BIBLIOTEKA ONLINE Watchtower
Watchtower
BIBLIOTEKA ONLINE
Papiamentu (Kòrsou)
  • BEIBEL
  • PUBLIKASHON
  • REUNION
  • g99 8/3 pág. 20-23
  • Pesticida Kimico No Ta Mata Insecto Indesea So

No tin vidio disponibel pa esaki.

Despensa, tin un problema pa habri e vidio.

  • Pesticida Kimico No Ta Mata Insecto Indesea So
  • Spièrta!—1999
  • Suptema
  • Informashon Similar
  • E Ciclo di Pesticida
  • Uso di Pesticida Ta Ménos Mal?
  • MIP—Un Alternativa
  • Con pa Combatí Insecto di Manera Natural
  • Control cu Ta Haci un Diferencia
  • Kuida Bo Hòfi Usando e Método Orgániko
    Spièrta!—2002
  • Nos Ta Ganando e Bataya?
    Spièrta!—1996
Spièrta!—1999
g99 8/3 pág. 20-23

Pesticida Kimico No Ta Mata Insecto Indesea So

DJE CORESPONSAL DI SPIERTA! NA BRAZIL

“PERFECTO.” E cunukero Domingos dos Santos ta bisa esaki miéntras e ta tira un bista riba e matanan di casave plantá den su cunucu na sur di Brazil. E tin motibu pa ta satisfecho. E blachinan di su matanan ta mustra manera cos cu nunca ningun insecto indeseá no a molestiá nan. Otro logro mas di insecticida kímico? No. Domingos ta conta: “Aña pasá i e aña aki, mi no tabatin cu cumpra ni un gota di insecticida.”

Domingos ta un dje cantidad aumentante di cunukero cu no kier usa pesticida kímico pa protehá nan cosecha.a En bes di esei, nan ta usa métodonan cu ta eliminá, of por lo ménos reducí uso di kímico. “Ki métodonan asina?” mi a puntra Sandro Müller, un agrónomo, esta, un experto den agricultura, kende a haci algun experimento den un plantacion di fruta di citrus cerca di São Paulo. “Di con ta bon pa cunukeronan reducí e spuitmentu di insecticida anto?”

E Ciclo di Pesticida

Pa yuda mi visualisá un dje desbentahanan dje uso di insecticida kímico, Sandro ta bisa: “Imaginá un grupo di polis ta core tras di un par di ladron di banco. E ladronnan ta scapa core bai den un edificio di oficina yen di hende. Ya cu nan a perde e ladronnan den e multitud, polis ta yama un helicopter bin benta un bom di gas riba e compleho di oficina. Esaki no ta mata e ladronnan so, sino tambe e oficinistanan inocente i e bewakernan dje edificio. Algu asina ta pasa ora un cunukero ta bombardiá su plantacion tur ora cu insecticida fuerte. E ta mata insectonan cu ta causa daño, e ladronnan, pero tambe e ta caba cu esnan cu ta bon, e bewakernan.”

“Pero, por lo ménos bo a scapa bo cosecha,” ami ta contestá. Pero Sandro ta mustra cu pesticida usá pa loco ta iniciá un ciclo peligroso. Con asina? Algun insecto indeseá no ta muri dor dje spuitmentu, pasobra nan ta resistente na cierto pesticida. Despues di esei nan ta haña nan meimei dje matanan liber di tur ‘bewaker,’ esta, e bon insectonan, tur esei pa cortesia dje cunukero cu a spuit pesticida.

Hopi cuminda sin ningun enemigu natural. Esei ta garantisá un aumento rápido den e poblacion di insecto cu ta resistente na e pesticida, loke ta obligá e cunukero pa bolbe spuit, kisas cu un tipo di insecticida mas fuerte ainda. Den algun área na Sur América caminda nan ta planta bonchi, cunukeronan ta spuit tur siman. E resultado final dje ciclo? Un cunukero a bisa: “Si bo sembra pesticida, bo ta cosechá veneno.”

Uso di Pesticida Ta Ménos Mal?

Investigacion ta mustra cu hende cu ta venená pest, ta venená nan mes tambe. Na Brazil so, segun e revista Guia Rural, pesticida ta venená un 700.000 hende tur aña, loke ta un promedio di un persona cada 45 seconde! I e Organisacion Mundial di Salú ta informá cu riba escala mundial 220.000 hende ta muri tur aña venená dor di pesticida tóxico. Ademas, pesticida ta causa hopi daño na nos medio ambiente.

Aunke algun hende ta haña cu uso di pesticida ta trece masha hopi problema cuné, otronan ta haña cu hopi bes uso di pesticida ta ménos mal tog. Nan ta razoná asina aki: Mihó usa pesticida i tin cuminda, cu keda sin usa pesticida anto muri di hamber. Al fin i al cabo, e cantidad di hende riba tera ta aumentá, miéntras cu e cantidad di tera bon pa cultivá ta mengua. Pa prevení un hamber mundial, mester protehá plantacionnan contra insectonan indeseá cu por destruí nan.

Ta obvio cu pest ta un problema grandi. Pero afortunadamente, tin un cantidad aumentante di cunukero rond mundu cu ta comprendé cu tin un mihó manera cu spuit nan matanan cu pesticidanan fuerte. Nan ta yam’é maneho integrá di pest (MIP).

MIP—Un Alternativa

“Kico ta MIP?” mi a puntra profesor Evôneo Berti Filho, hefe dje Departamento di Entomologia n’e Universidad di São Paulo na Piracicaba i un investigadó renombrá den control natural di pest. Profesor Berti a splica cu e meta di MIP ta pa reducí uso di insecticida na e mínimo necesario i pa usa solamente e insecticidanan cu ta mata cierto insecto indeseá specífico. Anto ta complementá spuitmentu limitá cu formanan natural di pest control.

Un dje maneranan aki di pest control ta cambio di cultivo. E cunukero ta cambia e cultivo di, por ehempel, maishi pa bonchi un aña, i e siguiente aña di bonchi pa maishi, etcétera. Insectonan indeseá cu ta gusta maishi, pero cu no ta gusta bonchi, ta sea muri di hamber of ta move bai en busca di maishi den becindario. E ora ei, otro biaha ora planta maishi, mayoria di nan no t’ei, por lo ménos pa un tempu. I pa ora e insectonan cu ta gusta maishi bin bek en masa, un otro cambio di cultivo lo forsa nan un djis pa hisa bela bai atrobe.

Control biológico ta otro componente di MIP. E ta encerá cu cunukeronan ta reclutá insecto, bacteria, vírus, beskein i otro enemigunan natural dje pest como aliado. Por ehempel, investigadónan brazilero a observá cu den naturalesa hopi bichi ta muri despues cu nan contraé un vírus cu yama baculovirus. Nan a pensa cu ya cu e vírus no ta haci hende nada, nan por spuit e matanan cu un líkido cu ta contené e vírus aki i esei lo fungi como insecticida biológico contra bichi cu ta gusta e bonchi di soya i mata di casave. El a duna resultado. E bichinan a muri den un par di dia despues cu nan a kou riba e matanan di spuit. Como bonus, e bichinan morto a duna e cunukero un arma grátis pa futuro batayanan. Con?

Profesor Berti a splica: “E cunukero ta djis pone e bichinan morto i infectá den un blender i ta traha nan na un papa, ta cola e papa ei i ta warda e líkido cu a sali den frizer.” Despues e cunukero ta laga e líkido infectá cu vírus desconhelá, ta mescl’é cu awa i ta spuit e mescla riba su matanan.

Kisas e insecticida biológico aki no ta traha mes lihé cu su ekivalente kímico, pero segun un investigadó, e tin un efectividad di 90 porciento.

Con pa Combatí Insecto di Manera Natural

Un otro aspecto importante di control biológico di pest ta reclutá insecto bon como aliado pa combatí insecto indeseá. Sin embargo, apesar di e esfuersonan pa convencé cunukeronan pa usa e forma di control di insecto aki, ainda hopi cunukero na Brazil i na otro parti no kier cuminsá cuné. Di con? Ta parce manera e cunukeronan ta haña cu e idea di laga insecto los den cunucu ta mescos cu los kakalaka den cas di hende cu ta biba den stad. Profesor Berti a bisa mi: “Pa mayoria cunukero, tur insecto ta come mata. E último cos cu un cunukero kier ta mas insecto.”

Ta obvio anto cu control biológico di pest lo gana mas popularidad solamente ora cunukeronan comprendé cu algun insecto ta nan aliado. Por ehempel, cultivadónan di fruta na California, Merca, a reclutá e tòr lieveheersbeestje na final di añanan 1800. E tempu ei, insectonan indeseá cu hende a importá accidentalmente for di Australia, a atacá i a eliminá prácticamente tur palu di lamunchi i apelsina. A tuma e tòrnan ménos cu dos aña pa dominá e insectonan invasor, salbando asina e plantacionnan di citrus di California!

Control cu Ta Haci un Diferencia

Awe algun cunukero na Brazil ta redescubriendo e rol di joaninha (Joanna chikitu, e nomber cu nan tin aki pa lieveheersbeestje) como ‘bewaker’ confiabel. Nos tabata cana pasa meimei dje rijnan di palu di apelsina den e plantacion di citrus cu ta bou di Sandro su cuido, anto el a conta mi: “Joaninha ta combatí pispis den e plantacion di citrus aki.” El a para na un palu di apelsina, saca man pa un taki fini cu blachi yong i a dobl’é bin abou. Pispis, insectonan floho tamaño dje cabes di un feneta, tabata sintá ketu-ketu cu nan pik ancrá den e blachinan pa chupa su djus.

Pero e pispis aki ta cuminda pa e ‘bewaker.’ De echo, den algun tipo di lieveheersbeestje, un solo tòr por come 800 pispis den su bida. Esei ta suficiente pa haci un diferencia? Sandro a bisa: “Sí, pero bo mester laga suficiente yerba entre e palunan di citrus pa hopi tòr i otro enemigu natural por biba aden.” Sandro a remarcá cu den pasado, tempu nan no tabata practicá control biológico den e plantacion aki, nan tabata spuit insecticida kímico cada dos siman. Awe, danki na enemigunan natural manera lieveheersbeestje i otro insectonan, mester spuit insecticida cada dos of tres luna so.

E lieveheersbeestje ta solamente un dje hopi aliadonan natural cu cunukeronan por conta cuné. Abeha, maribomba, para, araña, sapu, djis pa mencioná un par, tur ta miembro dje ehército di pest control cu ta na warda 24 ora pa dia. Asta piscá por yuda reemplasá e bleki di spuit. Con?

Segun e investigadó Xiao Fan, dje Departamento di Agricultura i Mondi na Nanking, Provincia di Kiangsu, China, a reducí e necesidad di usa insecticida ora a cuminsá cria piscá den cunucunan di aros cu ta bou di awa. E cunukeronan a span un paña over dje matanan i a trek na dje pa e insectonan cai den e awa. Fan ta splica: “Ya cu e dalakochinan ta haci manera nan ta morto ora nan cai for dje matanan di aros, ta fácil pa piscá come nan.”

Ora ta usa ménos pesticida, insectonan bon ta sobrebibí. E insectonan aki ta uni forsa cu e piscánan cu ta come insecto den e lucha contra pest. Danki na control biológico di pest, Fan ta bisa, e uso di cantidadnan grandi di insecticidanan venenoso ta cos di pasado. E beneficionan pa salú i pa medio ambiente, e ta agregá, ta masha bisto.

Ta cierto cu cunukeronan ta haci uso di MIP mas pa spar cen cu pa beneficiá e medio ambiente. Nan ta spar placa dor di limitá e uso di pesticidanan cu ta caru, i esei ta nificá mas ganashi. Esaki ta un incentivo cu semper tabata atractivo na tur parti di mundu. No obstante, si mas ganashi ta hiba tambe na ménos mata venená i ménos daño na medio ambiente, anto MIP ta trece beneficio pa tantu cunukero como consumidó i tambe pa medio ambiente. Manera un observadó a expres’é, cu MIP “tur hende ta gana.”

[Nota]

a E pesticidanan mas comun ta esnan pa (1) insecto, (2) yerba, (3) beskein i (4) djaka cu raton.

[Kuadro na página 21]

Pesticida Wardá

Asta si tur cunukero rond mundu cuminsá practicá maneho integrá di pest awor, ainda e problema cu pesticida lo ta leu di ta resolvé. E Organisacion di Alimento i Agricultura di Nacionnan Uní (FAO) ta calculá cu tin mas cu 100.000 ton di resto di pesticida wardá den paisnan den desaroyo. Our Planet, un revista publicá dor dje Programa di Medio Ambiente di Nacionnan Uní, ta comentá: “Un gran parti dje stock wardá, ta sobrá di pesticida cu nan a obtené bou di acuerdonan di yudansa.” Den e suministronan aki tin cantidadnan grandi di DDT i otro pesticida cu awor ta ser considerá como peligroso. Si no eliminá e cantidad di pesticida wardá aki, segun Our Planet, “nos por spera desaster.”

Pero, lo costa hopi cen pa eliminá nan. Pa deshací dje pesticida wardá na Africa so lo por costa 100 miyon dollar. Ken lo paga esei? FAO ta haci apelacion riba e paisnan cu a haci donacion di pesticida pa yuda den esaki. Pero, manera FAO ta señalá, “lo mester busca yudansa tambe for dje companianan agrokímico, cu hopi bes a hunga un rol den producí cantidadnan innecesario of demasiado grandi di pesticida.” Pero, te asina leu e companianan aki “no ta mustra masha gana di haci contribucionnan financiero pa eliminá e stocknan bieu.”

[Kuadro na página 22]

Matanan Modificá​—⁠Pakico Controversial?

Biotecnologia ta otro arma den e bataya contra pest. Awor cu hende sa mas tocante e funcion interno dje molekuul di DNA, investigadónan a logra combiná fragmentonan di DNA di diferente especie i a desaroyá matanan cu ta ekipá cu mecanismonan di defensa interno contra pest.

Maishi ta un ehempel. Ingenieronan genético a transferí un gene di otro fuente den e DNA dje maishi. Na su turno, e gene introducí a producí un proteina cu a resultá di ta mortífero pa pest. E resultado ta un mata genéticamente manipulá cu por resistí su insectonan enemigu.

No obstante, matanan asina ta controversial. Esnan cu ta contra ta bisa cu nan lo por haci hende malu of cu matanan modificá lo por bira mal yerba cu ta crece bai for di control. Algun científico ta spierta cu mata ekipá cu un gene cu ta mata insecto, lo por acelerá e resistencia den pest. “Nos mester controlá nos entusiasmo tocante ingenieria genético,” entomólogo Berti ta spierta. “Nos ta corda con excitá hende tabata den añanan ’50 tempu a aclamá insecticida como milagroso? Awe nos sa mihó. Insecticidanan milagroso a resultá den insectonan milagroso. Ken sa ki problema e matanan milagroso cu nan ta fabricá awe lo causa?”

Asta si lo por resolvé tur problema biológico, algun hende ta haña cu moralmente no ta corecto pa científiconan hunga cu códigonan genético. Algun hende ta kere cu biotecnologia lo por resolvé problemanan cu pesticida di pasado, pero lo e por hinca nos den otro problemanan ético.

[Plachi na página 23]

Un lieveheersbeestje por come cientos di pest

    Publikashonnan na Papiamentu (Curaçao) (1986-2025)
    Log Out
    Log In
    • Papiamentu (Kòrsou)
    • Kompartí
    • Preferensia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Kondishonnan di Uso
    • Maneho di Privasidat
    • Konfigurashon di Privasidat
    • JW.ORG
    • Log In
    Kompartí