Inkatunong Aliwan ed Panamegley na Insangin Tradisyon
“No say inkatunong yo et ag-ontalona nen saray eskribas tan Pariseos, agkayo makaloob ed panarian ed katawenan.”—MATEO 5:20.
1, 2. Anto so agawa sakbay ya inter nen Jesus so Sermon to ed Palandey?
SI Jesus so nansanlabi ed sakey a palandey. Say mabitewen a katawenan so sinmaknap ed tagey. Inmaliskis iray panlabin ankelag ya ayayep ed saray makdel a supok. Diad bukig say danudanum na Dayat na Galilea et nansipuak a samsamet ed gilig na dayat. Balet si Jesus so sikakabat a maong lambengat ed mareen, makapainawan dakep ed liber to. Nansanlabi a nanpikasi ed mangatatawen ya Ama to, si Jehova. Nakakaukolan to so panangiwanwan na Ama to. Say agew ed arapen so importantin tuloy.
2 Diad bukig say lurem so linmiwawa. Ginmapon kinmiwas iray manok, a manonin maksil. Inpalayopoy na dagem iray rosas na takel. Legan a say unaan iran rayos na banwa et pinmelnak ed liwang, tinawag nen Jesus iray patumbok to tan manlapud limog da ya amili na 12 a magmaliw ya apostoles to. Insan, kaibaran amin, et ginapoan ton linmosor ed gilig na palandey. Nanengneng laray ulop ya onsasabi a manlapud Galilea, Tiro tan Sidon, Judea tan Jerusalem. Sikaray sinmabi pian natambal iray sakit da. Pinmaway so pakayari nen Jehova ed si Jesus unong a dakel so nandiwit ed sikato tan sikaray atambal. Sikara met so sinmabi pian dengelen iray salita to a makatambal ed gonigon na kakamarerwa ra.—Mateo 4:25; Lucas 6:12-19.
3. Akin a saray babangatan tan saray ulop et maniilalo ed igapo nen Jesus a mansalita?
3 Diad mas pormal a panagbangat a sesyon da, saray papari so kaugalian ya akayurong, tan ed sayan nikadkaduman lapuan a kabuasan na 31 K.P., a satan so ginawa nen Jesus, a mapatnag ed sakey a patar ya atagtagey ed kapukdolan. Sanen anengneng na saray babangatan tan ulop iya, amoria dan wala so bengatlan nikadkaduman nagawa, kanian sikaray nankakasakey a manalagar ed liber to. Sanen ginapoan toy nansalita, sikaray maniilalo ed saray salita to; a sanen anampot ed saginonor, sikaray nikelawan ed nadngelan da. Nengnengen tayo no akin.—Mateo 7:28.
Duaran Klase na Inkatunong
4. (a) Anton duaran klase na inkatunong so walan salisalan? (b) Anto so gagala na insangi iran tradisyon, tan kasin satan so amoria?
4 Diad Sermon to ed Palandey, a nisalaysay ed namparan Mateo 5:1–7:29 tan diad Lucas 6:17-49, mapatpatnag ya inpareng nen Jesus iray duaran klase: saray eskribas tan Pariseos tan kabaniakan a totoon pinairap da. Sinalita toy duaran klase na inkatunong, say mansimpisimpitan ed inkatunong iran Pariseos tan say tuan inkatunong ed Dios. (Mateo 5:6, 20) Say Pariseikon dilin-inkatunong so nilamot ed insangi iran tradisyon. Saraya so walan inggapo ed komaduan siglo K.K.P. bilang “sakey ya alar ed liber na Ganggan” pian salimbengan itan a manlapud bangabangat na Helenismo (Griegon kultura). Saratan so inkuentan kabiangan na Ganggan. Diad tua, inbilang na saray eskribas iratan ya insangin tradisyon ya atagtagey nen say Ganggan. Ibabaga na Mishnah: “Babaleg ya inkaistrikto so onaplika ed itutulok ed saray salita na Eskribas [say insangi iran tradisyon da] nen say tuloken iray salitan nisulat ed Ganggan.” Sirin, imbes a nagmaliw ya “alar ed liber na Ganggan” pian salimbengan itan, et amakapuy iray tradisyon da ed Ganggan tan nanggawa ed satan ya andi kana, unong ya inkuan nen Jesus: “Maparanay ya inbiig yo so ganggan na Dios pian napasiansia yo so tradisyon.”—Marcos 7:5-9; Mateo 15:1-9.
5. (a) Anto so kipapasen na kabaniakan a totoo a linman dinmengel ed si Jesus, tan panon iran inkuenta na saray eskribas tan Pariseos? (b) Anto so nanggawa ed insangin tradisyon ya ontan lan ambelat ya aawiten ed taketakeb na saray komikimey a lalaki?
5 Saray kabaniakan a totoo a dinmagop pian ondengel ed si Jesus so maespiritual a naksatan, walan “maermen tan abuybuyak a singa karnero ya andian na pastol.” (Mateo 9:36) Tekep na maapatagey ya inkalastog saray eskribas tan Pariseos so nanleglemew ed sikara, a tinawag iran ʽam-ha·ʼaʹrets (totoo na dalin), tan binalaw iran singa ignorante, inayew iray managkasalanan ed kioli lapud agda tinumbok iray insangin tradisyon. Diad panaon nen Jesus saraman a tradisyon so walan nagmaliw a dakerakel tan ontan lan makapairap a makawetwet a legalistikon pandokdok—a naokopan tuloy na abalay-panaon a seremonyan ritual—ya anggapoy komikimey a too a makasarag ya ontumbok ed saratan. Agpanduaruwaan a binaat nen Jesus iray tradisyon bilang ‘ambelat ya aawiten ed taketakeb na saray totoo.’—Mateo 23:4; Juan 7:45-49.
6. Anto so makapakigtot ed panangilukas iran belyaw nen Jesus, tan anton pansalat so inturo ra parad babangatan to tan parad saray eskribas tan Pariseos?
6 Kanian nen si Jesus so nanyurong ed pukdol, saramay inmapit ed sikaton tinmalineng et saray babangatan to tan saray narasan ya ulop. Saraya so nayarin akaromog ed panangilukas iran belyaw to a makapakigtot. ‘Mapalar kayon duruka, mapalar kayon narasan, mapalar iramay mannangis, mapalar iramay nabubusol.’ Balet sioparay mapalar sano sikaray duruka, narasan, mannangis, tan binusol? Tan saray ot-ot so asalita ed saramay mayaman, apakan a maong, oneelek, tan galgalangen! (Lucas 6:20-26) Diad pigaran salita, binaliktad nen Jesus ya amin iray nakaugalian tan naawat ya estandarte na katooan. Saman so sakey a dramatikon impansalat a kipapasen, a mitunusan ed salita nen Jesus ed saginonor: “Ta anggan siopa a mamaatagey ed sikato lanlamang napaabeba, balet samay manpaabeba so napaatagey.”—Lucas 18:9-14.
7. Antoy epekto na saray panangilukas a salita nen Jesus ed saray narasan ed espiritual ya ulop ya ontatalineng ed si Jesus?
7 Miduma ed dilin-napnek iran eskribas tan Pariseos, saramay onla ed si Jesus ed sayan nikadkaduman kabuasan so sikakabat ed maermen ya espiritual a kipapasen da. Saray manangilukas a salita to so walan amano ed sikara na ilalo: “Mapalar iray mankaukolan ed espiritual, ta say panarian na katawenan so kien da.” Tan agaylan agayagaan so espiritu ra sanen inyarum ton: “Mapalar iray narasan tan napgaan ed inkatunong, ta sikaray peselen”! (Mateo 5:3, 6; Juan 6:35; Apocalipsis 7:16, 17) Napnoan na inkatunong, on, balet aliwan ed Paraseikon tawag.
Aliwa Lambengat a Magmaliw a “Matunong ed Arap na Totoo”
8. Akin ya onkelaw iray arum ed no panon a say inkatunong da et mas matalona nen saman ed saray eskribas tan Pariseos, ingen akin a nepeg dan gawaen?
8 “No say inkatunong yo et ag-ontalona nen saray eskribas tan Pariseos,” inkuan nen Jesus ya, “agkayo makaloob ed panarian na katawenan.” (Mateo 5:17-20; nengnengen so Marcos 2:23-28; 3:1-6; 7:1-13.) Nayarin walan inisip na arum: ‘Nagkalalon matunong nen saray Pariseos? Sikaray nanayunal tan nanpikasi tan angiter na kakaplo tan amayabul tan inusar so bilay da ed panagaral na Ganggan. Panon a say inkatunong tayo et talonaan tora?’ Balet satan so walan nagkalalon ontalona. Nayarin ikuentan atagey iray Pariseos na totoo, balet aliwan ed Dios. Diad sananey a kipapasen inkuan nen Jesus ed sarayan Pariseos: “Sikayo so saray mamatunong na inkasikayo lanlamang ed arap na totoo, ingen say Dios amta to so kapusoan yo; ta say atagey ed saray totoo sikato so sakey a kadimla ed arap na Dios.”—Lucas 16:15.
9-11. (a) Anto so sakey a dalan ya inisip na saray eskribas tan Pariseos a makawat ira na matunong ya alagey ed arap na Dios? (b) Diad anton komaduan dalan ya iilaloan dan makagamor na inkatunong? (c) Anto imay komatlon dalan ya inbilang da, tan anto so imbaga nen apostol Pablo a makaderal ed sayan onsaew?
9 Saray papari so amawala na dili dan ganggan pian nagamoray inkatunong. Say sakey so merito ed panamegley na ilalak a manlapud si Abraham: “Saray babangatan nen Abraham ya ama tayo so nangayaga ed sayan mundo tan tawirey onsabin mundo.” (Mishnah) Nayari pian nakontra iyan tradisyon et impasakbay nen Juan a Managbautismo ed saray Pariseos a linma ed sikato: “Mamapaway na bunga a makana ed panagbabawi; tan agyo nonoten ya ikuan ed inkasikayon, ‘Bilang sakey ya ama walaan tayo na Abraham [a singa no satan so susto].’”—Mateo 3:7-9; nengnengen met so Juan 8:33, 39.
10 Say komaduan dalan pian nagamoray inkatunong, inkuan da, so pangiter na payabol. Duaran Apokrypal a libro so insulat na debotadon Judios kaleganan na komaduan K.K.P. so angiretrato na tradisyonal a panmoria. Sakey a balikas so pinmatnag ed Tobit: “Say pangiter na payabol so mangiliktar ed sakey ed ipapatey tan mamabayar na balang kasalanan.” (12:9, The New American Bible) Say Book of Sirach (Ecclesiasticus) so mikasakey: “Say danum so manerep ed manliob ya apoy, tan say payabol so mamaandi ed kasalanan.”—3:29, NAB.
11 Say komatlon dalan a pananap da ed inkatunong so diad panamegley na saray kimey ed Ganggan. Ibangat na insangi iran tradisyon da a no saray gawa na sakey too so kaslakan a maong, sikatoy nilaban. Say panhusga “so unong ed sobra na saray kimey a maong odino makapuy.” (Mishnah) Pian onalagey a maapabor ed inkaukom, say asikasoen da so “pakadampot ed meriton onlabas ed kasalanan.” No say maabig ya agawaan na too et lampasan toy mauges, sikatoy niliktar—a singa no say Dios so mangukom ed panamegley na pamilang ed saray ankelag iran kimey! (Mateo 23:23, 24) Mangiprepresenta na dugan panmoria, insulat nen Pablo: “Diad panamegley na gawa na ganggan anggapoy napatunong a too ed arap na [Dios].” (Roma 3:20) Peteg, say Kristianon inkatunong so nepeg ya ontalona nen diad saray eskribas tan Pariseos!
“Nadngelan Yon Inkuan”
12. (a) Anton pansalat a manlapud gendat a dalan ton panangiparungtal ed saray reperensya ed Hebreon Kasulatan so ginawa nen Jesus ed Sermon to ed Palandey, tan akin? (b) Anto so naaralan tayo a manlapud komaanem ya usar na balikas ya “Inkuan”?
12 Sanen akaunan inaon nen Jesus a manlapud Hebreos a Kasulatan, inkuanton: “Walan nisulat.” (Mateo 4:4, 7, 10) Ingen anemiran danay ed Sermon ed Palandey, ya inparungtal to no anto so singa tanol na balikas a nanlapud Hebreon Kasulatan a tekep na saray salitan: “Satan so inkuan.” (Mateo 5:21, 27, 31, 33, 38, 43) Akin? Lapud tutukoyen to so Kasulatan a natalosan ed liwawa na Parasaikon kaugalian ya onsumlang ed ganggan na Dios. (Deuteronomio 4:2; Mateo 15:3) Saya so pinmatnag ed komanem tan sankaunoran ya impanukoy nen Jesus ed sarayan serye: “Nadngelan yon inkuan, ‘Nepeg yon aroen yo so kaabay tan busolen so kabusol.’” Balet andi inkuan na Mosaikon ganggan, “Busolen moy kabusol.” Imbaga itan na saray eskribas tan Pariseos. Satan so pakatalos da ed Ganggan a mangaro ed kaabay yo—say Judion kaabay yo, ya anggapoy arum.
13. Panon ya amasakbay si Jesus a sumpad ongagapon kondukta a mangitonton ed aktual a panagpatey?
13 Imanoen natan so unaan ed sayan serye na anemiran balikas. Insalaysay nen Jesus: “Nadngelan yon inkuan a saraman ed inmunan panaon, ‘Agka mamatey; balet siopakaman a mamatey wala naani ed kaatapan na kaukom.’ Anggaman ontan, ibagak ed sikayo a balang sakey a mantultuloy a mamusol ed agi to wala naani ed kaatapan na kaukom.” (Mateo 5:21, 22) Say sanok ed puso so mangitonton ed mapasang a salita tan manlapud diman ed makapadimlan panangukom, tan satan so nayarin mangitonton ed kiwas a mamatey a mismo. Say aparukey a sanok ya ememan ed puso so makapatey: “Balang sakey a busolen to so agi to so sakey a managpatey.”—1 Juan 3:15.
14. Panon a sinimbawa nen Jesus itayo ya ag anggan ingen mangigapo ed kurang na pikakalugoran?
14 Intombok ya imbaga nen Jesus: “Nadngelan yon inkuan, ‘Agkayo mikalugoran.’ Balet ibagak ed sikayo a siopaman ya omlimgis ed bii pian nawalaan na agum ed sikato so akapikalugoran la ed sikato diad puso to.” (Mateo 5:27, 28) Agkayo mikalugoran? Insan agyo gapoan itan a dalan diad panamegley a pangiyabuloy a manisip ed satan a bengatla. Bantayan yo so puso, no iner so nanlapuan na saratan a bengatla. (Uliran 4:23; Mateo 15:18, 19) Impasakbay na Santiago 1:14, 15: “Balang sakey so asali diad tukso tan natangguyor ed dilin pilalek to. Insan say pilalek, sano nanlokon, mananak ed kasalanan; diad ontan, say kasalanan, sano asumpal itan, mangitarok na ipapatey.” No maminsan ibaga na totoon: ‘Agyo igagapo so agyo nayarin nasumpal.’ Ingen diad sayan kipapasen nayarin ibaga tayon: ‘Agyo igagapo no anto so agyo nayarin itunda.’ Arum a matoor anggamano nasigensigen na ipapatey ed arap na panagbikkel so walan naplag ed makasagyat a seksual imoralidad.
15. Panon a sigpot a miduma so kipapasen nen Jesus ed panagsian a manlapud saramay nibilang ed insangi iran tradisyon na saray Judios?
15 Sinmabi tayo natan ed komatlon balikas nen Jesus. Inkuanto: “Niarum ni inkuan, ‘Siopaman a mangisian ed asawa ton bii, abuloyan a sikatoy mangiter ed sikato na sulat na inpansian.’ Anggaman ontan, ibagak ed sikayo a siopakaman ya angisian ed asawa ton bii, a nilikud ed sengegan na pilalawanan, sikatoy mangiter na sengegan na pikakalugoran, tan siopaman a manasawa ed nisian a bii [satan so, sakey a nisian ed arum a sengegan nen say seksual ya imoralidad] et mikakalugoran.” (Mateo 5:31, 32) Arum iran Judios so walan akideneng a mapalikdon tuloy ed kaasawaan dan bibii tan insian ira ed andikanan letnegan. (Malaquias 2:13-16; Mateo 19:3-9) Say insangi iran tradisyon so mangiyabuloy ed lakin mangisian ed asawa ton bii “anggamano sikatoy akaderal na putahe parad sikato” odino “no sikatoy akaromog na masmaganggana.”—Mishnah.
16. Anton Judio iran agamil so agawa ed panagsamba na sipasipan ya andi kabaliksan, tan antoy kipapasen ya inala nen Jesus?
16 Diad sakey a miulibay a kanonotan, intuloy nen Jesus: “Lamet nadngelan yon nibaga ed saraman ed inmunan panaon ya, ‘Agmo benegan so sambam’ . . . Noag ingen, ibagak ed sikayo: Agkayo mansamban balot.” Diad sayan panaon a saray Judios so mangaabuso ed panangalay-sipan tan mansasamba na dakel iran sipasipan nipaakar ed trinibo iran bengatla ya agmanusumpal. Balet inkuan nen Jesus: “Agkayo mansamban balot . . . Noag say salita yon On mankabaliksan na On, say Andi, Andi.” Say ganggan to so simple: Magmaliw a simamatua ed amin a panaon, ya agnepeg a garantiyaan so salita yo ed panamegley na sakey a sipan. Ireserba iray sipan ed makana iran pamaakaran.—Mateo 5:33-37; ipareng so 23:16-22.
17. Anton magmaong a dalan nen say “mata ed mata tan ngipen ed ngipen” so imbangat nen Jesus?
17 Intumbok ya imbaga nen Jesus: “Nadngelan yon inkuan, ‘Mata ed mata tan ngipen ed ngipen.’ Anggaman ontan, ibagak ed sikayo: Agyo sasalangaten imay mauges; balet siopaman a manampal ed kawanan ya aping mo, ipaarap mo ed sikatoy pagpag.” (Mateo 5:38-42) Agtutukoyen nen Jesus dia so sakey a ginagalan sakiten balet ta sakey a manginsulton tampal ed biek na lima. Agyo leleglemewen so inkasikayo ed mansasalat iran insulto. Ikaindan so mauges ed mauges. Imbes, ipawil so maabig tan “mansiansian deralen so mauges dingan na maong.”—Roma 12:17-21.
18. (a) Panon a sinalatan na saray Judios so ganggan nipaakar ed pangaro ed kaabay mo, balet panon a kinontra nen Jesus iya? (b) Anto so ebat nen Jesus ed sakey ya abogadon malabay a geteray aplikasyon na say “kaabay”?
18 Diad komanem tan kaunoran ya alimbawa, malinlinew ya impanengneng nen Jesus no panon a say Mosaikon Ganggan so amakapuy ed rabinikon tradisyon: “Nadngelan yon inkuan, ‘Aroen yo so kaabay tan busolen yo so kabusol.’ Anggaman ontan, ibagak ed sikayo: Mantultuloy yon aroen iray kabusol yo tan ipikasi iramay mamasegsegang ed sikayo.” (Mateo 5:43, 44) Say nisulat a Mosaikon Ganggan so ag-angilimita na panangaro: “Aroen mo so kaabay a singa sikan dili.” (Levitico 19:18) Saramay Pariseos so angikaindan ed sayan ganggan, tan pian onarawi ed satan nilimitaan da so terminon “kaabay” ed saraman so manguonor ed saray tradisyon. Kanian saman so sanen si Jesus ed saginonor et amanonot ed sakey ya abogado ed ganggan ya ‘aroen so kaabay a singa sinkandili,’ say laki so mangiwgiw: “Siopan talaga so kaabay ko?” Inmebat si Jesus ed sakey ya ilustrasyon na maabig a Samaritano—gawaen yo so inkasikayon kaabay ed saraman so mankaukolan ed sikayo.—Lucas 10:25-37.
19. Anton kundang so ginawa nen Jehova ed saramay mauges ya inrekomenda nen Jesus a tumboken tayo?
19 Mantultuloy ed sermon to, inyabawag nen Jesus ya ‘angipanengneng so Dios na panangaro ed saray mauges. Pasindagen toy agew tan mamauran ed sikara. Anggapon balot so nikadkaduma ed panangaro ed saramay mangaro ed sikayo. Gagawaen itan na saray mauges. Anggapo so rason parad tumang ed satan. Paneknekan yon inkasikayoy ananak na Dios. Sikatoy aligen. Gawaen yon inkasikayon kaabay na amin tan aroen yo so kaabay. Tan sirin “magmaliw ya ayadyari, unong a say mangatatawen ya Ama yo so ayadyari.”’ (Mateo 5:45-48) Agaylan makapaangat ya estandarten panbilayan! Tan agaylan kulang so ipanengneng na inkatunong na eskribas tan Pariseos!
20. Imbes ya ipuera so Mosaikon Ganggan, panon ya impalaknab tan impaaralem so usar tan nipaarap ed atagtagey a pasen?
20 Kanian sanen tinukoy nen Jesus iray kabiangan na Ganggan tan inyarum, “Ingen, ibagak ed sikayo,” agto ipuepuera so Mosaikon Ganggan tan sasalatan na sananey ed pasen to. Andi, noag ingen sikato so mangaralem tan mamalaknab na puersa na satan diad panamegley na pangipanengneng na espiritu ed beneg to. Sakey ya atagtagey a ganggan na sanaagi so manhusga a mantultuloy ed mauges a linawa a singa panagpatey. Sakey ya atagtagaey a ganggan na inkadalisay so mangondena ed mantultuloy a mabanday a kanonotan bilang pikalugoran. Sakey ya atagtagey a ganggan na panangasawa so nipulisay na andikabilangan a pansian a bilang kurson mangitonton ed pikakalugoran a panangasawa lamet. Sakey ya atagtagey a ganggan na katuaan so mangipanengneng ed pauliulit ya andi kakanaan a sipasipan. Sakey ya atagtagey a ganggan na inkauyamo so mangipulisay ed ibabales. Sakey ya atagtagey a ganggan na aro so atawag parad sakey a maridios ya aro a makabat ya andian na limitasyon.
21. Anto so iparungtal na simbawa nen Jesus no nipaakar ed rabinikon dilin-inkatunong, tan anto ni so aralen na saray ulop?
21 Agaylan baleg ya inkatikna ed ontan ya agnadngelan iran simbawa so nepeg a wala ed saray layag na saramay onderengel ed sikara ed inmunan pankanawnawa! Agaylan andian na kablian ya intarok da so mansimpisimpitan a dilin-inkatunong a sinmabi ed inkaaripen na rabinikon tradisyon! Balet kaleganan ya intuloy nen Jesus so Sermon to ed Palandey, saray ulop so naerasan tan napgaaan ed inkatunong na Dios so akaaral ya espisipiko no panon a nagamoran itan, unong ya ipanengneng na ontumbok ya artikulo.
Repaso Iran Tepetepet
◻ Akin ya amalesa iray Judios na insangi iran tradisyon da?
◻ Anton dramatikon baliktaran so ginawa nen Jesus a nipaakar ed saray eskribas tan Pariseos tan kabaniakan a totoo?
◻ Panon ya ilaloan na saray eskribas tan Pariseos a makagamor na matunong ya alagey ed Dios?
◻ Anto so impanengneng nen Jesus ed dalan pian napaliisay pilalawanan tan pikakalugoran?
◻ Diad panamegley na pangipanengneng na espiritu ed benegan na Mosaikon Ganggan, anton atagtagey ya estandarte so inletneg nen Jesus?