Inerman et Wala so Karawalan

LEGAN ya akalugan ed kotse to tan manaalagar ed iberde na silew na trapiko, biglan naimano na drayber so sakey a maregkel a lakin mamapaarap ed sikato, mangiyeeyag na mabanbanday a salita, manaangat na puniti. Inapuran intalak na drayber iray puerta tan isara iray bentana to, balet ta siansian inmasingger so maregkel a laki. Inmusdong, inyugayog toy kotse tan binira toy puertay kotse. Diad kaunoran, lapud pirmin syodot to et pinuniti toy salming ed arap tan amisimisi.

Saya ta so eksena ed sakey a pelikulan aksyon? Andi! Saya so balingaan ed trapiko diad isla na Oahu, Hawaii, a kabkabat lapud kalmado tan relaks ya atmospera to.

Satan so agmakapasurprisa. Saray kandado na puerta, barandilyas na saray bentana, saray guardiya parad seguridad na saray bilding, anggan saray karatula ed saray bus a mangibabagan, “Agmangaawit na kuarta so drayber”​—amin so mangituturo ed sakey a bengatla: Inerman et wala so karawalan!

Karawalan ed Ayaman

Say ayaman so abayag lan papablien bilang maligen ya ilang na sakey a too. Balet, sayan panuliranan ya eksena so maples a manguuman. Balitan-balita la natan ed interon mundo so karawalan ed pamilya, a lalaktipen toy panangabuso ed ugaw, panagbugbog ed asawa, tan panagpatey.

Alimbawa, “ag-onkulang a 750,000 ya ugugaw diad Britanya so nayarin managmak na manbayag ya inkaderal ed emosyon lapud kipapaarap da ed karawalan ed sankaabungan,” kuan na Manchester Guardian Weekly. Say report so nibased sakey a surbey a nalmoan to met a “talora ed kada apatiran bibii ya atepetan so nankuan a saray anak da et akaimaton na saray marawal ya insedenti, tan ngalngali duaran kakatlo ed saray ugugaw so akanengneng ed impamugbog ed kainaan da.” Mipadpara, unong ed U.S.News & World Report, kakalkulaen na U.S. Advisory Board on Child Abuse and Neglect a “2,000 ugugaw, a maslak ed sikara so anggapo ni 4 taon, so ompapatey ed kada taon diad kalimaan na atateng odino saray managkomponi.” Palumbasan to so bilang na saray inatey a say sengegan et inkaaksidenti ed trapiko, inkalener, odino inkaplag, kuan na report.

Lalaktipen met na karawalan ed sankaabungan so panangabuso ed asawa, a sasaglawien toy manlapud pakatulak odino pakabangga ya anggad pakatampal, pakadepak, pakatikel, pakabugbog, pakapagyaw ed sakey a yoro odino paltog, odino pakapatey ni ingen. Tan natan et sayan nengneng na karawalan so onaaplikan nampara ed lalaki tan bibii. Aromog ed sakey ya impanaral a diad kabiangan na saray nireport a karawalan ed baetan na sanasawa, ngalngalin kakapat na saray kaso so inggapo na laki, sananey a kakapat so inggapo na bii, tan say nakekeraan et nadeskriben tuloy a panbabanggaan a say natetel et namparan partido.

Karawalan ed Pantratrabahoan

Arawi ed ayaman et say pantratrabahoan so gendagendat a pakaromogan na sakey a too na uksoy, respeto, tan kagalangan. Balet ompatnag ya aliwa lan ontan so kipapasen. Singa bilang, ipapanengneng na saray istatistikan impaway na U.S. Department of Justice a kada taon et masulok a 970,000 a totoo so biktima na marawal a krimen ed pantratrabahoan. Diad arum a panagsalita et “saray komikimey so walaay sakey ed kada apatira a tsansan magmaliw a biktima na arum a pormay karawalan ed trabaho,” unong ed report na Professional Safety​—Journal of the American Society of Safety Engineers.

Say makapaaburidon tuloy et say bengatlan say karawalan ed pantratrabahoan so agnigetar ed saray pantataloan tan insulto. “Say karawalan a direktan gagawaen na saray empleyado sumpad saray amo tan arum nin empleyado so sankapelesan natan ya ondaraak a kategoryay panagpatey diad E.U.,” kuan na parehon report. Nen 1992, 1 ed kada 6 nisisiglaot ed trabaho iran impatey so sakey a panagpatey; diad bibii, say bilang so ngalngali 1 ed kada 2. Agniburin say daluyon na karawalan so mangiyaagus ed datin maukuksoy a pantratrabahoan.

Karawalan diad Esport tan Panagligliwaan

Nagegegemtan so esport tan panagligliwaan bilang paraan na dibersyon odino panagrelaks pian narepreskoay sakey a too parad lalon seryoso iran panbabanikelan ed bilay. Natan et sakey a multi bilyon-dolyar ya industriya so panagligliwaan. Ta pian baleg so naalmo ed sayan matubon negosyo no nayari, anggapoy pibabali na saray prodyuser a mangusar na antokaman a pakagunggunaan da. Tan sakey ed satan a paraan et say karawalan.

Alimbawa, inreport na Forbes, sakey a magasin nipaakar ed negosyo, a sakey ed akanggaway-pabrika na video-game so walaan na sakey a popular a galaw a ditan et pinuliwes na bumabakal so ulo tan tenten na kalaban to legan a saray manbabantay so oneeyag na, “Laosan mo! Laosan mo!” Anggaman ontan, sakey a bersyon na parehon galaw a pinawala na kalaslasan a kompanya so andian na ontan kadalan eksena. Say resulta? Masaliw so mas marawal a bersyon ya alampasan toy kalaslasan diad resyon 3 ed kada 2. Tan kabaliksan na saya so baleg a kantidad. Sanen saray bersyon parad ayaman na sarayan galaw so nayari lan ilako, inmabot ed $65 milyon so alako na saray kompanya ed internasyonal ed loob na inmunan duaran simba! Sano nasasaglawi so tubo, say karawalan so sakey lambengat ed saray taga parad saray managkonsulmo.

Say karawalan ed esport so sakey nin teman konsideraen. Mabetbet ya ikikinon na saray managgalaw so panagderal a nagawaan da. Singa bilang, diad sakey a galaw a hockey nen 1990, walaray 86 a dusa lapud aliwan kondukta​—a sankatageyan ed kapiganman. Say galaw so nipaleen lapud talora tan kapalduan oras a karawalan. Sakey a managgalaw so tinambal lapud alusngin pukel ed lupa, aguyames a cornea, tan asugatan na aralem. Akin ya ontanlan karawalan? Oniay insalaysay na sakey a managgalaw: “Sano napanaloan moy sakey a peteg a maemosyonal a galaw, tekep na dakel a panlalaban, onsempet kan walaay liknaan ya apaapit ka’d kagrupom. Diad padesir ko et saray panlalaban so manggawa ed satan a talagan espiritual a galaw.” Ompapatnag a say karawalan a baleg a kabiangan na esport natan, so aliwa lambengat a magmamaliw a paraan pian nadampot so gagala noagta satan a mismo so gagala.

Karawalan ed Eskuelaan

Lawas a namomorian say eskuelaan so sakey ya ilang a ditan et saray malangwer ni et agda napanpagaan so arum niran bengatla tan diad ontan et niyapasakey so kaaligwas na kanonotan tan laman da. Balet natan say eskuelaan so aliwa lan ontan a maligen a pasen. Aromog ed sakey a Gallup poll a say karawalan tan saray pangkat so numero unon problema ed panpubliko iran eskuelaan ed Estados Unidos, a lalampasan toray pinansyal, a manunaan ed listaan nen katantaon. Kaunongan lan kagrabe so situasyon?

Diad tepet a, “Nagmaliw ka ta lan biktima na karawalan ya agawa ed loob odino liber na eskuelaan?” ngalngali 1 ed kada 4 estudyante ed sakey a surbey so inmebat na on. Masulok a kakaplo na saray managbangat so inmebat met na on. Aromog na satan a surbey a 13 porsiento na saray estudyanten lalaki tan bibii, so angadmitin akapangawit na ayura ed eskuelaan ed sakey a pankanawnawa. Maslak ed sikara so angibagan ginawa ra labat itan lapud labay dan pandinayewen so arum odino pian protektaan day inkasikara. Balet pinaltog na sakey a 17-taon ya estudyante ed pagew so maestro to sanen sinali na maestron alaen so paltog to.

Sakey a Marawal a Kultora

Agniburin diad inerman et wala so karawalan. Diad loob na ayaman, diad trabaho, diad eskuelaan, tan diad panagligliwaan, et nipapaarap tayo ed sakey a marawal a kultora. Lapud inagew-agew a niwawalwal itayo ed satan, impasen na dakel a satan so normal la​—ya anggad kabiktima ra. Insan itepet dan, Mangangga ta ni itan? Labay mo ta a naamtaan so ebat? No ontan ipangasim a basaen so ontumbok ya artikulo.