Watchtower BIBLIOTHEEK ONLINE
Watchtower
BIBLIOTHEEK ONLINE
Papiamento (Aruba)
  • BIJBEL
  • PUBLICACION
  • REUNION
  • g04 8/8 pag. 28-29
  • Observando Mundo

No tin video disponibel pa loke bo a scoge.

Sorry, nos no por a play e video.

  • Observando Mundo
  • Spierta! 2004
  • Subtema
  • Nubia y Olifanti
  • Ki Ora Bo Tin Cu Skeiro Djente
  • Segun e corant Milenio di Mexico City, hende cu ta skeiro nan djente direct despues cu nan caba di bebe of come cos cu ta contene acido por daña e glazuur di nan djente. E corant a duna informe di un estudio realisa na e Universidad Aleman di Göttingen, y ta spierta cu cuminda acido ta “debilita e glazuur pa un rato.” Pesei no ta bon pa skeiro bo djente direct despues cu bo a caba di come; nan por daña. “Ta miho bo warda un par di minuut pa e djentenan recobra nan forsa.”
  • A Descubri Especie Nobo Despues Cu Nan Habitat A Ser Destrui
  • Tene Bo Tabla di Corta
  • Cos Limpi!
  • E Efecto di Computer Riba Mucha Cu No Ta Bai Scol Ainda
  • Television Ta un “Droga Fuerte”
  • Klasnan Yen di Bochincha
  • Supermercadonan Ta Remplasa Tiendanan Tradicional
Spierta! 2004
g04 8/8 pag. 28-29

Observando Mundo

Nubia y Olifanti

Cuanto un nubia ta pisa? Un tipo di nubia cu nan ta yama bentabal (stapelwolk) por contene rond di 550 ton di awa, segun ABC News. “Of si bo kier uza algo cu kisas ta duna bo un miho idea . . . , pensa riba olifanti”, e meteorologo Peggy LeMone ta bisa. Si nos asumi cu un olifanti ta pisa rond di seis ton, e ora ei e awa cu tin den un solo bentabal tipico lo por pisa mes tanto cu 100 olifanti. Tur e awa ei ta keda wanta den atmosfer den gota hopi chikito cu ta zweef riba e aire mas cayente cu ta subi for di tera. Na contraste cu un bentabal, e cantidad di awa cu un nubia grandi di tormenta por contene ta pisa mes tanto cu 200.000 olifanti. Kico di un horcan? LeMone a calcula e peso di e awa den un meter cubico di un nubia di horcan y a multiplica e cifra ei cu e volumen total di e horcan. Kico tawata e resultado? Un peso ekivalente na 40 miyon olifanti. Segun e informe, “esei ta nifica cu e awa den un horcan ta pisa mas cu tur olifanti riba tera, podise asta mas cu tur e olifantinan cu a yega di biba.”

Ki Ora Bo Tin Cu Skeiro Djente

Segun e corant Milenio di Mexico City, hende cu ta skeiro nan djente direct despues cu nan caba di bebe of come cos cu ta contene acido por daña e glazuur di nan djente. E corant a duna informe di un estudio realisa na e Universidad Aleman di Göttingen, y ta spierta cu cuminda acido ta “debilita e glazuur pa un rato.” Pesei no ta bon pa skeiro bo djente direct despues cu bo a caba di come; nan por daña. “Ta miho bo warda un par di minuut pa e djentenan recobra nan forsa.”

A Descubri Especie Nobo Despues Cu Nan Habitat A Ser Destrui

Ora nan tawata rosa e mondi riba e isla no habita di Carrizal den e Riu Caroní di Venezuela pa traha un dam nobo, nan a descubri un parha cu anteriormente tawata desconoci, segun Daily Journal di Caracas. A resulta cu entre e diferente sorto di parhanan cu e hendenan a cohe prome cu a elimina e mondi, tawatin un tipo di mofi chikito cu mancha blou cu tawata biba den e matanan impenetrabel di bambu riba e isla. Expertonan di naturalesa ta spera di haya mas di e parha resien descubri aki den otro sitionan cercano. Segun e investigado Robin Restall, hunto cu e ‘descubrimento di e parha Carrizal Seedeater nos tin cu biba tambe cu e realidad cu awor nos a destrui e luga caminda el a sconde asina tanto tempo pa nos.’

Tene Bo Tabla di Corta

Cos Limpi!

Kico ta mas safe—un tabla di corta cos traha di palo of uno di plestik? “Cua cu ta ta bon, basta bo ten’e limpi limpi”, segun UC Berkeley Wellness Letter. “Sea bo ta uza un tabla di palo of di plestik pa corta carni of galiña curu, despues cu bo caba, frega y laba e tabla bon cu awa cayente cu habon.” Si e tabla tin corta hundo den dje of e tin vet riba dje, percura di lab’e limpi limpi. “Tambe bo por desinfecta un tabla door di haw’e cu un tiki aw’i clorox (1 telep di clorox den un liter di awa)”, segun Wellness Letter. Anto no lubida di laba bo man y cuchiu hopi bon y seca nan.

E Efecto di Computer Riba Mucha Cu No Ta Bai Scol Ainda

Algun investigado ta bisa cu “uzo di computer pa hopi rato na luga di e sistema di hunga di antes” ta duna mucha cu no ta bai scol ainda masha tiki beneficio y “por pone un mucha sera den su mes, strob’e di consentra, perde creatividad y asta dun’e depresion y ansiedad”, segun e corant Vancouver Sun. Computer ta transforma e mundo di un mucha “for di uno cu nan por mishi y experimenta cu ne, pa uno cu ta existi solamente riba pantaya”, segun e psicologo Sharna Olfman. Investigadonan ta enfatisa e importancia pa mayornan hunga cu nan yiunan pa siña nan cosnan den forma di wega, siña nan “palabra, color, forma, cifra, bon manera y duna nan conocemento tocante susesonan di tur dia.” E psicologo Jane Healy ta bisa cu e sistema di hunga di antes ta specialmente importante for di nacemento te cu shete aña di edad. Weganan asina por yuda siña mucha consentra, mientras cu weganan riba computer por tin net e efecto contrario.

Television Ta un “Droga Fuerte”

“Mucha cu ta wak television pa mas cu dos ora pa dia ta logra menos bon resultado na scol”, segun e corant Spaño La Vanguardia. Aunke e ta kere cu television por ta un herment educacional poderoso, e docter di mucha Francisco Muñoz ta indica kico por ta e efectonan dañino di tal uzo di television. Muñoz ta kere cu e resultadonan mas malo di hende cu ta pasa demasiado ora dilanti television ta un consecuencia di “un tardansa pa alcansa madures y un capasidad reduci pa pensa di un manera abstracto.” Tambe e ta remarca: “Ta existi un conexion cla entre wakmento di cierto programanan, propaganda y videoclip y consumo di alcohol, tabaco y droga entre adolecentenan.” Aunke nos ta reconoce cu no ta tur hoben ta bai haci e mal cosnan cu nan ta mira na television, e psikiatra di mucha Paulino Castells a yama television un “droga fuerte” pa motibo di “e efecto destructivo cu e tin riba e mentenan mas fragil.”

Klasnan Yen di Bochincha

Eco y zonido den background den un klas ta stroba e studiantenan di tende den klas, segun e revista Aleman Der Spiegel. “Mas dificultad muchanan tin pa compronde cosnan, menos capas nan lo ta pa retene informacion”, segun e psicologo Maria Klatte. Den algun scol na Alemania, investigadonan a midi e nivelnan di zonido cu ta varia entre 70 pa 90 decibel (dB). “Na luganan di trabou caminda hopi consentracion ta tuma luga, e limite ta 55 dB”, segun e investigado di zonido Gerhart Tiesler. “Den fabricanan, ta recomendabel pa uza proteccion di zonido pa nivelnan mas halto cu 85 dB.” Ademas, mas e zonido resona den un luga sera—sea ta papiamento, movemento di stul of tosamento—mas dificil ta pa consentra. Un blafon acustico ta yuda reduci zonido y resonancia, protehando e nervionan y stemnan di maestronan y studiantenan, pero hopi scol no por permiti nan mes e luho di instala nan.

Supermercadonan Ta Remplasa Tiendanan Tradicional

“E plamamento rapido di supermercadonan na tur parti di oost y sur Africa ta menasando plasanan local y, como resultado, e pan di cunukeronan den areanan rural”, segun e noticiero Aleman di ciencia wissenschaft-online. Ya caba 200 supermercado y 10 megamercado ta atende 30 porshento di benta por detal di alimento na Kenia—ekivalente na 90.000 tienda chikito. Segun Kostas Stamoulis di e Organisacion di Nacionnan Uni pa Cuminda y Agricultura, urbanisacion y globalisacion rapido “ta nifica cu Africa lo pasa den cambionan mucho mas drastico den su sistema di suministro di alimento, cu nos a mira den paisnan desaroya.” Expertonan ta spera cu pa evita catastrofe, por lanta cooperativanan pa percura un mercado pa producto local y cu por duna entrenamento pa yuda cunukeronan adapta nan na e cambio.

    Publicacion na Papiamento (Aruba) (2002-2024)
    Log Out
    Log In
    • Papiamento (Aruba)
    • Comparti
    • Preferencianan
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Condicionnan di Uzo
    • Maneho di Privacidad
    • Configuracion di Privacidad
    • JW.ORG
    • Log In
    Comparti