BIBLIOTEKA ONLINE Watchtower
Watchtower
BIBLIOTEKA ONLINE
Papiamentu (Kòrsou)
  • BEIBEL
  • PUBLIKASHON
  • REUNION
  • g97 8/10 pág. 18-20
  • Palu Tayá—Un Antiguo Arte Africano

No tin vidio disponibel pa esaki.

Despensa, tin un problema pa habri e vidio.

  • Palu Tayá—Un Antiguo Arte Africano
  • Spièrta!—1997
  • Suptema
  • Informashon Similar
  • Taya Palu Awe
  • Siña e Arte di Tayadó
  • Nos Orashonnan Ta Presioso pa Yehova
    Nos Bida i Sirbishi Kristian—Material i Tarea pa Reunion—2022
  • Dikon e Vruminga Koló di Plata di Sahara Por Wanta Hopi Kalor?
    Spièrta!—2017
Spièrta!—1997
g97 8/10 pág. 18-20

Palu Tayá—Un Antiguo Arte Africano

Dje coresponsal di Spierta! na Nigeria

PA HOPI tempu tayadónan di palu tabata ocupá den Ciudad di Benin, situá den loke awor ta sur Nigeria. Cuatershen aña pasá, Ciudad di Benin tabata e capital di un reino poderoso i altamente organisá meimei di selva. Bishitantenan for di Europa a keda asombrá di mira e cayanan hanchu i stret dje stad, su casnan nechi drechá i su hendenan noble i obediente na ley. Pa siglonan Ciudad di Benin a prosperá como un dje centronan comercial i cultural mas importante di West Africa.

Un sucesion di reynan yamá oba a goberná e reino di Benin. E obanan a promové arte activamente. Nan magnífico palacio den Ciudad di Benin tabata dorná cu esculturanan di cabes, exkisito placanan di brons bashá cologá na muraya i obranan maestro di ivor tayá cu delicadesa. Maske e palunan tayá no a sobrebibí e rigornan di tempu i atake di comehein, ta masha obvio cu tayadónan di palu tabata activo den e reino. Martins Akanbiemu, ex-curator dje Museo Nacional na Lagos, ta skirbi: “E gremio di tayadónan di palu . . . ta parce di ta esun mas bieu cu a traha pa e Oba.”

Na 1897, e ehército británico a sakea Ciudad di Benin i a bai Europa cu mas cu 2.000 di su tesoronan artesanal cu awor ta baliosísimo. Awe, e coleccion mas grandi dje antiguo arte di Benin ta ser exhibí, no na Nigeria, sino den museonan na Londen i Berlin.

Taya Palu Awe

Awe Ciudad di Benin ta un stad yen di movecion, mescos cu hopi dje otronan na Nigeria. Pero ainda tin rastronan di su gloria di ántes. Nan a reconstruí e palacio i e oba actual ta biba ei. Bo por mira evidencia dje canal hundu cu tabatin rond dje stad antiguo; i si bo scucha bon, bo por tende e tik tik tik suave di beitel riba palu.

Un homber cu yama Johnson ta tayando escultura di palu den Ciudad di Benin pa 20 aña caba. Den siglonan pasá, cabesnan trahá di palu i koper a conserbá e recuerdo di esnan cu a muri; nan tabata dorna e altarnan di adoracion di antepasado. Pero e cabesnan cu Johnson ta taya no ta parce esnan cu un tempu hende a usa pa propósitonan religioso. Esnan di dje ta pa decoracion so.

Johnson ta traha cu ébano, un palu duru i bròs, ideal pa taya. E ta usa principalmente e curason dje palu. Hopi bes e curason dje ébano nigeriano ta pretu-pretu, aunke tin palu cu tin un curason strepiá of di un color shinishi-pretu. Den su trabou di taya e ta hinca tambe un poco dje parti pafó dje palu; esaki ta duna un color corá agradabel, cu ta complementá e pretu. Tantu e ébano corá como esun pretu ta lombra bunita ora pòlish nan.

Na Nigeria tin ébano na abundancia. Ora corta un palu di ébano, hopi bes ta lagu’é den mondi pa algun luna p’e seca. Asta ora e troncon di ébano drenta su tayer, Johnson ta laga e palu seca completo pa vários luna mas promé cu e us’é. Esaki ta esencial, pasobra palu cu no ta secu por cambia di forma i krak.

Ora e ta cla pa taya, Johnson ta usa un zag di man pa corta un pida di un 40 centimeter largu. Despues di warda un siman mas pa haci sigur cu e pida palu no ta krak, Johnson ta marca e palu cu krijt pa delineá e cabes cu e kier taya, anto e ora ei e ta cuminsá.

Promé, e ta usa un beitel plat, despues un beitel curvá i despues un beitel mas fini. Despues di esei, e ta sigui vijl. Caba e ta usa un cuchú special pa taya e detayenan. Segun cu Johnson ta traha, e ta concentrá intensamente riba e palu. Un descuido por resultá den un escultura cu un sonrisa straño of un wowo cu ta mira den direccion robes.

Despues cu caba di taya, e aprendisnan di Johnson ta schuur e piesa cu schuurpapier cada bes mas fini. Finalmente nan ta hunt’é cu pòlish di mueble of di sapatu i ta lombr’é cu un skeiru di sapatu pa hacié briya. Ta dura dos dia pa taya un cabes di palu manera esun riba potret. Un otro tres dia mas ta necesario pa schuur e i pòlish e.

Ora a terminá di taya e palu, Johnson ta pon’é un banda pa algun luna pa haci sigur cu e no ta haña ningun krak. Si e palu tabata secu-secu promé cu a cuminsá taya, lo no tin krak. Por lo general esei ta e caso. Si e haña un krak tog, e piesa ta bai bek e tayer pa yena e krak, i pa bolbe haña un schuur i un pòlish.

Siña e Arte di Tayadó

Johnson tin seis aprendis, cu edadnan cu ta varia di 10 pa 18 aña. Nan ta siña e arte di taya di patras bai padilanti, for dje último parti dje trabou bai na e promé. Den e órden aki e aprendis ta siña promé pa pòlish. Caba e ta siña schuur. Despues ta siñ’é con pa usa un vijl. Cu tempu, lo yega e dia ora e ta tuma un beitel plat pa haci e promé skèrfnan den un bloki di palu nobo.

“No tur hende por bira un tayadó,” Johnson ta bisa. “Pa cuminsá, bo mester tin talento huntu cu e abilidad di concentrá. Tambe bo mester siña tene pacenshi cu bo progreso i siña trata cu bo fracasonan. Ademas, bo mester tin perseverancia, ya cu ta tuma por lo ménos tres aña promé bo bira bon den taya. Pero esei no ta e final—bo no ta stop di siña nunca. Cu práctica, bo ta mehorá ketu bai.”

[Kuadro/Plachi na página 20]

E Comehein i e Tayadó di Palu

Algun hende ta bisa cu e arte africano tin un debe cu e comehein, of hotleis. E tayadó di palu ta crea un escultura i e comehein (i tambe e clima tropical) ta destruyé, tin biaha dentro di algun dia! Atrabes di siglonan e comehein a mantené e tayadó di palu ocupá. E tabata un ciclo infinito pero tog constructivo: E comehein ta destruí i e tayadó ta cuminsá full di nobo, cu oportunidadnan pa mehorá su abilidadnan i desaroyá estilonan nobo yen di imaginacion.

E buki African Kingdoms ta declará: “Beskein i e comehein diligente a kita delaster un chens pa generacionnan subsecuente copia e detayenan di obranan mas bieu. Como consecuencia di esei, ademas cu tabatin un necesidad constante pa obranan nobo, tabatin mas oportunidad tambe pa varia e forma; hende tabata copia hopi ménos i tabata dependé hopi mas riba abilidad individual i imaginacion.”

Algun hende ta bisa cu e relacion aki entre comehein i e tayadó di palu ta yuda splica e excelencia artístico cu a haci arte africano asina famoso. Den su buki Nigerian Images, e erudito William Fagg ta comentá: “Laga nos . . . duna tributo na e comehein, cua, maske con desagradabel mayoria di su actividad por ta pa hende, tabata enbolbí atrabes di siglonan i milenionan den un diálogo continuo i inmensamente productivo cu e tayadó di palu di trópico.”

[Plachi Credit Line]

Courtesy of Dr. Richard Bagine

[Plachinan na página 19]

E trabou di taya:

1. scogiendo e mihó pida palu,

2. delineando e cabes pa taya,

3. usando un beitel, 4. schuur, 5. pòlish

    Publikashonnan na Papiamentu (Curaçao) (1986-2025)
    Log Out
    Log In
    • Papiamentu (Kòrsou)
    • Kompartí
    • Preferensia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Kondishonnan di Uso
    • Maneho di Privasidat
    • Konfigurashon di Privasidat
    • JW.ORG
    • Log In
    Kompartí