Un Showcase den Aire Liber di Casnan di Palo
Di un escritor di Spierta! na Slovakia
DEN algun pais, cu amor hende a conserva e historia y beyesa di e casnan di antaño den museonan den aire liber. E museonan ei ta consisti di coleccionnan den aire liber di edificionan tradicional treci hunto na un solo luga pa laga e generacion moderno sera conoci cu e estilo di bida y gusto artistico di nan antepasadonan.
Laga nos bishita un excelente ehempel di un museo den aire liber, situa den curason di Europa na e region Orava den e parti panort di Slovakia.
E Museo di e Pueblito Orava
E museo den aire liber di Orava na Zuberec ta duna hende un idea realistico di e region aki su historia. E museo, cu a keda funda na aña 1967, tin entre otro, casnan for di 74 pueblito y boerderij den bicindario y tambe di poblacionnan aleha y solitario. Nan a desmantela tur e edificionan aki y a arma nan cuidadosamente na e sitio.
Einan nos por tuma un tour di 11 cas y boerderij completo, cu ta representa tanto e casnan di hende prominente como esnan di e pueblo comun di Orava, manera cas di alcalde, hende di noblesa, campesino, peon y artesano. Como cu pa siglonan agricultura, hunto cu crio di baca y carne, tawata e ocupacion principal di habitantenan di Orava, tin bastante structura di boerderij. Nan ta entre otro, hooizolder, plenchi di bati maishi, stal di baca di lechi, y e cabaña y cura di bestia di un wardado di carne y tambe mangasinanan traha di palo pa warda grano y otro producto. Tambe nos ta haya un cas di abeha, hermentnan tradicional traha na man, un toren cu clok aden, y un misa di palo cu tin asta un santana di imitacion!
Ora nos tira bista paden di e casnan, nos ta ripara cu un cas tipico di Orava a consisti di cuater seccion principal: un sala dilanti, un gang di entrada, un cushina y un cuarto of mangasina chikito parti patras. Tambe e cas por tawatin un bodega no mucho hundo cubri cu piedra plat. Nan tawata construi e casnan di palo labra, y hopi bes tawata ferf un rand blanco rond di bentana y porta. E daknan y e voorgevelnan (fachadanan) sumamente elabora tawata tapa cu panchi di dak of cu planki. Tin biaha e sala tawatin flur di tera, pero asina mes e murayanan lo tawata blancha of podise fura cu palo natural fini acaba. Nan tawata cushina riba fogon den cushina, y e huma tawata sali via un schoorsteen. E cushina tawata manda cayente te den sala.
Traha y Dibirti Hunto
E diseño di e structuranan di palo aki ta duna evidencia palpabel cu tawatin lasonan fuerte entre hende di varios generacion y di e comunidad. Nan a organisa casnan y pueblitonan pa traha den cooperacion cu otro. De echo, pa sobrevivi bou di e condicionnan extremo di e region yen di sero aki lo tawata casi imposibel si hende no a coopera estrechamente cu otro. Famia y biciña a traha hunto pa hiba baca, carne y gans na sabana pa come. Y henter e pueblito a uni forsa pa cosecha e cunucunan y hiba nan productonan mercado. Tambe e comunidad mes a mantene e sabananan pa e bestianan por come y camindanan di tera.
Apesar di e trabou pisa, bida den e pueblito por lo general tawata felis, specialmente durante tempo di cosecha. Bon produccion di lechi y nacemento di bishe y lamchi a causa alegria. Na ocasionnan asina e seronan tawata resona cu canto y melodianan folclorico, canta na harmonia y acompaña pa fluit, sinfonia of acordeon. Den winter, mucha mohenan y señoranan casa tawata reuni hunto pa kita pluma di gans pa yena cusinchi y deken. Hende homber a pasa nan tempo contando historia segun cu nan tawata traha, y na fin di dia, tur hende a bin hunto pa baila. Den algun luga di e region aki, te awe e tradicionnan aki ta sigui.
Un Bistaso den Pasado
E artesanonan habil cu a construi e excelente structuranan di palo aki a basa nan diseñonan riba principionan di construccion y mapanan cu a pasa di un generacion pa otro. E diseñonan a haci bon uzo di e materialnan local. Ademas, sabiduria practico y sentido di beyesa ta bisto den e manera agradabel cu e edificionan ta pas den nan medioambiente. Bo por mira bon cla cu e constructornan a hinca nan alma y mente den nan trabou.
E arkitecto mundialmente renombra Ludwig Mies van der Rohe a comenta: “Cada kap di hacha tin un nificacion y cada golpi di beitel ta expresa algo. . . . E experticio di generacionnan completo a keda conserva den e edificionan aki. Esta un gran aprecio pa e materialnan y esta un gran intensidad di expresion tin den e edificionan aki! Nan ta sumamente agradabel y encantador! Nan ta parce e eco di canticanan di antaño!”
Mientras nos ta pausa pa admira e arkitectura den e museo den aire liber, nos tambe ta purba imagina e hendenan cu a biba den e casnan aki segun cu nan tawata haci nan actividadnan diario. Nos ta spera cu nos por hiba un poco di e trankilidad di e bida mas lento aki hunto cu nos den nos mundo moderno hopi agita.
[Mapa na pagina 14]
(Pa e texto den su formato completo, wak e publicacion)
Zuberec
[Plachinan na pagina 15]
(1) Casnan di palo; (2) bista parti paden; (3) habitantenan ta toca muziek y balia den nan trahenan tradicional