal ed pamayubo na saraya a mitunosan ed linawa na Dios.
Lohikon Betang na Bii
6. (a) Anto so ipanengneng na Biblia nipaakar ed relatibon pisikal a biskeg na laki tan bii? (b) Panon so ikatunongan na bibii pian awaten so oksuyan nen Jehova ed saray bengatla?
6 Siempre, say pamatulok ed dalin so mankaukolan met na pisikal a biskeg. Diad agnigeter a kakabatan, pinalsan inmuna nen Jehova si Adan, insan si Eva. Sikato so apalsa a “manlapud laki,” “nisesengeg ed laki,” tan mapatnag a mabibiskeg ed pisikal so say laki. (1 Timoteo 2:13; 1 Corinto 11:8, 9; ipareng so 1 Pedro 3:7.) Saya so katuaan ed bilay a mairap ya awaten na dakel iran grupo na bibii, tan arum met niran bibii. Sikaray maseguron nagkalalon mas maliket no talosan da no akin ya inuksoy nen Jehova irayan bengatla ed sayan dalan, insan awaten so inter-Dios a betang da. Saray totoon manreklamo nipaakar ed saray oksuyan ontan iran totoo so nipareng ed sakey a ruisenor ya ombabarung ed ubong to ta sikato so agmabiskeg a singa say gaviota, imbes ya ontekkiab ed atagey a sanga tan mankanta ed pisasalamat ed nikaduman regalon inter na Dios ed sikato.
7. Akin a si Adan so walaan na maabig a posisyon ed pangagamil na inkaulo ed si Eva tan siopaman ya ananak a nianak, balet kasin mamairap iya ed si Eva?
7 Sakbay a pinalsa si Eva, agpanduwaruwaan ya akagamor si Adan na dakel ya eksperiensia ed panagbilay. Legan na sayan panaon, angiter si Jehova na pigaran bilibilin. Ipasabi iraya nen Adan ed asawa to, sirin onakto bilang sangiyan na Dios. Makatunongan, nepeg a sikato so angitonton ed amin a pamaakaran nipaakar ed panagdayew tan maridios iran kimey a nepeg dan gawaen a tekep na panmoria ed panumpal na asainmin da. Sano niyanak iray anak, sikato so magmaliw ya uloan na pamilya. Balet saya so agmamamairap ed asawa ton bii. Imbes, satan so magmaliw a bentaha ed sikato lapud sikato so nawalaan na ontulong ed sikato sanen inusar to so inter-Dios a pakauley ed ananak to.
8. Anton dibinon oksuy na saray bengatla so nidalatdat ed Biblia?
8 Unong ed dibinon uksoy na saray bengatla, walay eebatan nen Adan ed si Jehova, si Eva so walad silong na inkaulo nen Adan, siopaman ya ananak so magmaliw a walad silong na panangiwanwan na saray ateng da, tan saray ayep so pinauleyan ed katooan. Say laki tan bii so walaan na kasiksikanan iran betang, tan balang sakey so makapanbilay a maliket tan maaligwas. Sirin, ‘amin a bengatla so nagawan masimpit tan unong ed uksoy.’—1 Corinto 11:3; 14:33, 40, paimanod-leksab.
Say Kasalanan so Amikewet ed Betang na Bii
9, 10. Anto iray pansumpalan ed inkaplag ed kasalanan na laki tan bii, tan anto so nansumpalan na saya ed dakel iran bibii?
9 Singa iilaloan, say inloob na kasalanan tan aginkayadyari ed orihinal a Paraiso so amuyak ed sayan mauksoy ya areglo na bengabengatla. (Roma 7:14-20) Angitarok na irap ed rebelyoson laki tan matungangan asawa to. (Genesis 3:16-19) Nanlapulad saman, dakel iran maruksan lalaki so walan angabuso ed manepeg ya inkaulo ra, a mangitatarok na ontanlan irap ed saray bibii ed interon panaon.
10 Nanenengneng so pansumpalan na sayan kasalanan, inkuan nen Jehova ed si Eva: “Say panpirawat mo et diad asawam a laki, tan sikato so manguley ed sika.” (Genesis 3:16) Sayan maabuson panagdomina so say agmanepeg a panangusar na inkaulo. Angiparungtal itan na makasalanan a kipapasen na laki tan ontan met ed aginkayadyari na bii, ta no maminsan saray bibii so napairap lapud sasalien dan gamgamen so pakauley na asawa ra.
11. Anto so tua ed dakel iran bibii, tan anto so inkuan na sakey ya otor nipaakar ed bibii ed patriarkal a panaon?
11 Balet diad laknab a tinumbok iray totontonen na Biblia, dakel iran bibii so akaromog na inkapenek tan liket. Onya met ed patriarkan panaon. Sasalitaen itan a peryodo diad libro ton La Bible au Féminin (The Bible in the Feminine Gender), insulat nen otor a Laure Aynard: “Say nikadkaduman manuna ed amin na sarayan salaysay et say importantin betang a kipasenan na bibii, say talindeg da ed saray mata na patriarka, say makpel ya inkamabulos da, tan say akaliber a kawayangan ed panbibilayan da.”
Saray Bibii ed Silong na Ganggan nen Moises
12, 13. (a) Anto so talindeg na saray bibii ed silong na Ganggan nen Moises? (b) Panon so inyaligwas na bibii ed espiritualidad da ed leksab na Ganggan?
12 Unong ed saray ganggan nen Jehova ya inter to ed si Moises, saray bibii so “pablien.” (Deuteronomio 13:6) Say dignidad na saray asawan bibii so respetoen ed seksual iran pamaakaran, tan anggapo so biin naabuso ed sekso. (Levitico 18:8-19) Saray lalaki tan bibii so pareho ed arap na Ganggan no aromog iran nankasalanan ed pikakalugoran, piakdol ed kadalaan, o piakdol ed ayep. (Levitico 18:6, 23; 20:10-12) Say komaliman ganggan so mankaukolan na parehon galang ed ama tan ina.—Exodo 20:12.
13 Manuna ed amin, mangitarok so Ganggan ed bibii na nagnap a pankanawnawan mamayubo ed espiritualidad da. Sikaray nagunggunaan manlapud panbasa na say Ganggan. (Josue 8:35; Nehemias 8:2, 3) Nakaukolan a manselebra ra ed saray relihyoson piesta. (Deuteronomio 12:12, 18; 16:11, 14) Sikaray mibiang ed sinimban Sabaton tan makapangala na sipan ed Nazareo. (Exodo 20:8; Numeros 6:2) Sikaray walaan na personal a relasyon ed si Jehova tan sinansakey a nampikasi ed sikato.—1 Samuel 1:10.
14. Anto so ikuan na eskolar na Katolikon Biblia nipaakar ed Hebreon bibii, tan anto so nikuan nipaakar ed betang na bibii ed leksab na Ganggan?
14 Mangokomento ed Hebreon bibii, say eskolar na Katolikon Biblia a si Roland de Vaux so nansulat: “Amin na mairap a kimey ed pamilya so petepeteg a nipaabala ed sikato; sikato so manasikaso ed saray pulok, mankimey ed saray uma, manluto na tagano, tan arum nira. Anggaman ontan, amin na sayan inkamaaripen, ed pangabeba na talindeg to, so akagamor na kunsiderasyon ed sikato. . . . Tan saraman so nikaduman balikas a mangipatnag ed sikatayo na inkamaapit ed panagbilay na pamilya so mangipanengneng a say Israelitan asawan bii so inadaro tan tatalinengen na asawa to, tan ipapasen to a bilang kapara. . . . Tan andi duwaruwa a saya so normal a retrato. Satan so matoor a pangipabitar na panagbangat a nipreserba a bilang sagrado ed Genesis, no iner ya inkuan a say Dios et amalsa na bii a bilang katulongan na laki, a panpeketan to (Gen 2:18, 24); tan say kaunoran a kapitulo na Uliran so mankanta na dayew ed maabig ya asawan bii, abendito na saray anak to, tan say kinon na asawa ton laki (Uli 31:10-31).” (Ancient Israel—Its Life and Institutions) Agpanduwaruwaan, sanen say Ganggan so tinumbok ed Israel, saray bibii so ag-atraton apairap.
Manunan Bibii
15. (a) Panon a say kondukta nen Sara et mangiyilustra na manepeg a relasyon ed baetan na laki tan asawa to? (b) Akin a say kipapasen nen Rahab et makanan imanoen?
15 Mankarga so Hebreon Kasulatan na dakel iran alimbawa na bibii a manunan ariripen na Dios a Jehova. Angitarok si Sara na maabig ya ilustrasyon no panon a say sakey a maridios a bii so magmaliw a bansag a pasakup ed asawa to tan makatulong ed sikato ed panggawa na saray desisyon. (Genesis 21:9-13; 1 Pedro 3:5, 6) Say kipapasen nen Rahab so nikadkaduma. Mangipabitar itan na inkatila ed dalem a si Jehova et managlabi ed rasa tan istrikto ed saray bibii. Si Rahab so aliwan Israelitan balangkantis. Aglabat inawat nen Jehova a bilang managdayew balet lapud baleg a pananisia to, ya atekepan na saray gawa a pati ed impamasimbalo ed kabibilay, sikatoy inyabawag ton matunong. Niarum ni, pinalangkapan to na labas nen say ordinaryon pribilehyo ed pagmaliw a sakey ya ateng na Mesias.—Mateo 1:1, 5; Hebreos 11:31; Santiago 2:25.
16. Anto so iyilustra na alimbawa nen Abigail, tan akin a say kurang a ginawa to et makatunongan?
16 Mamalinew so kipapasen nen Abigail ya agkakaukolanen nen Jehova a say asawan bii et sililikdem a mamasakup ed asawa ton laki. Say asawa ton laki so sakey a mayaman a laki, tekep na baleg iran pulok na karnero tan kanding. Balet sikato so “masebeg tan mauges iray agamil to.” Inkaindan nen Abigail a tumboken so asawa ton laki ed mauges a kurang to. Mangipapanengneng na pakatebek, maong a pantalos, inkamapaabeba, tan maples a mandesisyon, naamper to so sakey a situasyon ya amaarap komon ed baleg a desyang ed sankaabungan to, tan sikato so mayamyaman a benendisyonan nen Jehova.—1 Samuel 25:2-42.
17. (a) Anton manunan pribilehyo so wala ed arum iran bibii na Israel? (b) Anton leksion na alimbawa nen Miriam so nipanabang ed saray Kristianon bibii a naitdan na pigaran pribilehyo na lingkor?
17 Pigara ni ingen a bibii so propetesa. Ontan so kipapasen nen Debora, legan na panaon na saray Ukom. (Uko-ukom kapitulo 4 tan 5) Si Hulda so sakey a propetesa ed Juda, kasakbayan na kadederal na Jerusalem. (2 Arari 22:14-20) Say kaso nen Miriam so makanan imanoen. Anggaman sikato so sinalita a bilang sakey a propetesa, ya imbaki nen Jehova, diad saginonor sayan pribilehyo so amakinon ed sikato. Sikato so sinmaew ya amidbir ed pakauley nen Jehova ya inter to ed yugtan ya agi ton Moises a mangitonton ed Israel, tan sikato so adusa lapud satan, anggaman diad saginonor et nambabawi tan nipawil.—Exodo 15:20, 21; Numeros 12:1-15; Miquias 6:4.
Saray Bibii ed Silong na Judaismo
18, 19. Anto so talindeg na bibii ed leksab na Judaismo, tan panon a linmesa iya?
18 Unong ya anengneng tayo la, say Ganggan nen Moises so analimbeng ed saray kanepegan na bibii tan sano tomboken et mangiyabuloy ed saray bibii a makapanbilay a napnek. Ingen diad ilalabas na panaon, nagkalautla kayari na kadederal na Jerusalem nen 607 K.K.P., diman linmesa so relihyon a Judaismo, a nibased sinalitan tradisyon nen say nisulat a Ganggan nen Jehova. Manlapud komapat a siglo K.K.P. a manpatuloy, inadapta na Judaismo so dakel a Griegon pilosopya. Kaslakan a saray Griegon pilosopo so ag-angimano ed saray kanepegan na bibii, kanian agawan wala so inyabeba na talindeg na bibii ed limog na Judaismo. Manlapud komatlon siglo K.K.P., ginmapon nibiig iray bibii manlapud saray lalaki ed Judion sinagoga tan sikaray dinismayan manbasa na Tora (Ganggan nen Moises). Ipabitar na Encyclopaedia Judaica: “Bilang nansumpalan pigpigaran bibii so akapanaral.” Say edukasyon so manunan parad lalaki.
19 Diad libro ton Jerusalem in the Time of Jesus, insulat nen J. Jeremias: “Kinonsideran amin a bengatla, say posisyon na bibii ed relihyoson ley so nibalikas a maong ed sayan nansiansian paulitulit a sisisiaen: ‘Bibii, (Hentil) iran ariripen tan ananak.’ . . . Niarum tayo ed sayan amin a walaray dakel a mamabaing iran opinyon a nibalikas ed saray bibii. . . . Sirin natalosan tayo a say Judaismo ed panaon nen Jesus so walaan na abeban opinyon ed saray bibii.”
Matoor iran Bibii A Manalagar ed Mesias
20, 21. (a) Anggaman ed managpabanday ya awawey na Judion relihyoson papangulo ed bibii, siopara so naromog ed saraman so mamabantay legan a manasingger so panaon na say Mesias? (b) Anto so mangipanengneng a si Elizabet tan si Maria et walaan na aralem a maridios a debosyon?
20 Sayan managpabanday ya awawey ed saray bibii so sananey a dalan a saray Judion rabbi et ‘nanggawan andi-kakanaan so salita na Dios diad tradisyon da.’ (Marcos 7:13) Balet anggaman ed sayan panagpabaing, legan a say panaon na isasabi na Mesias et manasingger, pigaran maridios a bibii so alerton mamabantay. Sakey ed saraya et si Elizabet, asawan bii na Lebitan saserdoten Zacarias. Sikato tan asawa ton laki so “matunong ed arap na Dios ta sikaray nanakar ya andi kasalanan unong ed saray ganggan tan legal iran kakaukolanen nen Jehova.” (Lucas 1:5, 6) Si Elizabet so pinaboran nen Jehova ed satan, anggaman baog tan matatken la, sikato so nagmaliw ya ina nen Juan a Managbautismo.—Lucas 1:7, 13.
21 Apakiwas ed panamegley na masanton espiritu, imbalikas nen Elizabet so aralem a panangaro parad sananey a maridios a bii ed agew to, sakey a kanayon a tatawagen a Maria. Sanen, ngalngali kasampotan na 3 K.K.P., impasakbay na anghel Gabriel ed Maria a sikato so mamiraglon manlokon na sakey ya ugaw (si Jesus), tinawag ton, “Mapalar a sakey,” iyaarum: “Si Jehova so walad sika.” Kayari na satan a tampol, binisita nen Maria si Elizabet, a benendito to tan say agnianak nin ugaw a lukon to, tatawagen si Jesus a “Katawan” to anggan sakbay na kiyanak to. Diad satan, imbalikas nen Maria so dayew ed si Jehova a mangipatnag na pantasi ed aralem a maridios a debosyon to.—Lucas 1:28, 31, 36-55.
22. Kayariy inkianak nen Jesus, siopan matakot ed Dios a bii so angipanengneng a wala ed limog na saramay manaalagar ed Mesias?
22 Sanen si Jesus so nianak tan sikatoy intarok nen Maria ed templo ed Jerusalem pian sikatoy iparungtal ed si Jehova, sananey a matakot-Dios a bii, say akulaw a propetesan Ana, et angibalikas na gayaga to. Sikato so angipawil na pisasalamat ed si Jehova tan nansalita nipaakar ed si Jesus ed amin na saramay mapagan manaalagar ed nisipan a Mesias.—Lucas 2:36-38.
23. Panon so impansalita nen Pedro ed matoor ya inmuna-iran Kristianon bibii, tan antoran tepet so nausisa ed ontumbok ya artikulo?
23 Sirin, legan a manasingger so panaon na mangaraldalin a ministeryo nen Jesus, wala niray “masanton bibii a maniilalo ed Dios.” (1 Pedro 3:5) Arum ed sarayan bibii so nagmaliw a babangatan nen Kristo. Panon so impantrato nen Jesus ed sikara? Tan wala ta ra so bibii natan a sibubulos a mangawat na betang unong a nidalatdat ed Biblia? Sarayan tepet so nausisa ed ontumbok ya artikulo.
[Saray paimano ed leksab]
a Tomo 3, pahina 1055.
b “Say unor ya Adan,” si Jesus-Kristo, so ayadyari met, kumpleton too, anggaman andian na asawan bii.—1 Corinto 15:45.
Tepetepet parad Repaso
◻ Panon a miduma so pantrato ed bibii ed Israel diad arum iran daldalin?
◻ Anto iray relatibon posisyon nen Adan tan Eva, tan akin?
◻ Anto so talindeg na saray Israelitan bibii ed leksab na Ganggan, tan kasin sikaray andian na bentaha no nipaakar ed espiritualidad?
◻ Anto iray arum a leksion a naaralan manlapud saray impanbilay na manuna iran bibii ed Hebreon Kasulatan?
◻ Anto iran maabig ya alimbawa na pananisia so naromog anggaman duma iray panmoria na Judaismo?
[Kahon ed pahina 16]
“SAY BIIN ANTAKOT ED SI JEHOVA”
“10 Siopa so makaromog na sankakanaan ya asawan bii? Ta say kablian to so nagkalalo ni nen saray rubi. 11 Say puso na asawa to manmatalek ed sikato, tan ag-akulangan na nabang. 12 Pinabtangan to na maong, tan aliwan mauges, ed saray amin ya agew na panbilay to. 13 Sikato so walan nananap na bago tan lienso, tan sikato so onkikimey ed antokaman a pangayagaan na saray lima to. 14 Pinaneknekan to a singa saray barko na managtagilako. Manlapud arawi intarok to so tagano to. 15 Sikato met so ombangon leleg a labi ni, tan mangiter na tagano ed sankaabungan to tan saray nigeter a gawaen na saray katulong ton bibii. 16 Isisipen to so sakey ya uma tan sinaliw to; ed bunga na saray lima to mantanem na ubasan. 17 Sikato balkesan to so saray banel to ed biskeg, tan pabiskegen toray taklay to. 18 Nalikas to a say tagilako to sikato so natoboan; say tinkaw to ag naerep ed sanlabi. 19 Ibenben toray lima to ed dalig, tan saray lima to benbenan da so inarameyan. 20 Yunat to so dakulap to ed mairap-bilay, yunat toray lima to ed saray mankaukolan. 21 Sikato so agantakot ed nieve nipaakar ed sankaabungan to, ta amin iray sankaabungan to et akawesan na makapal. 22 Manggawa nipaakar ed sikato lamlamang na saray tandakan ya inalong. Say kawes to sikato so mayumis a lienzo tan purpura. 23 Say asawa to so kabkabat ed saray wangalan, sano miyurong ed saray mamasiken ed dalin. 24 Manggawa na saray lienzo a kawes tan ilako to ra, tan mangyawat na saray balkes ed saray negosyante. 25 Say inkabiskeg tan inkasanting sikara so kawes to, tan panelekan to so panaon ya onsabi. 26 Lukasan to so sangi to ed kakabatan et say tunong na maaron-panangasi wala ed dila to. 27 Imatonan to a maong so saray dalan na sankaabungan to, tan agmangan ed tinapay na inkangiras. 28 Saray anak to ombangon ira tan tawagen da a bendita; say asawa to ontalindeg, tan idayew to. 29 Dakel ya anak a bibii so nampanengneng na sankakanaan, balet sika—talonaan mora ya amin. 30 Say dakep sikato so mamalingo tan say kalimgasan sikato so apa; balet say bii ya antakot ed si Jehova sikato naani narayew. 31 Itdan mo na bunga na saray lima to et sikato so idayew komon na saray gawa to ed saray wangalan.”—Uliran 31:10-31.
[Litrato ed pahina 13, 14]
Say pasen na bii ed pamilya so mapagalang