Pina-Lablabas Ta so Kayamanan nen Arin Solomon?
“Bang say simbang na balitok a sinmabi ed Solomon dia ed sakey a taon sikato so anem a lasus anemaplo tan anem a talento a balitok.”—1 Arari 10:14.
UNONG ed satan a bersikulo na Biblia, akagamor si Arin Solomon na masulok a 25 toneladan balitok ed loob na sakey taon labat! Saya so mankantidad natan na $240,000,000. Ngalngalin mamiddua ed karakel na balitok ya akotkot ed minas ed sankamundoan nen taon 1800. Posible ta iya? Anto so ipapanengneng na arkeolohikon ebidensya? Ipapanengneng to a say rekord na Biblia nipaakar ed kayamanan nen Solomon so petepeteg a napanisiaan. Onia so ibabaga na Biblical Archaeology Review:
◻ Angiregalo si Arin Thutmose III na Ehipto (komaduan milenyo K.K.P.) na onliligadad 13.5 a tonelada na bengabengatlan balitok diad templo nen Amon-Ra diad Karnak—tan saya so kabiangan labat na regalo.
◻ Saray inskripsyon na Ehipto so angireport na dagup na onliligadad 383 a tonelada na balitok tan pilak ya inter nen Arin Osorkon I (kasakbayan na inmunan milenyo K.K.P.) ed dirios.
Niarum ni, onia so irereport na tomo na Classical Greece ed saray serye na Great Ages of Man:
◻ Saray minas na Pangaeum ed Thrace so amawala na masulok a 37 a toneladan balitok a tinaon parad si Arin Felipe II (359-336 K.K.P.).
◻ Sanen asamsam nen Alejandron Baleg ya anak nen Felipe (336-323 K.K.P.) so Susa, say kabesira na empiryo na Persia, nalmoan so kayamanan a mankantidad ya onsulok ed 1,000 a toneladan balitok.—The New Encyclopædia Britannica.
Kanian say deskripsyon na Biblia nipaakar ed kayamanan nen Arin Solomon so aliwan gawa-gawa labat. Tandaan met a si Solomon et “tinalonaan to so saray amin ya ar-ari ed dalin dia ed saray kayamanan tan dia ed kakabatan” ed saman a panaon.—1 Arari 10:23.
Panon ya inusar nen Solomon so kayamanan to? Say trono to so nilatopan na “sankatalipitan a balitok,” saray panag-inuman ton baso et “balitok,” tan sikatoy akankayarian na 200 ya ankabaleg a panangga tan 300 a samper na “pinitpit a balitok.” (1 Arari 10:16-21) Nagkalalo ed amin, say balitok nen Solomon so inusar nipaakar ed templo nen Jehova diad Jerusalem. Saray patoonan na lamparaan ed templo tan sagradon uusaren, a singa say tinidor, yaong, pitsel, tan palanggana, so ginawa ed balitok tan pilak. Say 15-pie-katagey a kerubin ed Sankamasantoan, say altar na insenso, tan anggan say interon loob na abung so nilatopan met na balitok.—1 Arari 6:20-22; 7:48-50; 1 Awaran 28:17.
Komusta met so tinapewan na balitok a templo? Makapainteres, say ontan ya usar na balitok so kaslakan ed kadaanan a mundo. Ibabaga na Biblical Archaeology Review a “pinagalangan [nen Amenophis III na Ehipto] so baleg a dios a si Amun na sakey a templo diad Thebes ya ‘interon tinapewan na balitok, say datal to so inadornoan na pilak, [tan] amin a puerta to so manesiab a metal’”—natural a laok na balitok tan pilak. Niarum ni, tinapewan nen Esar-haddon na Asirya (koma-piton siglo K.K.P.) iray puerta tan pinaklapan toray dingding na santuaryo nen Ashur na balitok. Nipaakar ed templo nen Sin diad Harran, onia so inrekord nen Nabonidus na Babilonia (komanem a siglo K.K.P.): “Binerlisan koray dingding to na balitok tan pilak, tan ginawa iran mansyayap a singa say agew.”
Diad ontan, isusuheri na maawaran iran rekord a say Biblikon salaysay nipaakar ed kayamanan nen Arin Solomon so aliwan alablabas.