Manepeg a Panangidanet

SANO mansalita odino manbasa kan maksil, importante ya aliwa lambengat a dugay panangibagam ed saray sinansakey a salita noagta idanet mo met iray manunan salita tan pannonotan iran balikas diad paraan a nipasabin malinew iray ideya.

Lalanoren na manepeg a panangidanet so mas nen say pangiter na kaaruman a danet ed pigara odino dakel nin salita. Nepeg ya idanet iray dugan salita. No say nidanet et saray agmatukoy a salita, say kabaliksan na ibabagam so nayarin agmalinew ed saray dumerengel mo, tan nayarin saray kanonotan da so nipaarap ed arum a bengatla. Anggaman say materyal so nayarin pakaaralan, say paliwawan kulang tan agsusto so panangidanet et aliwan tanton epektibo diad pamakiwas ed saray dumerengel.

Nipasabi so kaaruman a danet diad nanduruman paraan, mabetbet et nauusar a manuulop: diad mamaksil a boses, diad mabibiskeg a liknaan, diad matantan tan madalatdat a panangibalikas, diad itunda sakbay odino kayari na sakey a balikas (odino saratan a dua), tan diad panag-andawes tan say ipatnag na lupa. Diad arum a lenguahe, nagawaan met so danet diad pangiyabeba ed tono odino pangitagey na boses. Imanoen so materyal tan sirkumstansya a manitermina ed no anto so matukotukoy.

Sano desidien no dinan so idanet, ikonsidera so onggendan. (1) Diad loob na dinanman ya estansa, saray salitan nepeg ya idanet so nadetermina aliwan dia labat ed kabiangan na estansa noagta dia met ed konteksto. (2) Nayarin nausar so panangidanet ed punto pian nidanet so gapoan na sakey a balon punto, balanglan manunan punto odino basta pananguman ed panagkatunongan. Nayari met ya ipaimano na satan so konklusyon na panagkatunongan. (3) Nayarin usaren na sakey a managpaliwawa so panangidanet ed punto pian nipanengneng so nalilikna to ed pamaakaran. (4) Nausar met so manepeg a panangidanet ed punto pian nipabitar iray manunan punto ed sakey a paliwawa.

Ta pian nausar so panangidanet ed punto ed sarayan paraan, nepeg a natalosan a malinew na sakey a managpaliwawa odino managbasa ed publiko so materyal to tan panggunaetan ton maong a nipaslep ed dumerengel to itan. Nipaakar ed instruksion a niiter ed panaon nen Esdras, ibabaga na Nehemias 8:8 unong ed New World Translation: “Intultuloy day panbabasan maksil manlapud libro, manlapud ganggan na tuan Dios, ya impaliwawa itan, tan inter da so kabaliksan na satan; tan intultuloy day angiter na pakatalos ed panagbasa.” Mapatnag ya amoria na saramay nambasa tan angipaliwawa ed Ganggan na Dios ed saman ya okasyon so kaimportantian na itulong ed saray dumerengel da a manebek ed kabaliksan na binasa, pian natandaan, tan pian niyaplika itan.

No Anto so Nayarin Pansengegan na Problema. Maslak a totoo et nayarin malinew a makapangibalikas ed labay dan ibaga ed sikara diad normal, inagew-agew a pitotongtong. Anggaman ontan, no basaen day materyal ya insulat na arum, nayarin sakey ya angat so panitermina no dinan ed saray salita odino balikas so idanet. Say pakadeterminaan so mandependi diad malinew a pakatalos ed materyal. Kakaukolanen na satan so maalwar a panaral ed saman so insulat. Kanian no nakerew ed sika a basaen mo so sakey a materyal diad miting ed kongregasyon, manparaan kan maong.

Uusaren na arum a totoo so nayarin nibabagan “panapanaon a panangidanet” imbes a panangidanet ed punto. Idanet daray salita ed kabkaabigan ya espesipiko iran pasen balanglan say ontan a pangidanet so makabaliksan odino andi. Arum so mangidanet ed manamakiwas iran salita, anganko ta alabas dan idanet iray preposition tan saray conjunction. No say pangidanet so agmamalinew ed punto, mainomay itan a magmaliw a manerismo a makaderal na imano.

Diad gunaet a pangusar ed panangidanet ed punto, ikakasil na arum a managpaliwawa so boses da diad paraan a liknaen na saray dumerengel a sikaray pantatamian. Siempre, satan so agtanto mangiter na maabig a resulta. No aliwan natural so panangidanet ed punto, ompasen a singa ipapaabeba na managpaliwawa so dumerengel to. Agaylan magmaong so basta panagyat ed sikara diad basiyan na aro tan tulongan iran mantalos a say nipapaliwawa so Makasulatan tan makatunongan!

No Panon so Iyaligwas. Mabetbet et ag-itan kabat na toon walaan na problema nipaakar ed panangidanet ed punto. Say sananey ni so nayarin mangipaimano ed sikato. No kaukolan mon paaligwasen iya, sika so tulongan na manangasikaso ed eskuelaan. Ontan met, patulongan ka labat ed siopaman a maong a managpaliwawa. Kerew mo ed sikaton ontalineng a maong ed panagbasam tan panagsalitam insan mangiter na suhestion ed pamaaligwas.

Bilang gapo, nayarin isuheri na managkonsehom ya usaren mo so sakey ya artikulo ed Say Panag-Bantayan bilang basiyan na panagpasal. Andi-duaruwan ibaga to’d sika ya analisaen moray sansakey ya estansa pian nadetermina no dinan iran salita odino balikas so kaukolan ya idanet ta pian mainomay a natebek so kabaliksan. Nayarin panonotan to ka ya imanoen mon maong iray salitan aka-italiko. Tandaan a saray salitan walad estansa so mantutunosan. Mabetbet, satan so grupo na saray salitan nepeg ya idanet, ya aliwa labat lan nisian a salita. Diad arum a lenguahe, nayarin napaseseg iray estudyanten mangonsideran maong ed ipanengneng na diakritika no nipaakar ed manepeg a panangidanet ed punto.

Bilang ontumbok a kundang diad panagaral ed no anto so idanet, nayarin sika so pasesegen na managkonsehom a mangonsidera ed kontekston malalaknab nen say estansa a mismo. Anton manunan punto so natitibukel ed interon parapo? Panon so pangapekta na satan ed idanet mo diad sinansakey iran estansa? Nengnengen so titulo na artikulo tan say mabakat a sub-titulo a ditan so patnagan na materyal mo. Anto so pisiglaotan na saraya diad pinilim iran balikas ya idadanet? Amin na saraya so punton konsideraen. Balet manalwar ya ag-idadanet a maong so dakel a tuloy iran salita.

Balanglan mansasalita kan ekstemporanyo odino manbabasa, nayarin sika met so pasesegen na managkonsehom a manumbok ed panagkatunongan a mangimpluensya ed panangusar mo na panangidanet ed punto. Kaukolan mon imanoen iray pasen a panampotan na panagkatunongan odino no iner so arapen na presentasyon manlapud sakey ya importantin punto ed sananey. Apresyaen itan na saray dumerengel no say paliwawam so pangipaamta ed sikara ed sarayan pasen. Nayarin saya so nagawaan diad pangidanet ed saray salitan singa unona ed amin, ontumbok, kaunoran, sirin, tan makatunongan.

Ipaimano met ed sika na managkonsehom iray punton labay mon pangisiglaotan na nikaduman liknaan. Pian nagawaan iya nayarin idanet moray salitan singa say matua, sigpot, andin balot, agnaisip, importante, tan lawas. Say panggawam na ontan so makatulong ed no panon so liknaan na saray dumerengel mo nipaakar ed ibabagam. Dakel so nisalaysay nipaakar ed saya diad Aralen 11, “Ligsa tan Petang na Liknaan.”

Pian napaaligwas mo so panangusar ed panangidanet ed punto, sika met so napaseseg a malinew mon nodnonoten iray manunan punto a labay mon natandaan na saray dumerengel mo. Saya so malaknab a nakonsidera diad punto ed panagbasa ed publiko dia ed Aralen 7, “Nidanet Iray Manunan Ideya,” tan diad punto na panagsalita ed Aralen 37, “Ipabitar Iray Manunan Punto.”

No panggugunaetan mon paaligwasen so panagpulong mo, imanom a maong no panon so pambasam ed kasulatan. Ipasal mon tepetan so inkasika, ‘Akin et babasaen ko iyan teksto?’ Para ed sakey a managbangat, aliwan basta magenap so dugan pangisalita ed saray salita. Nayarin aliwan magenap so anggan pambasa ed teksto a walaay liknaan. No eebatan mo so tepet na sakey odino mangibabangat ka na manunan katuaan, maabig so pangidanet ed teksto diad saray salita odino balikas a manuporta ed sisingbaten. Tano andi et say punto so nayarin agnatalosan na toon pangibabasaan mo.

Lapud lalanoren na panangidanet ed punto so pangiter na kaaruman a danet ed pigaran salita tan balikas, nayarin alablabas ya idanet na agni atalitalin managpaliwawa iratan a salita tan balbalikas. Saray resulta et singa saray nota a tinugtog na sakey a toon kagapogapo to lambengat ya aaralen so sakey ya instrumento na musika. Anggaman ontan, no nagkalalo ni so panagpasal, saray sinansakey a “nota” so basta magmaliw a kabiangan na “musika” a marakerakep.

No naaral mo la so arum ed saray manunan aaralen, sika so nagunggonaan diad pangimaton mo ed saray atalitalin managpaliwawa. Agmanbayag et namoriam no antoy nagawaan diad nanduruman laknab na danet. Tan naapresyam so kablian na pangusar ed danet diad nanduruman paraan pian nipalinew so kabaliksan na nibaga. Say pamaaligwas ed manepeg a panangidanet so mamarakep a tuloy ed inkaepektibo na dilin panagbasa tan panagsalitam.

Aglabat la aaralen so nipaakar ed panangidanet pian nagawaan lambengat. Ta pian makapansalitan epektibo, itultuloy itan a kimeyan ya anggad magmaliw ka lan onsiano ed panangidanet ed punto tan nausar mo itan ed paraan ya ompatnag a natural ed pandengel na arum.