E Lucha di Casiodoro de Reina pa un Bijbel na Spañó
SPAÑA di siglo dieseis tabata un lugá peligroso pa lesa Bijbel. Iglesia Católico a instruí e Inkisicion pa eliminá e mínimo manifestacion di creencia no-ortodox. Pero tabatin un homber hóben den sur di Spaña cu no solamente a lesa e Scritura sino tambe a hura di traducié na idioma local di manera cu tur spañó lo por a les’é. Su nomber tabata Casiodoro de Reina.
Reina su interes den Bijbel a ser lantá durante e añanan cu el a pasa den e monasterio di San Isidro del Campo, den e área pafó di Sevilla, Spaña. Durante e añanan di 1550, mayoria dje móniknan n’e monasterio extraordinario aki tabata pasa mas ora lesando e Scritura cu atendiendo nan debernan canónico. I e mensahe di Bijbel a cambia nan pensamentu. Nan a rechasá doctrina católico relacioná cu e uso di imágen i creencia den purgatorio. Inevitablemente, nan puntonan di bista a bira conocí den e área, i temiendo pa ser arestá dor di Inkisicion spañó, nan a dicidí pa hui bai afó. Reina tabata un dje 12 móniknan cu a logra hui bai Ginebra, Suisa.
Despues dje scapamentu na wowo di angua ei, el a biaha di un stad europeo pa otro, di un of otro manera logrando pa keda un stap dilanti su persiguidornan. Na 1562 e inkisidornan frustrá a kima un popchi trahá den su imágen na Sevilla, pero ni e menasa cruel ei no a haci Reina hala atras for di su tarea di traducí e Scritura. Apesar cu su persiguidornan a ofrecé un recompensa pa su captura i bibando den temor constante di aresto, el a traha incesantemente riba su traduccion spañó. “Cu excepcion dje tempu cu mi tabata enfermo of biahando, . . . nunca e pen a bandoná mi man,” el a splica.
Dentro di dies aña Reina a completá e trabou. Na 1569 su traduccion di henter e Bijbel a ser publicá na Basel, Suisa. E obra sobresaliente aki tabata e promé traduccion completo na spañó trahá for dje idiomanan original. Pa siglonan Bijbelnan latin tabata disponibel, pero latin tabata e idioma dje clase élite. Reina tabata di opinion cu tur hende mester por a comprendé e Bijbel, i el a risca su bida pa alcansá e meta ei.
Den e introduccion di su traduccion, el a splica su motibunan. “Pa prohibí e Scritura Santu den e idioma comun inevitablemente ta nificá un insulto extremo pa Dios i daño n’e bienestar di hende. E prohibicion aki ta e obra claro di Satanas i di esnan cu e ta dominá. . . . Mirando cu Dios a duna su Palabra na hende, deseando pa nan tur comprend’é i pon’é na práctica, ken cu prohibié den cualkier idioma no por tin un bon intencion.”
E declaracion aki tabata unu di curashi, siendo cu el a ser publicá apénas 18 aña despues cu e Index di bukinan prohibí dje Inkisicion spañó a declará specíficamente como ilegal e Bijbel “na idioma casteyano neo-latino [spañó] of den cualkier otro idioma popular.” Claramente, Reina no a permití temor di hende frena su amor p’e berdad.
Ademas di tabatin un deseo intenso pa haci e Bijbel accesibel pa tur hende di abla spañó, tambe Reina kier a producí e traduccion di mas exacto posibel. Den su introduccion, el a splica e bentahanan di traducí directamente for dje idiomanan original. Reina a splica cu algun eror a gatia drenta e texto latin dje Vulgata. Un di esnan mas flagrante di esakinan tabata e eliminacion dje nomber divino.
E Nomber Divino den Traduccionnan Spañó
Reina a realisá cu e nomber di Dios, Jehova, mester aparecé den cualkier traduccion conciencial dje Bijbel, manera e ta aparecé den e texto original. El a nenga di sigui e custumber di reemplasá e nomber divino cu títulonan manera “Dios” of “Señor.” Den e prólogo di su traduccion, el a splica su motibunan cu su sinceridad típico.
“Nos a conserbá e nomber (Iehoua), pasobra nos tabatin motibunan di hopi peso. Na promé lugá, pasobra na unda cu e por ser hañá den nos version spañó, e ta ser hañá di igual manera den e texto hebreo, i a parce na nos cu nos lo no por a omitié of cambi’é sin cometé infieldad i sacrilegio pa cu e ley di Dios, cu ta manda pa no kita ni agregá nada. . . . E custumber [di omití e nomber], cu e Diabel a bini cuné, a surgi for di un supersticion di rabinan moderno cu, aunke nan a pretendé di dun’é reverencia, en realidad a dera Su nomber santu, haciendo e pueblo di Dios lubidá [e nomber] pa medio di cua el a deseá di ser distinguí for di tur otro . . . dios.”
Reina su deseo elogiabel pa engrandecé e nomber di Dios tabatin consecuencianan di largu alcanse. Te den nos dia, e gran mayoria di traduccionnan spañó—tantu católico como protestant—a sigui e precedente aki, usando e nomber divino dor di henter Bijbel. Principalmente danki na Reina, lectornan di casi cualkier traduccion spañó di Bijbel por dicerní mesora cu Dios tin un nomber personal cu ta distinguié for di tur otro dios.
Notabel ta e echo cu e nomber di Jehova na hebreo ta claramente visibel riba e portada di Reina su Bijbel. Reina a dedicá su bida n’e causa noble di conserbá e Palabra di Dios, haciend’e disponibel den un idioma cu miyones di hende por a lesa.