Camindanan Romano Monumentonan di Ingenieria Antiguo
CUA ta e monumento Romano di mas importante? Lo bo bisa ta e Coliseo, cua su ruinanan bo por mira na Roma? Si nos kier papia di e construccionnan Romano cu a dura mas tanto tempo of cu a yuda influencia historia, nos lo tin cu pensa riba nan camindanan.
No ta mercancia y ehersito so a pasa riba e careteranan Romano. Romolo A. Staccioli, un specialista di inscripcionnan antiguo, a bisa cu e camindanan tabata un medio cu a yuda “promove e plamamento di ideanan, influencianan artistico y doctrinanan filosofico y religioso”, incluso esnan di cristianismo.
Den tempo antiguo, hende a considera e careteranan Romano como monumento. Atrabes di un periodo di varios siglo, e Romanonan a construi un red di caretera eficiente cu al final a extende pa mas cu 80.000 kilometer y a abarca un area cu awor ta pertenece na mas cu 30 pais.
E prome via publica importante, cu awe nos lo a yama un caminda grandi, tabata Via Apia. Conoci como e lareina di camindanan, el a conecta Roma cu Brundisium (yama awe Brindisi), un stad portuario for di cua hende tabata nabega bai Oriente. E caminda aki a haya su nomber for di Apio Claudio Ceco, e oficial Romano cu a cuminsa constru’e rond di aña 312 prome cu nos era. Roma tabata conecta tambe cu Via Salaria y Via Flaminia. Ambos caminda a extende den direccion oost rumbo pa Lama Adriatico, habriendo e ruta pa bai paisnan di Balkan y tambe pa e regionnan di Riu Rijn y Riu Danube. Via Aurelia a cohe rumbo pa noord den direccion di Galia y e Peninsula Iberico, y Via Ostiensis a bai direccion di Ostia cu tabata e haf preferi di Roma pa haci biahenan di ida y buelta pa Africa.
E Proyecto di Construccion di Mas Grandi di Roma
Caminda tabata importante pa Roma asta prome cu su habitantenan a cuminsa construi caminda nobo. E stad a lanta na e sitio cu rutanan di antiguedad a topa otro, e unico luga cu hende por a crusa e parti final di Riu Tiber. Segun fuentenan di antiguedad, pa mehora e careteranan cu tabata den uzo caba, e Romanonan a copia e Cartaginesnan. Pero e berdadero predecesornan di e Romanonan den e arte di construccion di caretera tabata probablemente e Etrusconan. Te ainda bo por mira rastro di nan careteranan. Ademas, prome cu e tempo Romano ya tabata existi hopi caminda of berea basta uza den e area ei. Esakinan kisas a ser uza pa hiba bestianan di un sabana pa otro. Sinembargo, e camindanan aki tabata dificil pa biaha ariba, ya cu nan tabata yen di stof den temporada di secura y yen di lodo den temporada di awasero. E Romanonan hopi biaha a construi nan careteranan riba e bereanan ei.
Careteranan Romano a ser diseña cuidadosamente y traha pa nan ta solido, practico y bunita. Den casonan ideal, e camindanan a conecta un punto di salida na un cierto destinacion pa medio di e ruta mas cortico posibel. Esei ta splica dicon hopi caminda a consisti di seccionnan largo y stret. Sinembargo, hopi biaha e camindanan tabatin cu sigui e curvanan natural di e tereno. Den areanan di hopi sero, unda cu tabata posibel, ingenieronan Romano a construi nan camindanan te na mitar di e bariga di sero, na e banda di e sero cu ta haya mas solo durante dia. Pa uzadonan di caminda, e posicion aki a reduci na un minimo e dificultadnan cu lo por a ser causa dor di mal tempo.
Con e Romanonan a traha nan camindanan exactamente? Tabatin cierto variacion, pero basicamente lo siguiente ta loke cobamentonan arkeologico a revela.
Na prome luga nan a plania e rumbo di e caminda. E tarea aki a ser asigna na e personanan cu tabata midi tereno den e epoca ei . Caba nan a laga e trabou pisa di cobamento pa e soldanan, peonnan of catibonan. Nan a coba dos canal cu a core paralelo. E distancia minimo entre nan tabata rond di 2,4 meter, pero e distancia normal tabata 4 meter, y den bocht nan tabata asta mas hancho. Ora un caretera tabata full cla su hanchura por a yega un total di 10 meter, y esei a inclui caminda pa peaton na ambos banda. Despues di a coba e dos canalnan, nan a saca e tera entre nan y asina a forma un buraco. Unabes nan a yega na un base solido, nan a yena e buraco cu tres of cuater capa di diferente material. Prome nan lo a yen’e kisas cu un capa di piedra grandi of restonan di construccion. Despues lo a pone piedranan chikito rondo of piedra plat, kisas mara cu concret. Caba a sigui greis gepak of piedra garna te ariba.
E superficie di algun caminda Romano tabata simplemente greis bon gepak y compacto. Sinembargo, tabata e camindanan cubri cu piedra cu a acapara e admiracion di e hendenan cu a biba den e tempo ei. E superficie di e camindanan ei a ser forma dor di pidanan grandi di piedra, por lo general baranca cu nan por a haya localmente. E camindanan tabata subi un tiki meimei, pa yuda e awa di yobida core bai den e rooinan na cada banda di caminda. E construccion aki a contribui na e durabilidad di e monumentonan aki y a yuda cu algun a sobrevivi te den nos tempo.
Rond di 900 aña despues cu nan a traha Via Apia, e historiado Bizantino Procopio a describie como “maraviyoso.” Relaciona cu e pidanan grandi di piedra cu a forma su superficie, el a skirbi: “A pesar di e gran cantidad di tempo cu a pasa y e cantidad di garoshinan cu a pasa tur dia riba nan, nan aparencia no a ser perturba den ningun manera, ni nan no a perde nan acabado fini.”
Con e camindanan aki por a crusa obstaculonan natural, manera por ehempel riu? Un factor importante tabata uzo di brug, di cua algun ta existi te awe, confirmando e habilidad tecnico sobresaliente di e Romanonan di antiguedad. E tunnelnan den e sistema di caminda Romano kisas ta menos conoci, pero nan construccion tabata un reto asta mas grandi, si tuma na cuenta e tecnica- y hermentnan di e epoca ei. Un obra di referencia ta bisa: “Ingenieria Romano . . . a obtene resultadonan cu tabata inigualabel pa siglonan largo.” Un ehempel ta e tunnel na e pasada di Furlo riba Via Flaminia. Na aña 78 di nos era, despues cu e ingenieronan a plania tur cos cuidadosamente, nan a coba un tunnel di 40 meter largo, 5 meter hancho y 5 meter halto, atrabes di baranca solido. Esei tabata realmente un logro impresionante, specialmente si tene cuenta cu e hermentnan cu tabatin disponibel e tempo ei. Construccion di un sistema di caminda asina tabata un di e proyectonan humano di mas grandi y dificil.
Biaheronan y e Plamamento di Ideanan
Solda y comerciante, predicado y turista, actor y gladiado, tur a uza e camindanan aki. Esnan cu a biaha na pia por a abarca un 25 pa 30 kilometer pa dia. Biaheronan por a haya informacion tocante distancia dor di consulta e pilarnan cu a marca miya. E pilarnan aki di piedra di varios forma, por lo general den forma di cilinder, a ser poni cada 1.480 meter, e distancia di un miya Romano. Tambe tabatin areanan di descanso, caminda biaheronan por a cambia cabai, cumpra algo di come of, den algun caso, pasa anochi. Algun di e areanan di servicio aki a desaroya bira stadnan chikito.
Un poco prome cu e nacemento di cristianismo, Cesar Augusto a cuminsa cu un programa di mantencion di caretera. El a apunta oficialnan pa cuida un of mas caminda. El a laga pone den e Foro Romano loke tabata conoci como e miliarium aureum, e pilar di miya di oro. E pilar aki cu letternan di brons color di oro tabata e punto final ideal di tur e camindanan Romano na Italia. Esei ta e base di e dicho: “Tur caminda ta hiba na Roma.” Tambe Augusto a laga exhibi mapa di e red di caretera di e imperio. Parce cu e red tabata den optimo condicion pa e necesidadnan y normanan di e tempo ei.
Algun biahero di antiguedad asta a uza guianan skirbi pa facilita nan biahe. E guianan aki a duna informacion manera por ehempel e distancia entre varios parada y descripcion di e servicionan cu tabatin disponibel na e sitionan ei. Sinembargo, e guianan aki tabata caro y p’esei no tabata disponibel pa tur hende.
Asina mes, predicadonan cristian a plania y haci varios biahe di distancia largo. Apostel Pablo, mescos cu su contemporaneonan, normalmente tabata biaha via lama ora e tabata bai den direccion oost, pa probecha di e bientonan cu a domina. (Echonan 14:25, 26; 20:3; 21:1-3) Den Lama Mediteraneo, e bientonan aki a supla for di direccion west durante lunanan di zomer. Sinembargo, ora cu Pablo tabata biaha den direccion west, hopi biaha el a bai via tera, uzando e red di caretera Romano. Siguiendo e patronchi aki, Pablo a organisa su di dos y di tres biahe di misionero. (Echonan 15:36-41; 16:6-8; 17:1, 10; 18:22, 23; 19:1)a Rond di aña 59 di nos era, Pablo a biaha riba e Via Apia bai Roma y a topa rumannan den fe na e Foro di Apio, esta e Mercado di Apio, un luga hopi druk cu a keda un 74 kilometer zuidoost di Roma. Tabatin otro ruman ta ward’e 14 kilometer mas cerca di Roma na e area di descanso di e Tres Posadanan. (Echonan 28:13-15) Rond di aña 60, Pablo por a bisa cu e bon nobo a ser predica “den henter mundo” cu tabata conoci e tempo ei. (Colosensenan 1:6, 23) E red di caretera a contribui pa un parti den esei.
Pues anto, camindanan Romano a resulta di ta monumentonan extraordinario y duradero. Ademas, nan a facilita e plamamento di e bon noticia di e Reino di Dios.—Mateo 24:14.
[Nota]
a Wak e mapa na pagina 33 di e foyeto “Mira e Tera Bunita”, publica dor di Testigonan di Jehova.
[Plachi na pagina 14]
Un pilar Romano di marca miya
[Plachi na pagina 15]
Via Apia na rand di Roma
[Plachi na pagina 15]
Un caminda den antiguo Ostia, Italia
[Plachi na pagina 15]
Marcanan cu garoshinan di antiguedad a laga atras, Austria
[Plachi na pagina 15]
Parti di un caminda Romano cu pilar di marca miya, Jordania
[Plachi na pagina 16]
Ruina di grafnan riba Via Apia pafo di Roma
[Plachi na pagina 16]
Tunnel di Furlo riba Via Flaminia, den e region di Marche
[Plachi na pagina 17]
Brug di Tiberio riba Via Emilia na Rimini, Italia
[Plachi na pagina 17]
Pablo a topa rumannan den fe na e Foro of Mercado di Apio, un luga hopi druk
[Reconocemento pa Potret na pagina 15]
Te na man robes, Ostia: ©danilo donadoni/Marka/age fotostock; te na man drechi, caminda cu pilar di marca miya: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.