Say Kaplesan a Pangaapekta na Ag-inkaparpareho
“Ibilang tayon mabitabitar la irayan katuaan, ya amin a totoo so apalsan anggapoy nilabi, a sikaray pinagamoran na Manamalsa ra na agbalot nikibot iran Kanepegan, ya arum ed saraya et say Bilay, Kibulos tan say pangegemtan na Liket.”—Declaration of Independence, ya inabobonan na say Estados Unidos nen 1776.
“Amin a totoo so nianak a bulos tan anggapoy nilabi ed saray kanepegan.”—Declaration of the Rights of Man and of the Citizen, ya inabobonan na National Assembly na Pransya nen 1789.
“Amin a totoo so nianak a bulos tan anggapoy nilabi ed kagalangan tan saray kanepegan.”—Universal Declaration of Human Rights, ya inabobonan na United Nations General Assembly nen 1948.
ANGGAPOY duaruwa ed satan. Diad limog na saray totoo et inkalapagan a pipilaleken so inkaparpareho. Balet ta makapaermen, say mismon nagagawa a nakaukolan nin naynay ya uliten so ideyan nipaakar ed inkaparpareho na totoo so mamaneknek ya anggad natan et agni arapat na katooan so inkaparpareho.
Wala kasi so pirmin makapangisangsang a diad sayan pansampot lay koma-20 siglo et nagmaliw lan magmaong iray bengabengatla? Talaga kasin panggagayagaan na amin ya ombaley ed Estados Unidos tan Pransya, odino ed dinanman ed say 185 a membro na Nasyones Unidas, so parepareho iran kanepegan a nisipor la komon ed sikara?
Anggaman nayarin “mabitabitar la” so ideyan nipaakar ed inkaparpareho ed limog na amin a totoo, aliwan parepareho iray kanepegan na amin a totoo nipaakar ed “Bilay, Kibulos, tan say pangegemtan na Liket.” Alimbawa, nibaga tayo kasin walay inkaparpareho ed kanepegan ed bilay no say sakey ya ugaw ed Aprika a kabiangan ed 2,569 arum nin totoo et walaan iray saksakey a doktor, bangta makapanpadoktor so sakey ya ugaw ed Europa a kabiangan ed 289 labat a totoo? Odino anto so walan inkaparpareho ed saray kanepegan ed kibulos tan say pangegemtan na liket no ngalngali kakatlo ed ugugaw a lalaki tan duaran kakatlo ed ugugaw a bibii diad India so ombaleg ya andiay-aral, bangta say kada ugaw lawari ed saray lugar a singa say Hapon, Alemanya, tan Great Britain et seguradon napanaral?
Kasin saray totoo diad saray bansa ed Sentral Amerika a say nanaalmo labat na kada too et $1,380, so nagugunggunaan met ed miparan “kagalangan tan saray kanepegan” ed bilay a singa saramay walad Pransya, a say kada too diman et makakalmoy $24,990? Anton inkaparpareho so pakagunggunaan na sakey a kapangiyanak a bii ed Aprika a walaan na 56 taon a karukey ed bilay no ikompara ed kapangiyanak a bii ed Amianen ya Amerika a walaan na 79 taon a karukey ed bilay?
Say ag-inkaparpareho so walaan na dakel ya aspekto, ya amin na saratan et makapaingongot. Say ag-inkaparpareho ed klase na panagbilay tan ed saray pankanawnawa parad kaasikaso ed bunigas tan edukasyon so pigara labat ed saratan. Lapud pandurumaan ed politika, rasa, odino relihyon, no maminsan et say kagalangan tan kawayangan so nikikibot ed totoo. Anggaman naynay a tema ed pantotongtong so inkaparpareho, manbibilay itayo ed sakey a mundon walaan na ag-inkaparpareho. Singa sakey a salot—“a pansesengegay inkalapagan odino pirmin irap,” unong ed impanguker ed salita—say ag-inkaparpareho so kinmayat la ed kada kipapasen na sosyedad na totoo. Say ot-ot ya itatarok na satan diad nengneng na inkaduka, sakit, inka-ignoranti, kaandiay trabaho, tan panangidumaduma so makapasakit a maong.
“Amin a totoo so apalsan anggapoy nilabi.” Agaylan dakep a kanonotan! Balet diad pisunian et makapasinagem so nagagawa!
[Picture Credit Line ed pahina 3]
UN PHOTO 152113/SHELLEY ROTNER