No Akin a Binmaling Ira ed Karawalan

SAKEY ya ugaw, a 27-simba to ni labat a kulang na bulan a kapanyanak, so nianak ed Denver, Colorado, E.U.A. Abilay so ugaw a laki, tan kayari taloy bulan ed ospital, sikatoy insempet ed atateng to. Taloy simba ed saginonor, say ugaw so impawil ed ospital. Akin? Sikatoy graben naapektaan ed utek lapud pirmin impanwegweg na ama to. Agnaanosan na ama so panaakis na ugaw. Abulag tan abaldado so melag ya ugaw. Sikatoy nisalba la na modernon medisina manlapud trauma ed inkianak to balet ta agnisalba ed inkarawal na ama to.

Kakalkulaen na arum a singa karakel na 5,000 ya ugugaw kada taon so ompapatey ed kalimaan na atateng da diad Estados Unidos labat! Tan aliwan ugugaw labat iray biktima. Unong ed magasin a World Health, “say panagabuso ed asawan bii so manunan sengegay pakakasakitan ed limog na bibiin onanak la” diad Estados Unidos. Komusta met ed arum a daldalin? “Kakatlo anggad masulok a kapaldua ed sinurbin bibii [ed mamapaaligwas iran bansa] so nirereport a pepekpeken na kaasawaan da.” On, say karawalan so pansesengegay desyang, nagkalalo la ed ayaman.

Dakel a kaasawaan a lalaki tan bibii so manasalin manolbar ed saray agda pantatalosan diad karawalan. Diad pigaran bansa, saray atateng tan managbangat so manguusar na karawalan pian ipangget so sanok da ed ugugaw. Parad panliketan labat, saray masesebeg so mangaanamot ed saray maletey, a sikaray papairapen. Akin ya ontanlan marawal so totoo?

No Akin a Magmamaliw a Marawal so Totoo

Ibabaga na pigara a sipor lan marawal so totoo. Bangta say marawal a krimen ed inkalapagan so ondaraiset ed Estados Unidos, ondaraak itan balet ed limog na saray tobonbalo. Tan say interes ed karawalan so ondaraak. Dinoble na taloran manunan istasyon na telebisyon so bilang na saray istorya ed krimen tan atriple so panangipalabas day panagpatey. On, say krimen so makapaganansia! “Agmi lambengat iyaabuloy so karawalan,” kuan na psychiatrist a si Karl Menninger, “iiyan mi itan ed paulon balita ed saray peryodiko mi. Kakatlo odino kakapat ed saray programa mi ed telebisyon so manguusar ed satan parad panliketan na ananak mi. Agmi lambengat palalabasen so krimen! Pinablik a kakaaro, panggagayagaan mi itan.”

Isusuheri na agano niran sientipikon impanaral a namparan say biolohiya ed utek tan kaliberliber et baleg so epekto to’d inkaabusado na too. “Say nikuan tayon amin et say makaderal iran kaliberliber a kipapaarapan na ondarakel ya ugugaw so, talagan mamapalesa na epidemya na karawalan,” kuan nen Dr. Markus J. Kruesi na University of Illinois Institute for Juvenile Research. “Saray nagagawa ed kaliberliber so talagan pansesengegay panguuman na molecular ed utek a lalon manasagyat ed totoo.” Saray sengegan a singa “say kakukusboy uksoy na pamilya, say idarakel na mansusulon ateng, tuloytuloy ya inkaduka, tan nigalet lan lingon panangusar ed druga so diad tua et mamatulo ed chemistry na utek ed pagmaliw ya abusadon walna​—epekton abaloan ya aminsan ya imposibli,” kuan na libron Inside the Brain.

Nibabagan say panguuman ed utek so mangilalaktip ed iyaabebay sukat na serotonin, kemikal na utek a ninonot a mamapakepa ed inka-abusado. Ipaparungtal na saray impanaral a say alkohol so makapaabeba’d sukat na serotonin ed utek, diad ontan et mangiiter na pigaran sientipikon basiyan parad abayaglan kabat a siglaotan na karawalan tan say lingon panangusar ed alkohol.

Wala ni sakey a sengegan a nalalanor ed itatagey na karawalan natan. “Tandaan,” so ipapaimano na napanmatalkan a libro na propesiya, say Biblia, a “niwala so mairap a panaon ed kaunoran iran agew. Saray totoo so magmaliw a masiblet, maagum, mapasirayew, tan malastog; . . . sikaray magmaliw a maruksa, andi-panangasi, managpauges, marawal, tan masanok; gulaen day maabig; magmaliw iran managpalikdo, mapaulyan, tan mapaatagey . . . Onarawi ka manlapud saratan a totoo.” (2 Timoteo 3:1-5, Today’s English Version) On, say karawalan a nanenengneng tayo natan so kasumpalan na propesiyay Biblia nipaakar ed “kaunoran iran agew.”

Walay bengatlan nagkalalon mamaparawal ed sayan panaon. “Kasi lara so dalin tan dayat,” kuan na Biblia, “ta say Diablo inmakseb ed sikayo, a wala ed baleg a sanok to, ya amta to a daiset la so panaon to.” (Apocalipsis 12:12) Say Diablo tan saray ulop na demonyo to so nibantak la manlapud tawen tan iyaapasakey da natan so pirmin gula ra ed katooan. Bilang “pangulo na pakayari dagem,” say Diablo so mangimamaneobra ed “espiritu a natan manggawa ed saray anak na kasusumpa,” a pagmamaliwen toy dalin a lalon marawal a pasen.​—Efeso 2:2.

Panon tayo, sirin, a natalonaan so marawal a “dagem” na mundo natan? Tan panon tayon naresolbi iray agpantatalosan ya anggapoy karawalan?

[Blurb ed pahina 3]

Dakerakel ya ugugaw so aabusoen, pepekpeken, odino papateyen ed sakey ed saray sankarawalan a pasen ed dalin​—say ayaman!