BIBLIOTEKA ONLINE Watchtower
Watchtower
BIBLIOTEKA ONLINE
Papiamentu (Kòrsou)
  • BEIBEL
  • PUBLIKASHON
  • REUNION
  • g98 8/7 pág. 28-29
  • Observando E Mundu

No tin vidio disponibel pa esaki.

Despensa, tin un problema pa habri e vidio.

  • Observando E Mundu
  • Spièrta!—1998
  • Suptema
  • Informashon Similar
  • Pobresa i Medio Ambiente
  • E Peliger di Ta Desesperá
  • Hopi Aña den Tráfico
  • Ora di Medio Oriente
  • Temor pa e Idioma Frances
  • Buscando Manera pa Pone Fin na Soborno
  • Bichi Ta na Moda
  • Daño Causá dor di Humamentu Ta Ireversibel?
  • E No Ta Haña un Face-Lift
  • Sigaria—Bo Ta Rechas’é?
    Spièrta!—1996
Spièrta!—1998
g98 8/7 pág. 28-29

Observando E Mundu

Pobresa i Medio Ambiente

Apesar di crecementu económico, tin mas cu 1.300 miyon hende rond mundu ta biba cu ménos cu dos dollar pa dia. Segun un raport di Nacionnan Uní, no ta solamente cu pobresa ta persistí, sino cu e ta birando pió tambe. Awe tin mas cu mil miyon hende cu ta gana ménos cu 20, 30 of asta 40 aña pasá. Na su turno, esaki ta hiba na destruccion dje medio ambiente, ya cu “pobresa ta rekerí un explotacion inmediato dje recursonan natural, loke ta frustra cualkier esfuerso di conserbacion a largu plaso,” segun e revista UNESCO Sources. “Si cos sigui manera ta bayendo awor aki, e mondinan den Caribe lo disparcé completamente den ménos cu 50 aña . . . Riba un nivel nacional e situacion ta mas pió ainda: Filipínas a resta 30 aña di mondi, Afganistan 16 aña i Líbanon 15 aña.”

E Peliger di Ta Desesperá

“Científiconan . . . ta bisa cu desesperacion por haci mes tantu daño n’e curason cu huma 20 sigaria pa dia,” segun The Times di Londen. “Un estudio cu a tuma cuater aña, den cua casi 1.000 homber finlandes di edad medio a participá, a saca na cla cu desesperacion a aumentá drásticamente e rísico di aterosclerósis, e proceso cu arterianan ta bira duru.” E estudio a mustra cu bo estado mental por tin un efecto hopi grandi riba bo salú. “E resultadonan ta consistente: e estado sicológico i emocional ta hunga un rol den hende su salú,” segun Dr. Susan Everson, kende a conducí e investigacion. “Dokternan mester realisá cu desesperacion tin un impacto negativo i ta empeorá malesa. Hende tin cu reconocé cu ora nan ta sinti cu no tin salida i cu nan ta desesperá, nan mester trata na busca yudansa.”

Hopi Aña den Tráfico

Habitantenan dje stadnan principal di Italia ta pasa hopi tempu biahando for di nan cas pa trabou of scol i bin bek. Cuantu tempu? Segun Legambiente, un asociacion italiano di medio ambiente, ciudadanonan di Nápoli ta pasa 140 minuut tur dia den tráfico. Saliendo for dje punto cu e duracion promedio di bida ta 74 aña, un napolitano lo pasa 7,2 aña di su bida pegá den tráfico. Un romano, cu ta pasa 135 minuut ta biaha pa dia, lo perde 6,9 aña. E situacion ta casi mes malu den otro stadnan. Na Bologna hende lo perde 5,9 aña, i esnan na Milan 5,3 aña, segun e korant La Repubblica.

Ora di Medio Oriente

Na Medio Oriente cambio di ora por bira complicá. Un ehempel di esaki ta Iran, cu pa añanan a “pone su oloshinan tres ora i mei dilanti dje Tempu di Greenwich en bes di un ora completo, manera mayoria pais ta haci,” segun The New York Times. “Pa por scucha, ban bisa, e noticia di BBC World Service di 5 or di mainta, bo mester sintonis’é 8:30 di mainta i haci bo best pa ignorá e kloknan di Big Ben cu ta contradicí bo oloshi.” I maske ta e custumber dje region pa bai over riba ‘wintertijd’ den e último fin di siman di september, aña pasá Israel a hacié dia 13 di september. Otro cos mas cu ta difícil ta pa determiná cua dianan ta cai den fin di siman. Mayoria pais den e region di Golfo Pérsico ta tuma diahuebs cu diabierne liber. Pero na Egipto i mayoria pais ei banda, fin di siman ta diabierne cu diasabra, miéntras cu na Líbanon esei ta diasabra cu diadomingo. “Un biahero cu ta planea pa yega Abu Dhabi, ban bisa, diarason merdia, pa despues bula bai Beirut diabierne anochi, lo ta sigur di haña un fin di siman di cuater dia. E único cos cu esun cu ta biciá na trabou tin cu haci ta planea mas of ménos net contrario,” Times ta comentá.

Temor pa e Idioma Frances

Recientemente, representantenan di paisnan cu ta papia frances a asistí na un conferencia di tres dia, tené na Hanoi, Vietnam, pa celebrá “e universalidad di frances,” segun un reportahe den Le Figaro, un korant di Paris. Tin mas cu 100 miyon hende ta papia frances regularmente. Den su tempu di gloria, den siglo 17, frances tabata e idioma di diplomacia internacional. “Den un Europa dividí, guera i conflictonan a terminá cu tratadonan di pas skirbí na frances,” segun e korant. Pero awor e idioma frances ta “buscando su lugá den mundu.” E echo cu ta usa frances hopi ménos awor por ser atribuí na e popularidad di ingles, foral como idioma den comercio. Den un intento pa cera e brecha aki, e presidente di Francia a animá pa promové e idioma frances riba e superhighway di informacion. Sin embargo, expresando su temor pa e futuro di frances, un político a bisa: “Ni e público, ni e medionan di comunicacion ni e políticonan ta interesá pa bai usa frances den henter mundu. Kisas e falta di interes aki ta asta mas notabel na Francia cu na otro paisnan.”

Buscando Manera pa Pone Fin na Soborno

Na China e ta huilu; na Kenya, kitu kidogo. México ta usa e expresion una mordida. Na Rusia hende ta usa vzyatka, i na Medio Oriente baksheesh. Den hopi pais, soborno ta un estilo di bida, i tin biaha e ta e único manera pa por haci negoshi, pa obtené cierto cosnan of asta pa haña husticia. Sin embargo, recientemente 34 nacion a firma un tratado cu tin e meta di eliminá soborno den tratonan di negoshi internacional. Den nan tin e 29 miembronan dje Organisacion pa Cooperacion i Desaroyo Económico, huntu cu Argentina, Brazil, Bulgaria, Chile i Slovakia. Otronan mas cu ta tumando medidanan contra corupcion oficial ta e organisacionnan financiero mas haltu na mundu: Banco Mundial i Fondo Monetario Internacional. A tuma e medidanan aki despues cu un investigacion hací dor di Banco Mundial a mustra cu 40 porciento dje negoshinan den 69 pais tabata pagando soborno. Awor e dos organisacionnan ta permití pa descontinuá dunamentu di fondo na paisnan cu ta ignorá corupcion.

Bichi Ta na Moda

Pa hopi tempu caba e bichi mopane tabata parti dje dieta di hende pober den e partinan rural na Sur Africa, unda hende ta dependé riba e bichi pa haña un suministro di proteina. E bichi aki ta bira e mòt emperador, pero e ta debe su nomber n’e palu mopane unda e ta haña su cuminda. Hende muher ta piki bichi den april i december, i, despues di saca e tripanan, ta herebé nan i despues ta pone nan seca den solo. E bichi tin mes tantu balor nutritivo cu carni i piscá pa loke ta proteina, vet, vitamina i caloria. Pero awor, e bichi mopane ta birando un cuminda popular den restaurantnan surafricano. E popularidad aki a plama tambe pa Europa i Merca, i esaki a alarmá e hendenan dje parti rural di Africa. Di con? The Times di Londen ta declará: “Segun cu e demanda ta crece, tin preocupacion tocante e posibel desaparicion dje especie aki.” Ya caba, “mopane a disparcé for di hopi área dje paisnan bisiña Botswana i Zimbabwe.”

Daño Causá dor di Humamentu Ta Ireversibel?

Un estudio recien ta bisa cu e daño na arteria causá dor di humamentu por ta permanente. Investigadónan a informá den The Journal of the American Medical Association cu tantu e humamentu di sigaria como ser exponí na e huma di sigaria di otro hende por causa daño ireversibel n’e arterianan. E estudio a sigui 10.914 hende homber i muher entre 45 i 65 aña di edad. Den e grupo tabatin humadó, ex-humadó, hende cu no ta huma pero cu regularmente ta haña nan exponí na huma di otro hende i hende cu no ta huma i cu no ta exponí na huma regularmente. Usando ultrazonido, e investigadónan a midi con diki e arteria carótida ta den nek (halsslagader). Nan a ripití e midimentu aki tres aña mas despues.

Manera a spera, e arterianan di esnan cu ta huma regularmente a bira significantemente mas diki—50 porciento pa individuonan cu, como promedio, a huma un paki di sigaria tur dia pa 33 aña. E arterianan di ex-humadónan tambe a cera, na un velocidad di 25 porciento mas lihé cu esnan cu no ta huma, asta cerca algun cu a stop di huma 20 aña pasá. E arteria di esnan cu no ta huma pero cu ta exponí na huma di otronan, a mustra un aumento di 20 porciento compará cu esnan cu no ta haña nan exponí na huma. E estudio ta calculá cu na Merca so por atribuí 30.000 pa 60.000 morto tur aña na e echo di a ser exponé na huma di otro hende.

E No Ta Haña un Face-Lift

Despues di shete aña di trabou di restoracion, por fin e Sfinx na Egipto a libra dje stelashinan cu tabatin rond di dje. “Entre 1990 i 1997 a usa shen mil piedra pa restorá e Sfinx,” segun Ahmad al-Haggar, director di antik pa e área. Sin embargo, el a agregá cu den e trabou cuidadoso di restoracion no a incluí e cara dañá dje “gigante di kalki mitar homber, mitar leon.”

    Publikashonnan na Papiamentu (Curaçao) (1986-2025)
    Log Out
    Log In
    • Papiamentu (Kòrsou)
    • Kompartí
    • Preferensia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Kondishonnan di Uso
    • Maneho di Privasidat
    • Konfigurashon di Privasidat
    • JW.ORG
    • Log In
    Kompartí