Ora un Ser Keri Tin un Malesa Mental
E DIA a cuminsa manera un dia normal den siman pa famia Johnson.a E famia di un tata, un mama y dos yiu, tawata riba pia y bisti pa cuminsa e actividadnan di e dia ei. Gail a bisa su yiu homber Matt di 14 aña cu ya e tawata laat pa bai cu bus di scol. Loke a sigui despues tawata completamente inespera. Den menos cu mei ora, Matt a spuit ferf riba un muraya den camber, el a purba pega e garashi na candela y a trata di horca su mes den zolder.
Gail cu su casa, Frank, a sigui tras di e ambulans cu a bai cu Matt, tratando desesperadamente di compronde ta kico a caba di pasa. Pero lamentablemente, esei tawata apenas e comienso. Despues a sigui hopi incidente mas den cua Matt tawata perde cabes, cayendo asina den e mundo scur di malesa mental. Durante e periodo aki di angustia cu a dura cinco aña, el a purba mata su curpa varios biaha, el a keda aresta dos biaha, el a ser interna den shete hospital psikiatrico y a bai masha hopi consulta serca profesionalnan di salu mental. Amigo- y famianan confundi hopi biaha no tawata sa kico pa bisa ni pa haci.
Ta ser calcula cu 1 di cada 4 hende na mundo lo sufri di un malesa mental na dado momento den nan bida. Si tuma na cuenta e estadistica asombroso aki, tin hopi chens cu bo tin un mayor, yiu, ruman of amigo cu tin un of otro forma di trastorno celebral.b Kico bo por haci si un ser keri tin un malesa asina?
● Reconoce e sintomanan. No ta semper docternan ta detecta mesora cu ta un trastorno mental un persona tin. Amigo- y famianan lo por atribui e sintomanan na cambionan hormonal, cierto malesa fisico, debilidad den personalidad of como e resultado di circunstancianan dificil. Anteriormente Matt su mama a mira algun indicacion di problema den Matt, pero Matt su mayornan a pensa cu su beisnan tawata un fase di adolecencia cu lo a pasa despues di corto tempo. Sinembargo, ora tin cambionan grandi den custumber di drumi, di come of den comportacion, esei lo por indica cu ta trata di algo mas serio. Un examen di un profesional por hiba na un tratamento efectivo y na un miho calidad di bida pa bo ser keri.
● Busca informacion. Hende cu trastorno mental por lo general no ta den condicion pa busca informacion tocante nan malesa. Pesei e informacion cu abo por obtene for di fuentenan actual y confiabel por yuda bo compronde kico bo ser keri ta pasando aden. Tambe esei por yuda bo papia abiertamente cu otro hende y a base di informacion concreto. Por ehempel, Gail a duna e abuelonan di Matt algun panfleta medico cu a yuda nan sinti nan mes mas informa y envolvi.
● Busca tratamento. Apesar cu algun trastorno mental ta di termino largo, cu e debido tratamento hopi persona por tin un bida stabil y productivo. Desafortunadamente tin hopi di nan ta pena pa añanan largo sin haya yudansa. Mescos cu pa un problema serio di curason bo mester di un specialista di curason, asina tambe pa malesa mental bo tin mester di e atencion di hende cu sa con pa trata e malesa ei. Por ehempel, psikiatranan por prescribi remedi cu si un persona uza nan consistentemente, nan por yud’e domina su beis, calma ansiedad y corigi maneranan abnormal di pensa.c
● Anima bo ser keri pa busca yudansa. Personanan cu ta sufri di trastorno mental kisas no ta realisa cu nan tin mester di yudansa. Lo bo por sugeri e persona pa e bai docter, of pa lesa algun articulo practico of pa e combersa cu un hende cu a trata cu exito cu un trastorno similar. Podise bo ser keri no ta habri pa bo conseho. Pero no basila pa interveni si un hende bou di bo cuido ta core e riesgo di causa daño na su mes of na otro hende.
● Evita di culpa e persona. Ainda cientificonan no a logra saca afo ta con e interaccion complica di factornan genetico, ambiental y social ta contribui na e funcionamento abnormal di e celebro. E combinacion di factornan cu por contribui na un trastorno mental ta entre otro lesionnan celebral, uzo di substancianan adictivo, situacionnan cu ta causa stress, desbalansa kimico den curpa y tendencia hereda pa malesa mental. Lo bo no yuda cu nada si bo culpa un persona di cosnan cu abo ta pensa cu el a haci y cu a contribui na su malesa. Mas bien lo bo kier uza bo energia pa yud’e y dun’e animacion.
● Tene expectativanan realistico. Si bo ta spera di un persona malo mas di loke e por duna, esei por desanim’e. Di otro banda, si bo pone mucho enfasis riba e limitacionnan cu e tin, esei por fomenta un sintimento di impotencia den e persona. Pesei percura pa bo expectativanan ta realistico. Claro cu bo no mester tolera malecho. Mescos cu tur otro hende, personanan cu trastorno mental por siña for di e consecuencianan di nan accion. Comportacion violento kisas ta rekeri accion huridico of cierto restriccionnan pa proteccion di e persona of di otro hende.
● Keda den contacto. Comunicacion ta sumamente importante, maske tin biaha por parce cu loke bo bisa ta ser malinterpreta. E reaccion di un persona cu un trastorno mental por ta impredecibel, y su emocionnan kisas ta parce inapropiado pa un cierto situacion. No obstante, si bo ta blo critica e persona su comentarionan, esei simplemente lo agrega un sintimento di culpa na su depresion. Ora cu palabra no ta yuda, sinta keto y scucha. Reconoce e persona su sintimento- y pensamentonan sin conden’e. Haci esfuerso pa keda calmo. Abo y bo ser keri lo beneficia si bo demostra na un manera simpel y consistente cu bo ta stim’e y ta interesa den dje. Esaki tawata e caso cu Matt. Un par di aña despues, el a expresa aprecio pa e hendenan di ken el a bisa cu a ‘yud’e ora cu e no tawata kier yudansa.’
● Tene cuenta cu e necesidadnan di e otro miembronan di famia. Ora un famia mester concentra riba e persona den crisis, e otro miembronan por ser neglisha. Pa un tempo, Amy, ruman mohe di Matt, a sinti cu e tawata haya menos atencion pasobra Matt su malesa a parce mas importante. Amy tawata minimisa su propio logronan pa asina no hala atencion na su mes. Mientrastanto, a parce cu su mayornan tawata kier pa e logra mas, como si fuera pa compensa e deficiencianan di su ruman homber. Sa sosode den casonan asina cu rumannan di e yiu malo cu ta sinti cu nan ta ser neglisha, ta purba haya atencion door di causa problema. Famianan den crisis tin mester di yudansa pa asina tur miembro por ricibi e debido atencion. Por ehempel, ora cu famia Johnson tawata completamente absorba den e problemanan di Matt, amigonan den e congregacion local di Testigonan di Yehova a yuda Amy door di dun’e extra atencion.
● Promove bon custumbernan di salu mental. Un bon plan pa mehora bienestar mental mester inclui atencion na custumbernan di come, di ehercicio, di drumi y na actividadnan social. Actividadnan simpel cu un grupo chikito di amigo por lo general ta menos intimidante. Corda tambe cu alcohol ta empeora sintomanan y ta stroba remedi di traha bon. Awor famia Johnson ta purba mantene un rutina di salu mental cu ta beneficia nan tur pero specialmente nan yiu homber.
● Cuida bo mes tambe. E stress cu ta compaña e cuido di un persona cu un trastorno mental por ta un menasa pa bo propio bienestar. Pesei ta esencial pa bo presta atencion na bo necesidadnan fisico, emocional y spiritual. Famia Johnson ta Testigonan di Yehova. Gail ta haya cu su religion a yud’e masha hopi pa trata cu e crisis familiar. El a bisa: “Reunionnan cristian tawata ocasion pa baha stress. Nan tawata un tempo pa pone tur precupacion di e momento ei un banda y concentra riba cuestionnan mas importante y riba e speransa di e mundo nobo. Masha hopi biaha mi a haci oracion desesperadamente pa haya alivio, y semper un of otro cambio tawata tuma luga cu a suavisa e dolor. Cu Yehova Dios su yudansa mi tawatin un pas mental cu no a parce posibel den nos circunstancia.”
Awe Matt ta un hoben adulto y e tin un punto di bista nobo di bida. El a bisa: “Mi ta sinti cu awor mi ta un miho persona door di loke mi a pasa aden.” Matt su ruman mohe, Amy, tambe ta haya cu e experencia a benefici’e. El a bisa: “Awor mi ta menos inclina pa critica otro hende. Bo no sa nunca ta ki circunstancia kisas ta causando sufrimento pa un persona. Ta Yehova Dios so sa.”
Si un ser keri tin un trastorno mental, corda semper cu un horea cla pa scucha, un man cla pa yuda y un mente habri, por yuda e persona ei sobrevivi, y asta prospera.
[Nota]
a A cambia e nombernan.
b Tin hende ta uza e expresion “trastorno celebral”, como cu e tin un conotacion menos negativo y ta indica umbes cu e causa ta bin di e sistema nervioso.
c Pero mester considera tanto e posibel beneficionan como e posibel efectonan secundario. Spierta! no ta recomenda ni promove ningun tratamento medico en particular. Cristiannan tin cu haci sigur cu e tratamento cu nan scohe no ta na conflicto cu principionan biblico.
[Cuadro na pagina 22]
Algun Sintoma di Advertencia di Trastornonan Mental
Si un ser keri tin cualkier un di e siguiente sintomanan, kisas e tin cu consulta un docter of un profesional di salu mental:
• Tristesa of mal beis pa tempo largo
• Ta aleha su mes socialmente
• Cambionan extremo di beis, sea super contento of super tristo
• Demasiado rabia
• Comportacion violento
• Uzo di substancianan adictivo
• Demasiado miedo, precupacion y ansiedad
• Miedo abnormal di subi di peso
• Cambio grandi den custumber di come of di drumi
• Pesadiyanan cu ta persisti
• Pensamento bruha
• Ta eilo of halusina
• Ta blo pensa riba morto of suicidio
• No por maneha problema ni actividadnan diario
• Ta nenga di tin problemanan bisto
• Cantidad di malesa fisico inexplicabel
[Plachi na pagina 23]
Ora cu palabra no ta yuda, sinta keto y scucha e persona malo