Tin Bida Despues di Morto?
“Ta existí speransa asta pa un palu. Si cort’é, lo e asta spruit atrobe . . . Si un homber físicamente fuerte muri, e por biba atrobe?”—MOISES, UN PROFETA DI ANTIGWEDAD.
1-3. Con hopi hende ta purba consolá nan mes ora nan perde un ser kerí den morto?
NA UN casa mortuoria na New York City, amigu i famianan ta pasa silenciosamente dilanti e caha di morto habrí. Nan ta keda wak e curpa; ta di un mucha homber di 17 aña. Apénas su amigunan di scol ta reconoc’é. Kimoterapia a basha gran parti di su cabei abou; cancer a pon’é perde peso. Esaki di berdad ta nan amigu? Djis un par di luna promé, e tabata asina yen di idea, di pregunta, di energia—di bida! E mama dje mucha homber, cu un curason kibrá, ta purba haña speransa i consuelo den e idea cu di un manera of otro su yu ta na bida ainda. Cu awa na wowo e ta keda ripití loke nan a siñ’é: “Tommy ta mas felis awor. Dios tabata kier Tommy den shelu cerca dje.”
2 Un 11.000 kilometer leu, na Jamnagar, India, tres yu homber di un comerciante di 58 aña ta yuda pone cadaver di nan tata riba un monton di palu pa ser cremá. Den e solo briyante di casi merdia, e yu mayó ta iniciá e procedura di cremacion dor di cende e palunan na candela cu un antorcha i basha un mescla di specerij i censia cu ta hole dushi riba e tata su curpa sin bida. Riba e zonido dje palunan na candela por tende e Brahman ripití mantranan na sanskrit cu ta bisa: “Cu e alma cu no ta muri nunca continuá den su esfuersonan pa bira unu cu e realidad supremo.”
3 Segun cu e tres rumannan ta observá e cremacion, cada un ta puntra su mes: ‘Mi ta kere den bida despues di morto?’ Siendo cu cada un a ser educá den diferente parti di mundu, nan ta duna diferente contesta. Esun mas yong tin sigur cu nan tata stimá lo reencarná pa un bida mas elevá. E di dos ruman ta kere cu e mortonan ta manera na soño, i no ta conciente di nada en absoluto. Esun mayó ta djis purba aceptá e realidad di morto, pasobra e ta pensa cu ningun hende por sa sigur kico ta sosodé cu nos ora nos muri.
Un Pregunta, Hopi Contesta
4. Ki pregunta a afligí humanidad pa siglonan?
4 Tin bida despues di morto? Esei ta un pregunta cu a confundí humanidad pa miles di aña. “Asta teólogonan ta haña nan den pertá ora nan ser confrontá [cuné],” segun Hans Küng, un erudito católico. Atrabes di siglonan, hende den tur sociedad a meditá riba e tópico aki, i posibel contestanan no ta falta.
5-8. Kico vários religion ta siña tocante bida despues di morto?
5 Hopi hende cu ta cristian pa nomber ta kere den shelu i fiernu. Na otro un banda, hindúnan ta kere den reencarnacion. Comentando riba e punto di bista moslim, Amir Muawiyah, asistente na un centro religioso islámico, ta bisa: “Nos ta kere cu lo tin un dia di huicio despues di morto, ora bo tin cu presentá dilanti Dios, Ala, loke lo ta mescos cu cana drenta corte.” Segun creencia islámico, e ora ei Ala lo evaluá cada hende su curso di bida i lo asigná un persona na paradijs of na fiernu di candela.
6 Na Sri Lanka, tantu budista como católico ta laga porta i bentananan hanchu habrí ora morto cai den nan famia. Nan ta cende un lampi di zeta, i ta pone e caha di morto di manera cu e pianan dje defuntu ta den direccion di porta dilanti. Nan ta kere cu e medidanan aki ta hacié mas fácil p’e spiritu, of alma, dje defuntu sali for dje cas.
7 Segun Ronald M. Berndt dje Universidad di West Australia, aborígennan australiano ta kere cu “sernan humano ta poseé un spiritu indestructibel.” Cierto tribunan africano ta kere cu despues di morto hende comun ta bira fantasma, miéntras cu personanan prominente ta bira spiritu di antepasado, na ken hende lo haci peticion i cu nan lo onra como lidernan invisibel dje comunidad.
8 Den algun pais, creencianan relacioná cu supuesto alma dje defuntunan ta un combinacion di tradicion local cu cristianismo pa nomber. Por ehempel, ta un custumber entre hopi católico i protestant na West Africa, pa tapa tur spiel ora un persona muri pa asina ningun hende wak den nan i mira e spiritu dje persona morto. Anto, 40 dia despues di morto di un ser kerí, famia i amigunan ta celebrá asencion dje alma pa shelu.
Un Tema Comun
9, 10. Riba cua creencia fundamental mayoria religion ta di acuerdo cu otro?
9 Contestanan p’e pregunta tocante kico ta sosodé ora nos muri, ta mes variá cu e custumber i creencianan dje hendenan cu ta duna e contestanan. Sin embargo, mayoria religion tin un idea fundamental en comun: Algu den un persona—un alma, un spiritu, un fantasma—ta inmortal i ta sigui biba despues di morto.
10 Creencia den inmortalidad di alma ta casi universal den e miles di religion i sectanan di cristiandad. E ta un doctrina oficial den hudaismo tambe. Den hinduismo e creencia aki ta e fundeshi mes dje siñansa di reencarnacion. Moslimnan ta kere cu e alma ta cuminsá existí pareu cu e curpa, pero e ta sigui biba despues cu e curpa muri. Otro religionnan, manera animismo africano, sintoismo i asta budismo, tin siñansanan cu ta variacionnan dje mésun tema aki.
11. Kico algun erudito ta pensa dje idea cu alma ta inmortal?
11 Algun hende tin e punto di bista contrario na esaki, esta, cu bida conciente ta terminá ora hende muri. Pa nan, e idea cu bida emocional i intelectual ta sigui existí den un alma impersonal, un fantasma, separá for dje curpa ta parce irazonabel. E escritor i erudito spañó di siglo 20, Miguel de Unamuno, ta skirbi: “Kere den inmortalidad di alma ta deseá p’e alma ta inmortal, pero dese’é cu asina un intensidad cu e deseo aki ta trapa riba lógica bai.” Entre esnan cu a nenga di kere den inmortalidad di hende tin e famoso filósofonan di antigwedad, Aristóteles i Epicuro, e físico Hipócrates, e filósofo escoses David Hume, e erudito arabir Averroës, i e promé Premier di India despues di independencia, Jawaharlal Nehru.
12, 13. Ki preguntanan importante ta lanta tocante e siñansa di inmortalidad di alma?
12 E pregunta ta: Di berdad nos tin un alma inmortal? Si e alma en realidad no ta inmortal, con bini anto cu un siñansa falsu asina ta un parti integral di mayoria religion djawe? Di unda e idea a bin? I si e alma en realidad ta stop di existí ora hende muri, ki speransa por tin pa e mortonan?
13 Nos por haña contesta verídico i satisfactorio riba e preguntanan ei? Sí! E preguntanan aki i otronan mas lo ser contestá den e páginanan cu ta sigui. Promé, laga nos examiná con e doctrina di inmortalidad di alma a originá.