Tomati—Un “Berdura” di Hopi Uzo
DI UN ESCRITOR DI SPIERTA! NA GRAN BRETANIA
“CON lo mi haci sin tomati!” un ama di cas Italiano ta sclama. Masha hopi koki rond mundo ta comparti e sintimento aki. Si, tomati ta un ingrediente cu ta aparece den receta di hopi cultura. Hende cu tin hofi na cas ta planta mas tomati cu cualkier otro cuminda. Pero kico tomati ta, un fruta of un berdura?
Segun regla di botanica, tomati ta un fruta pasobra e ta un beshi cu tin simiña. Sinembargo, mayoria hende ta mir’e como berdura, ya cu normalmente nan ta com’e hunto cu e plato principal. E delicioso tomati tin un pasado fasinante.
Un Historia Interesante
Na Mexico e pueblo Azteca tawata cultiva tomati como cuminda. Na principio di siglo 16, e conkistadonan Spaño cu tawata bai cas a hiba tomati Spaña y fiando e palabra tomatl for di idioma Nahuatl, nan a yam’e tomate. No a tarda hopi cu comunidadnan Spaño na Italia, Nort Africa y Medio Oriente tawata disfruta di e delicatesse nobo aki.
Mas meimei di siglo 16 tomati a yega e parti nort di Europa. Na principio hende a pensa cu e tawata venenoso y nan tawata cultiv’e como un mata decorativo pa den hardin. E ta miembro di e famia di mata venenoso Solanaceae. Pero aunke e tin foyonan cu un aroma fuerte y su stengel ta venenoso, e fruta a resulta di ta completamente inofensivo.
E prome tomatinan cu nan a trece Europa probablemente tawata geel, pasobra e Italianonan a yam’e pomodoro (apel di oro). E Inglesnan a yam’e tomate y despues tomato, pero e expresion “apel di amor” tambe a bira popular. For di Europa, tomati a haci e biahe largo atrabes di Atlantico pa bai bek Norte America, caminda cu tempo (durante siglo 19) el a bira un alimento importante.
Variedad y Popularidad Remarcabel
Si bo puntra un hende ki color tomati tin, e contesta muy probablemente lo ta “cora.” Pero bo tawata sa cu tin tomati geel, oraño, ros, biña, maron, blanco of berde, y cu tin algun cu ta asta strepia? Anto no ta tur tomati ta rondo. Tin ta plat of forma oval of forma di peer. Nan por ta chikito manera un petits pois (dopert) of grandi manera mokete di un homber.
E alimento popular aki ta ser cultiva tur caminda, asta te aya riba den nort na Islandia y te aya bou den suit na Nueva Zelandia. E productornan principal ta Merca y paisnan den suit di Europa. Caminda tin clima mas friu tomati ta depende di broeikas pa cultiv’e, y regionnan seco ta cultiv’e mediante tecnicanan di hidrocultivo, es decir, den likido nutritivo sin tera.
Tomati ta un cultivo faborito serca e hardinero amateur. E ta facil pa cultiva, y un par di mata ta produci suficiente tomati pa alimenta un famia chikito. Si bo no tin hopi espacio, busca e variedadnan cu a ser desaroya specialmente pa planta den patio y den baki riba rand di bentana.
Algun Sugerencia y Tip pa Salu
Temperatura friu ta daña e sabor di tomati, pesei no warda nan den frishider. Si bo kier pa tomati bira hecho mas lihe, bo por pone nan riba rand di un bentana cu ta haya solo. Tambe bo por warda nan un par di dia na temperatura di camber den un conchi hunto cu un tomati of bacoba hecho of den un saco sera di papel maron.
Tomati ta bon pa bo salu. E tin vitamina A, C y E, y tambe potasio, calcio y salonan mineral. Investigadonan a descubri cu tomati ta un excelente fuente di licopeno, un antioxidante potente. Segun indicacion, licopeno ta reduci e riesgo di cierto malesanan, manera cancer y malesa di curason. Tomati ta consisti 93 pa 95 porshento di awa, y personanan cu ta vigila nan peso lo keda contento pa sa cu tomati tin masha tiki caloria.
Sabroso y di Hopi Uzo
Ora bo ta bai cumpra tomati, ki tipo lo bo scohe? E variedad cora clasico y conoci ta bon pa salada, sopi y sous. E tomatinan chikito color cora, oraño of geel (cherrytomaat), ta hopi zoet como cu nan tin hopi sucu, y nan ta dushi pa come curu. Si bo ta bai traha pizza of un plato di pasta, kisas e tomati forma oval (peertomaat) cu su carni mas firme lo ta un bon escohencia. E vleestomaat—cu nan ta yama asina pasobra e ta grandi y su carni ta diki y firme—ta ideal pa yena of pa hinca den forno. E tomati berde, cu tin biaha tin strepi distintivo, ta bon pa chop y uza como condimento of pa compaña otro cuminda. Eigenlijk, tomati ta agrega su sabor y color tipico na un variedad grandi di dushi plato di berdura, webo, pasta, carni y pisca. Si bo no por haya tomati fresco, sin duda lo bo haya hopi producto di tomati na bleki of prepara caba den bo tienda local.
Cada koki tin su propio recetanan di tomati, pero aki ta sigui un par di sugerencia cu podise lo bo kier purba.
1. Prepara un aperitivo lihe y colorido door di pone slice di tomati, keshi mozzarella y awacati un tras di otro. Basha un tiki sous di azeta di oleifi y black peper riba nan, y dorna e plato cu blachi di yerba di hole.
2. Traha un Greek salad door di combina bloki di tomati, concomber y keshi feta cu oleifi preto y slice di siboyo cora. Sason’e cu salo y peper, y sirbie cu un sous di azeta di oleifi y lamunchi.
3. Crea un salsa Mexicano uzando tomati fresco corta na bloki, siboyo, promente y cilantro. Mescla nan hunto cu un tiki lamunchi.
4. Pa traha un sous di tomati simpel y toch dushi pa uza cu pasta, basha den un weya un bleki di tomati corta, agrega un tiki sucu (of kechup), poco azeta di oleifi, un pida conoflok corta chikito chikito, un par di specerij manera yerba di hole, laurel of oregano, y salo cu peper. Ora e mescla cuminsa herbe, baha e candela y lag’e cushna pa 20 minuut te ora e sous bira diki. Bash’e riba e pasta cu ya bo a cushna y scuri.
Tomati en berdad tin hopi uzo, y ta djis un ehempel di e variedad maraviyoso di alimentonan cu a ser crea pa nos uza.