Petrolio—Con E Ta Influencia Bo Bida
BO A yega di para un rato pensa con bida di hopi hende lo tawata sin petrolio y e productonan deriva di dje?a Lubricantenan produci for di petrolio ta wordo uza pa zeta vehiculo di motor, bais, stroller y otro cosnan cu tin partinan cu ta move. Azeta ta reduci friccion, y esei ta pone cu piesanan di mashin ta kibra of gasta menos lihe. Pero esei no ta tur.
Hende ta uza petrolio pa traha combustibel pa avion, auto y sistema di calefaccion. Un cantidad di cosmetica, ferf, inkt, remedi, fertilisante y plestik y masha hopi otro cos ta contene derivadonan di petrolio. Bida diario di hopi hende lo tawata completamente diferente sin petrolio. Nada straño cu un fuente a bisa cu petrolio y su derivadonan tin “un variedad mas grandi di uzo cu podise cualkier otro substancia na mundo.” Con nos ta haya petrolio? Di unda e ta bin? Cuanto tempo hende tin ta uz’e?
Bijbel ta conta nos cu mas cu dos mil aña prome cu Cristo, Noe, siguiendo instruccion dibino a construi un arca gigantesco y a uza breu—posiblemente un substancia di petrolio—pa hacie waterproof. (Genesis 6:14) Babilonionan tawata uza substancianan di petrolio pa traha baksteen cu nan tawata seca den forno, Egipcionan tawata uza e substancianan ei pa balsama cadaver, y otro pueblonan di antiguedad a uza nan pa propositonan medicinal.
Ken lo por a imagina cu e producto aki lo a bira asina importante den e mundo djawe? Ningun hende no por nenga cu civilisacion moderno industrialisa ta depende di petrolio.
E trampolin cu a hiba petrolio na fama tawata cu nan a cuminsa uza azeta deriva for di dje pa sende lus artificial. For di siglo 15 hende na Baku, cu awe ta capital di Azerbaiyan, tawata uza petrolio saca for di posnan djis bou di superficie di tera pa sende lampi. Na aña 1650, nan a coba damnan no mucho hundo pa colecta petrolio na Rumania, caminda nan tawata uza petrolio, den forma di kerosin, pa sende lus. Ya pa meimei di siglo 19, e pais ei y otronan na Oost Europa tawatin un industria petrolio prospero.
Na Merca, tawata principalmente e buskeda pa lus di calidad halto den siglo 19 cu a pone un grupo di homber consentra nan esfuerso riba petrolio. E hombernan aki a conclui corectamente cu pa nan produci suficiente kerosin pa e mercado, nan mester a bora den tera pa busca petrolio. Anto na 1859 nan tawatin exito ora cu nan a logra bora un pos cu a contene petrolio na Pennsylvania. Asina e buskeda ferviente pa petrolio a cuminsa. Kico a pasa despues?
[Nota]
a E palabra “petrolio” ta bin di Latin y ta nifica “azeta di baranca.” Gas natural cu ta kima facil, cu ta consisti principalmente di metano, ta petrolio su compañero indespensabel. E substancianan aki tin biaha ta subi sali door di scheur cu tin den superficie di tera. Petrolio por ta den forma likido of den forma di breu y asfalt.
[Cuadro na pagina 3]
PETROLIO—KICO E TA?
Por lo general petrolio ta sali for di loke nan ta yama pos di petrolio. E ta azeta crudo cu ta sali for di bou di tera. Petrolio ta ser defini como un mescla diki, cu ta kima facil, colo geel pa preto, di hidrocarburo (koolwaterstof) cu ta consisti di gas, likido y substancia solido cu ta ser haya den forma natural bou di superficie di tera. Petrolio por ser separa den varios fraccion of componente, incluso gas natural, gasolin, nafta, kerosin, fuel y azetanan lubricante, parafina y asfalt. Tambe nan ta uza petrolio como materia prima pa un gran variedad di producto deriva.