BIBLIOTEKA ONLINE Watchtower
Watchtower
BIBLIOTEKA ONLINE
Papiamentu (Kòrsou)
  • BEIBEL
  • PUBLIKASHON
  • REUNION
  • w95 15/4 pág. 10-14
  • Un Imprimidor Cu a Laga Su Marca

No tin vidio disponibel pa esaki.

Despensa, tin un problema pa habri e vidio.

  • Un Imprimidor Cu a Laga Su Marca
  • E Toren di Vigilansia Anunsiando e Reino di Yehova Dios—1995
  • Suptema
  • Informashon Similar
  • Un Vulgata Refiná
  • E Imprimidor dje Rey
  • Sorbonne Contra Reformacion
  • Sorbonne Ta Atacá
  • Teólogonan Ta Prohibí Su Bijbelnan
  • Acusá di Ser un Apóstata
  • E Imprimidor Expatriá
  • Bo Ta Corda?
    E Toren di Vigilansia Anunsiando e Reino di Yehova Dios—1995
  • Kapítulo i Versíkulo​—⁠Ken A Pone Nan den Beibel?
    E Toren di Vigilansia Anunsiando e Reino di Yehova (Edishon pa Públiko) 2016
  • Pregunta di Lektor
    E Toren di Vigilansia Anunsiando e Reino di Yehova Dios—2003
  • Políglota Complutense—Un Hèrmènt Importante den Historia di Tradukshon
    E Toren di Vigilansia Anunsiando e Reino di Yehova Dios—2004
Mas Artíkulo
E Toren di Vigilansia Anunsiando e Reino di Yehova Dios—1995
w95 15/4 pág. 10-14

Un Imprimidor Cu a Laga Su Marca

BO A yega di deseá di localisá un texto den Bijbel pero no por a corda unda pa hañ’é? Sin embargo, dor di corda djis un palabra, bo tabata capas pa hañ’é usando un concordancia bíblico. Of tal bes bo a asistí na un reunion cristian caminda cientos, of asta miles, di esnan den asistencia tabata por a habri nan Bijbel pa lesa un texto djis algun seconde despues cu el a ser citá.

Den tur dos caso, bo ta debe algu na un homber ken probablemente bo no conocé. El a haci bo studio di Bijbel mas fácil, i tambe el a hunga un parti importante den haci sigur cu awe nos tin Bijbelnan exacto. Asta el a influenciá e aparencia di hopi Bijbel.

E homber tabata Robert Estienne.a E tabata un imprimidor, of drukker, nací como yu di un imprimidor, na Paris, Francia, cerca dje comienso di siglo 16. Esei tabata e era di ‘Renaissance’ i Reformacion. E mashin di imprimí a bira un característica di tantu Renaissance como di Reformacion. Henri Estienne, e tata di Robert, tabata un imprimidor di renombre, cu a producí algun dje edicionnan di buki di mas excelente cu a sali durante Renaissance. Su trabou a incluí obranan académico i bíblico p’e Universidad di Paris i e scol di teologia dje universidad—Sorbonne.

Pero laga nos dirigí nos atencion n’e yu, Robert Estienne. Poco ta conocí en cuanto su educacion formal. Sin embargo, desde un edad hopi yong, e tabata dominá latin i pronto a siña griego i hebreo tambe. For di su tata, Robert a siña e arte di imprenta. Ora el a tuma e imprenta di Henri over na 1526, Robert Estienne ya tabata conocí como un escolástico di normanan lingwístico haltu. Aunke el a publicá edicionnan cu crítica escolástico riba literatura latin i otro obranan escolástico, su promé i indiscutibel amor tabata e Bijbel. Ansioso pa logra p’e Bijbel na latin loke ya a ser hací p’e literatura clásico na latin, Estienne a cuminsá haci areglo pa reestablecé mas cerca cu ta posibel e texto original di siglo cincu di Jerome su Bijbel Vulgata na latin.

Un Vulgata Refiná

Jerome a traducí for dje hebreo i griego original di Bijbel, pero p’e tempu di Estienne, e Vulgata tabata den existencia pa mil aña. Hopi eror i falsificacion a drenta den dje como consecuencia di transcribí e Vulgata pa generacionnan. Ademas, durante e Edad Media, e palabranan inspirá di Bijbel a ser cubrí cu un bulto enredá di leyendanan medieval, pasashinan parafrasiá i comentarionan ilegítimo hincá meimei. Esakinan a bira asina mesclá cu e texto bíblico cu nan a cuminsá ser aceptá como skirbimentunan inspirá.

Pa eliminá tur loke no tabata original, Estienne a aplicá e métodonan di criticismo textual cu a ser usá p’e studio di literatura clásico. El busca e manuscritonan di mas bieu i mas mihó disponibel. Den e bibliotecanan den i rond di Paris i den lugánan tal como Évreux i Soissons, el a descubrí vários manuscrito antiguo, di cua un ta data aparentemente for di siglo seis. Cuidadosamente Estienne a compará e diferente textonan na latin pasashi pa pasashi, selectando solamente e pasashinan cu tabata parce di tin e mayor autoridad. E obra cu a resultá, e Bijbel di Estienne, a ser publicá pa promé bes na 1528 i tabata un paso padilanti significativo den refiná e Bijbel su exactitud textual. Estienne a sigui producí edicionnan mehorá. Otronan promé cuné a trata na corigí e Vulgata, pero esun di dje tabata e promé edicion cu a proveé un coleccion eficas di notanan di crítica. Den e márgennan, Estienne a indicá unda el a laga cierto pasashinan dudoso afó of unda mas cu un manera di traduccion tabata posibel. Tambe el a mencioná e manuscritonan cu el a usa como fuente cu a duna autoridad p’e coreccionnan aki.

Estienne a introducí hopi otro rasgonan cu tabata basta nobo p’e siglo 16. El a haci un distincion entre bukinan Apócrifo i Dios su Palabra. El a pone e buki di Echonan despues dje Evangelionan i promé cu e cartanan di Pablo. Na cabes di cada página, el a pone algun palabranan clave pa yuda lectornan localisá pasashinan specífico. Esaki tabata e ehempel mas antiguo di loke awe ta ser yamá comunmente un titular di página. En bes di usa e letra diki gótico, un letra cu a originá na Alemania, Estienne tabata un dje proménan pa imprimí e Bijbel completo den e letra romano mas fini i fácil pa lesa, cual awor ta ser usá comunmente. Tambe el a proveé hopi contra-referencia i notanan filológico [of lingwístico] pa yuda clarificá cierto pasashinan.

Hopi noble i prelado a apreciá Estienne su Bijbel, pasobra e tabata mihó cu cualkier otro edicion imprimí dje Vulgata. Pa su bunitesa, arte i utilidad, su edicion a bira e norma i pronto a ser imitá den henter Europa.

E Imprimidor dje Rey

“Bo a contemplá un homber ábil den su trabou? Dilanti reynan ta unda lo e para,” Proverbionan 22:29 ta bisa. E artesania innovativo di Estienne i su abilidad lingwístico no a keda sin ser notá dor di Francis I, rey di Francia. Estienne a bira e imprimidor dje rey pa literatura na latin, hebreo i griego. Como tal, Estienne a producí loke ainda ta ser considerá como algun dje obranan maestro di tipografia frances. Na 1539 el a cuminsá producí e promé i mas excelente Bijbel completo na hebreo imprimí na Francia. Na 1540 el a introducí ilustracionnan den su Bijbel na latin. Pero en bes di usa e acustumbrado pinturanan yen di imaginacion di sucesonan bíblico comun p’e Edad Media, Estienne a proveé pinturanan instructivo basá riba evidencia arkeológico of riba midínan of descripcionnan hañá den Bijbel mes. E plachinan aki grabá den palu a describí en detaye tópiconan manera e arca di pacto, e pañanan dje sacerdote principal, e tabernáculo i e tempel di Sálomon.

Usando e set special di letra griego cu el a ordená pa imprimí e coleccion di manuscrito dje rey, Estienne a procedé pa producí e promé edicion crítico dje Scritura Griego Cristian. Aunke e promé dos edicionnan di Estienne su texto griego no tabata muchu mas mihó cu e obra di Desiderius Erasmus, den e di tres edicion di 1550, Estienne a agregá e comparacionnan i referencianan for di rond di 15 manuscrito, incluyendo esnan di siglo cincu E.C., Codex di Bezae i e Bijbel Version Setenta. E edicion aki di Estienne tabata aceptá asina extensivamente cu despues el a bira e base pa e asina yamá Textus Receptus, of Texto Ricibí, riba cua hopi traduccion posterior tabata basá, incluyendo e King James Version di 1611.

Sorbonne Contra Reformacion

Cu e ideanan di Martin Luther i otro reformadornan plamando tur rond di Europa, e Iglesia Católico a trata na controlá kico hende tabata pensa dor di controlá loke nan tabata lesa. Dia 15 di juni, 1520, Papa Leo X a emití un decreto papal, ordenando pa ningun buki conteniendo “apostasia” ser imprimí, bendí of lesá den ningun pais católico i exigiendo pa e autoridadnan seglar pone e decreto papal na vigor den nan imperio. Na Inglatera, Rey Henry VIII a laga e tarea di censurá pa e obispu católico Cuthbert Tunstall. Sin embargo, den mayoria parti di Europa, e autoridad indiscutibel den asuntunan di doctrina, despues dje papa, tabata e facultad di teólogonan n’e Universidad di Paris—Sorbonne.

Sorbonne tabata e bos di ortodoxia católico. Pa siglonan el a ser mirá como e baluarte dje fe católico. E censuradornan di Sorbonne a oponé tur edicion crítico i traduccion na idioma local dje Vulgata, considerando esakinan como no solamente “inútil p’e iglesia sino perhudicial.” Esaki no tabata un sorpresa den un tempu cu reformadornan tabata cuestioná doctrinanan, ceremonianan i tradicionnan di iglesia cu no tabata basá riba e autoridad dje Scritura. Sin embargo, hopi teólogo na Sorbonne a considerá e doctrinanan venerá di iglesia mas importante cu un traduccion exacto dje Bijbel mes. Un teólogo a bisa: “Una bes cu e a yega na e doctrinanan, e Scritura ta manera stelashinan cu ta ser kitá despues cu un muraya a ser trahá.” Mayoria di esnan n’e facultad no tabata sa hebreo of griego, sin embargo nan a despreciá e studionan di Estienne i otro escolásticonan di Renaissance kendenan tabata profundisá den e nificacionnan original dje palabranan usá den Bijbel. Un profesor di Sorbonne asta a bai asina leu di bisa cu “propagandá conocimentu di griego i hebreo lo hiba n’e destruccion di tur religion.”

Sorbonne Ta Atacá

Aunke e promé edicionnan dje Vulgata di Estienne a pasa e censuradornan dje facultad, esei no a sosodé sin controversia. Aya den siglo 13, e Vulgata a ser considerá sagrado como e Bijbel oficial dje universidad, i pa hopi hende su texto tabata infalibel. E facultad a asta condená e escolástico respetá Erasmus pa su trabou riba e Vulgata. E echo cu un imprimidor laico local lo por tin e tribilidad di corigí e texto oficial tabata alarmante pa algun hende.

Tal bes mas cu tur otro cos, tabata Estienne su notanan den márgen loke a preocupá e teólogonan. E notanan a tira duda riba e legitimidad dje texto dje Vulgata. Estienne su deseo pa clarificá cierto pasashinan a resultá cu el a ser acusá di entremeté den e tereno di teologia. El a nenga e acusacion, afirmando cu su notanan tabata solamente resúmennan corticu of di naturalesa filológico. Por ehempel, su nota riba Génesis 37:35 a splica cu e palabra “fiernu” [na latin, infernum] no por a ser comprendí di ta un lugá unda hende malbado ta ser castigá. E facultad a culp’é di a rechasá e inmortalidad dje alma i e poder dje “santunan” pa intercedé.

Sin embargo, Estienne, tabatin e fabor i proteccion dje rey. Francis I a mustra gran interes den studionan di Renaissance, particularmente e obra di su imprimidor real, Estienne. Segun informe, Francis I asta a bishitá Estienne i un biaha a warda cu pacenshi miéntras cu Estienne tabata haciendo algun coreccion final di un texto. Cu e apoyo dje rey, Estienne a resistí Sorbonne.

Teólogonan Ta Prohibí Su Bijbelnan

Sin embargo, na 1545, sucesonan a causa p’e facultad di Sorbonne concentrá tur su furia riba Estienne. Mirando e beneficio di presentá un frente uní contra e reformadornan, e universidadnan católico di Cologne (Alemania), Louvain (Bélgica), i Paris anteriormente a bai di acuerdo pa colaborá den e censura di siñansanan no-ortodox. Ora e teólogonan dje Universidad di Louvain a skirbi Sorbonne expresando nan sorpresa cu Estienne su Bijbelnan no a parecé riba e lista di Paris di bukinan condená, Sorbonne mentirosamente a contestá cu nan siguramente lo a condená nan si nan a mira nan. Estienne su enemigunan den e facultad awor tabata sigur cu e autoridad combiná dje facultadnan di Louvain i Paris lo tabata suficiente pa convencé Francis I dje erornan di su imprimidor.

Miéntras tantu, despues di a ser advertí dje intencionnan di su enemigunan, Estienne a bai cerca e rey promé cu nan. Estienne a sugerí cu si e teólogonan producí un lista di cualkier eror cu nan a haña, e tabata masha dispuesto pa imprimí esakinan huntu cu e coreccionnan dje teólogonan i pa incluí nan cu cada Bijbel cu ser bendí. E solucion aki a haña e fabor dje rey. El a pidi Pierre du Chastel, su lector real, pa keda encargá cu e asuntu. Na october 1546 e facultad a skirbi Du Chastel protestando cu Estienne su Bijbelnan tabata “alimento pa esnan cu ta rechasá nos creencianan i ta apoyá e . . . apostasianan actual” i tabata asina yen di eror cu nan ta merecé pa “ser destruí i exterminá por completo.” Sin ta convencí, e rey a ordená awor personalmente p’e facultad producí e censuranan di manera cu nan por ser imprimí huntu cu Estienne su Bijbelnan. Nan a primintí di haci esaki, pero en realidad nan a haci tur lo posibel pa evitá di tin cu producí un lista detayá di supuesto erornan.

Francis I a muri na mart 1547, i asina Estienne a perde su aliado di mas potente contra e poder di Sorbonne. Ora Henry II a subi e trono, el a renobá e mandamentu di su tata pa e facultad producí nan censura. Sin embargo, mirando con e prinsnan aleman tabata usando e Reformacion pa metanan político, Henry II tabata ménos interesá den e supuesto bentaha of desbentahanan dje Bijbelnan dje imprimidor dje rey cu den mantené Francia católico i uní bou di su rey nobo. Dia 10 di december, 1547, e Conseho Privá dje rey a dicidí cu benta di Estienne su Bijbelnan mester ser prohibí te cu e teólogonan por a producí nan lista di censuranan.

Acusá di Ser un Apóstata

Awor e facultad a busca maneranan pa entregá Estienne su caso na un corte special cu a ser establecí recientemente pa trata casonan di apostasia. Estienne tabata sa bon den ki peliger e tabata. Dentro di dos aña cu e corte a ser formá, el a bira conocí como e chambre ardente, of “kamber ardiente.” Rond di 60 víctima a ser mandá n’e staca, incluyendo algun imprimidor i bendedornan di buki kendenan a ser kimá bibu n’e Place Maubert, djis algun minuut for dje cas di Estienne. Estienne su cas repetidamente a ser listrá pa cualkier evidencia chikitu contra dje. Mas cu 80 testigo a ser interogá. Informantenan a ser primintí un recompensa di un cuart di Estienne su pertenencianan si e por a ser condená di apostasia. Tog, nan único evidencia tabata loke Estienne a publicá abiertamente den su Bijbelnan.

Atrobe e rey a ordená pa e lista di censuranan dje facultad ser entregá na su Conseho Privá. Tercamente, e facultad a contestá cu ‘e teólogonan no tin e custumber di pone por escrito e motibunan pa cua nan ta condená algu como apostasia sino ta contestá cu palabra papiá so, locual bo mester kere, sino lo no tin fin na skirbimentu.’ Henry a consentí. E prohibicion final a ser imponé. Casi tur obra bíblico cu Estienne a yega di producí a ser condená. Aunke el a scapa e flamnan di Place Maubert, el a dicidí di bandoná Francia siendo bou dje circunstancianan di un prohibicion completo riba su Bijbelnan i e probabilidad di mas persecucion.

E Imprimidor Expatriá

Na november 1550, Estienne a muda pa Ginebra, Suisa. E facultad a haci’é ilegal den Francia pa publicá cualkier Bijbel cu excepcion dje Vulgata. Liber awor pa publicá loke e tabata kier, Estienne a reimprimí su “Testament Nobo” na griego na 1551, cu dos version na latin (e Vulgata i esun di Erasmus) den columnanan paralelo. Despues di esaki, el a sigui, na 1552, cu un traduccion na frances dje Scritura Griego den columnanan paralelo cu Erasmus su texto na latin. Den e dos edicionnan aki, Estienne a introducí su sistema pa dividí e texto bíblico den versículonan numerá—e mésun sistema usá awe generalmente. Aunke otronan previamente a purba diferente manera di division di versículo, esun di Estienne a bira e manera aceptá. Su Bijbel na frances di 1553 tabata e promé Bijbel completo cu a proveé su division di versículo.

Estienne su version di Bijbel na dos forma di latin di 1557, tambe ta remarcabel pa su uso dje nomber personal di Dios, Jehova, atrabes di e Scritura Hebreo. Den e márgen dje segundo salmo, el a remarcá cu e substitucion di ʼAdho·naiʹ p’e Tetragramaton hebreo (יהוה) tabata basá solamente riba supersticion hudiu i mester a ser rechasá. Den e edicion aki, Estienne a usa letra cursivo pa indicá e palabranan na latin cu a ser agregá pa transmití corectamente e nificacion dje hebreo. E método aki a ser adoptá posteriormente den otro Bijbelnan, un patrimonio cu hopi bes a confundí lectornan di awe cu ta custumbrá n’e uso moderno di letra cursivo pa mustra énfasis.

Determiná pa pone su siñansa n’e disposicion di otronan, Estienne a dedicá su bida n’e publicacion dje Scritura Santu. Esnan awe cu ta duna balor n’e Palabra di Dios por ta gradicidu pa su esfuersonan i p’e labor di otronan cu cuidadosamente a trata na revelá e palabranan dje Bijbel manera nan tabata skirbí originalmente. E proceso cu nan a cuminsá ta sigui segun cu nos ta gana mas conocimentu exacto dje idiomanan antiguo i ta descubrí manuscritonan mas bieu i mas exacto di Dios su Palabra. Poco promé cu su morto (1559), Estienne tabata trahando riba un traduccion nobo dje Scritura Griego. Nan a puntr’é: “Ken lo cumpr’é? Ken lo les’é?” Cu confiansa el a contestá: ‘Tur hende educá di debocion piadoso.’

[Notanan]

a Conocí tambe pa su nomber latin, Stephanus i su nomber ingles, Stephens.

[Plachi na página 10]

E esfuersonan di Robert Estienne a yuda generacionnan di studiante di Bijbel

[Credit line]

Bibliothèque Nationale, Paris

[Plachi na página 12]

Estienne su ilustracionnan instructivo a ser imitá pa generacionnan

[Credit line]

Bibliothèque Nationale, Paris

    Publikashonnan na Papiamentu (Curaçao) (1986-2025)
    Log Out
    Log In
    • Papiamentu (Kòrsou)
    • Kompartí
    • Preferensia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Kondishonnan di Uso
    • Maneho di Privasidat
    • Konfigurashon di Privasidat
    • JW.ORG
    • Log In
    Kompartí