Observando Mundo
Biaha den Espacio Ta Bruha Soño
Despues cu astronaut Jerry Linenger a pasa cinco luna a abordo di e stacion espacial Ruso Mir na 1997, el a ripara cu e cambio di claridad pa scuridad cu tawata tuma luga segun cu Mir tawata drei rond di tera cada 90 minuut tawata bruha henter su rutina di drumi. Dicon? Door cu nan tawata haci esfuerso pa conserva energia di e stacion espacial Mir nan tawata uza principalmente lus di solo cu tawata drenta door di e bentananan. Pues, “si 15 bes pa dia ta bira anochi y di dia, a lo largo esei ta cuminsa bruha bo rutina di drumi”, Linenger a bisa. Papiando di e resultado di e rutina di drumi iregular di dos di su coleganan astronouta, el a bisa: “Nan ta pega soño y zweef pasa bai band’i bo.” Segun e revista New Scientist, “pa misionnan largo den futuro por ta exitoso ta vital” pa inventa un manera pa mantene e ritmo di funcionamento diario di curpa y organonan di astronautnan. Di otro manera, “lo ta masha dificil pa stop e astronautnan di cabisha durante biahenan largo den espacio.”
Musca di Fruta A Logr’e Prome
Ta un desafio pa crea un motor cu ta mescla net e cantidad exacto di combustibel y oxigeno pa duna forsa na un auto pa e por core diferente velosidad y toch saca huma limpi. Diseñadonan di auto ta logra esaki door di uza “un sistema di valve cu por ahusta e fluho di combustibel y aire instantaneamente segun cu e motor mester cambia velosidad”, The New York Times ta declara. Sinembargo, investigadonan cu ta studia musca di fruta na e Universidad di Würzburg, Alemania, resientemente a descubri cu musca di fruta pa hopi tempo a uza un metodo remarcablemente similar, esta, esun di tuma e cantidad exacto di oxigeno y saca kooldioxide, sin perde mucho awa vapora. E musca di fruta ta uza buraconan chikito cu e tin na su bariga y pecho pa controla e “cantidad apropiado di gas cu e ta hala aden y saca afo y na mesun momento reduci e perdida di awa”, e corant ta bisa. E ta sigui bisa cu e buraconan ‘por habri y sera con cu nan kier den cuestion di djis un par di seconde.’
E Euforia di Amor
E corant El Universal di Ciudad di Mexico ta informa cu hopi hende cu namora por haya un sintimento di euforia. Esaki ta aumenta e consentracion di neurotransmisornan, manera dopamina, den e celebro. Un psicologo di famia cu yama Giuseppe Amara a observa cu tin algun hende cu no kier perde e sensacion di euforia aki, y pesei nan ta bai di un pasion pa otro sin establece un relacion permanente. E efecto euforico por dura lunanan largo, asta te dos aña. Despues e sintimentonan aki gradualmente ta baha, y e persona por drenta den e siguiente fase den cua un hormon cu yama oxitocina ta aumenta, produciendo un sintimento di afecto y cariño profundo. Maske e fase euforico di amor romantico ta masha agradabel, Amara ta bisa cu esaki por stroba un hende di tuma bon decision pasobra e no ta mira e defectonan di e otro persona. Pesei, El Universal ta bisa cu expertonan ta recomenda pa parehanan no casa sino te ora nan “conoce otro suficiente bon pa nan por mantene un bon relacion.”
Separacion y Diborcio Ta Aumenta na Spaña
Inés Alberdi, sociologo y autor di e buki La nueva familia española, ta bisa: “Nos no tin nodi pensa cu ta un biaha so nos por casa.” Segun e corant El País, ta parce cu hopi pareha Spaño ta pensa mescos. Un estudio resien cu e Ministerio di Husticia a laga haci ta indica cu na Spaña, di cada dos matrimonio un ta separa of diborcia. Expertonan ta pronostica cu mas y mas matrimonio lo sigui kibra pa motibo cu hende su punto di bista relaciona cu matrimonio ta cambiando y hende mohe ta birando economicamente mas independiente. Luis Zarraluqui, presidente di e Asociacion Spaño di Abogado di Famia, ta splica cu “parehanan no ta masha dispuesto mas pa haci sacrificio propio, [y] hende jong no ta prepara pa soporta nada. Tin un aumento den e cantidad di matrimonio cu ta kibra [asta] serca hendenan di mas edad, particularmente ora nan alcansa edad di baha cu pension.” Creencianan religioso tradicional no a logra para e tendencia aki. Maske 85 porshento di Spaño ta considera nan mes catolico, separacion y diborcio a aumenta rapidamente cu 500 porshento den e ultimo 20 añanan.
Peligernan di Body Piercing
Bisti hoyas na varios parti di curpa a bira algo masha popular, specialmente entre hobennan. “Lamentablemente, masha poco bes nan ta pensa riba e consecuencianan di e paso aki”, e revista Polaco Świat Kobiety ta bisa. “E periodo di rebeldia durante hubentud ta pasa, y un wenkbrauw cu pida metal na dje no ta wordo considera como un adorno mas.” Y maske por kita e metal, e cicatris si lo keda. Ademas, si bo bora bo cara esei por causa daño na bo nervionan y adernan, y como resultado bo cara por “perde heful” y tambe “haya infeccion y herida cu ta dura hopi tempo pa cura.” Bacteria ta multiplica masha bon mes den boca ya cu ei e ta haya un “ambiente humedo y cayente.” Pues boramento di buraco den boca hopi bes por pone un hende haya infeccion y asta pone su djente putri. Kiste di vet den forma di bulto duro por desaroya den e area bora cu ta yen di cel di vet, manera na lombrishi y na horea. E articulo ta spierta cu “adornonan di metal hopi bes tin un mescla di nikel aden. Hende cu ta alergico na e metal ei kisas por experencia sintomanan alergico, manera hinchamento y grawatamento.”
“Operacion Cosmetico Con Cu Ta”
E revista noticiero Le Point ta comenta cu den e ultimo dies añanan, casonan den corte pa motibo di negligencia den operacion cosmetico a subi cu 117 porshento na Francia. Di cada 3 caso, 1 ta envolve operacion di pecho. Segun expertonan, mas cu 30 porshento di operacion pa drecha aparencia ta rekeri ahustenan adicional, y algun pashent asta a muri pa motibo di complicacionnan despues di operacion. Dr. Pierre Nahon, kende ta un ciruhano plastico a condena loke e ta yama “operacion cosmetico con cu ta.” El a bisa: “Nos tur por haci un operacion cu normalmente ta dura dos ora, den 20 minuut. Pero e resultado no ta mescos.” Segun e revista Le Point, “algun clinica ta mas cuidadoso den scohe nan abogadonan cu nan ciruhanonan.”
Precupacion Tocante Cuido Medico na Europa
Den algun pais Europeo hende ta masha malcontento cu servicionan di salubridad. Cifranan di Comision Europeo ta indica cu hopi hende na Portugal, Grecia y Italia ta sinti cu nan sistema di cuido medico ta inadecua. Mester admiti si cu servicionan di cuido di salubridad Europeo tin demasiado carga riba nan lomba. Esaki ta debi na e echo cu cada bes tin mas hende di edad, y mas y mas hende ta haya malesanan manera Alzheimer. Di otro banda, trahadonan den salubridad ta pensa cu Europeonan mester cuida nan salu mas miho. Un boletin di EUR-OP News, “a enfatisa cu tene diet, sintamento henter dia y come mucho vet satura ta tendencianan peligroso”, y “e cantidad di hende homber y mohe cu peso di mas . . . ta aumentando.”
Violencia Contra Vicarionan
“Despues di discusionnan relaciona cu ceremonianan di casamento y bautismo, parokianonan agresivo di clase medio a zundra vicarionan y ataca nan”, segun The Sunday Telegraph di Londen. Un estudio cu a envolve 1.300 pasto den suitost Inglatera ta revela cu durante un periodo di mas cu dos aña, mas cu 70 porshento di nan a haya zundra, 12 porshento a wordo ataca y 22 porshento menasa cu violencia. Dr. Jonathan Gabe, kende a dirigi e investigacion na e Universidad Royal Holloway College di Londen, a tira e culpa riba e “parokianonan cu tawata zundra e sacerdotenan pasobra, bisa na un manera fini, nan no a haya nan gana.” Tambe el a cita cu loke ta pone cu e parokianonan ta incontrolabel ta “un aumento den consumidonan cu ta insisti riba nan derechonan y un falta di respet y confiansa den figuranan prominente den comunidad.” Algun diocesis ta tuma accion door di provee training den areanan manera defensa propio pa yuda pasto trata cu parokianonan violento.