Malesa—Un Misterio
OWMADJI TA UN CHIKITIN MALU CU DIAREA. Su mama Hawa tin miedu pa Owmadji no perde muchu ‘vocht’; el a tende cu ta asina baby di su prima cu ta biba den un pueblito, a muri poco tempu pasá. Wela di Owmadji, Hawa su suegra, kier hiba Owmadji cerca un curandero. E ta bisa cu “ta un mal spiritu ta pone e mucha bira malu. Bo no kier a laga e mucha bisti un contra, awor problema a cuminsá!”
E SITUACION aki ta típico den hopi lugá na mundu. Cientos di miyones di hende ta kere cu mal spiritu ta e causantenan misterioso di malesa. Esei ta berdad?
Orígen dje Misterio
Por ta cu abo mes no ta kere cu ta spiritu invisibel ta causa enfermedad. Bo por ta asta puntra bo mes con un hende por kere un cos asina, pasobra científiconan a proba cu mayoria enfermedad ta bini dor di vírus i bacteria. Pero corda cu no ta semper hende tabata sa dje causantenan chikitu di malesa. Ta te despues cu Antonie van Leeuwenhoek a inventá microscop den siglo 17, mundu microscópico a bira visibel pa wowo humano. I asta e ora ei, ta te den siglo 19 ciencia a cuminsá comprendé e relacion cu tin entre microbio i enfermedad, danki na e descubrimentunan di Louis Pasteur.
Dor cu durante gran parti di historia humano, hende no tabata sa kico ta causa enfermedad, hopi creencia supersticioso a lanta, entre otro, e teoria di cu ta mal spiritu ta causa tur malesa. The New Encyclopædia Britannica ta indicá un manera cu e idea aki por a desaroyá. E ta bisa cu curanderonan antiguo tabata purba cura hende malu cu diferente tipo di rais, blachi di mata i cualkier otro cos cu nan tabatin na man. De bes en cuando un dje remedinan aki tabatin éxito. E ora ei e curandero tabata agregá un cantidad di rito i custumber supersticioso na e terapia, pa sconde e berdadero cura. Asina el a garantisá cu e hendenan mester a sigui haci uso di su servicio. Dje manera aki, ciencia médico a keda tapá bou di misterio, i hende a ser animá pa acudí na cosnan sobrenatural pa yudansa.
Ainda nan ta usa e métodonan tradicional aki di curacion den vários pais. Hopi hende ta bisa cu ta spiritu di antepasadonan morto ta causa malesa. Otronan ta bisa cu ta Dios ta duna nos malesa; cu malesa ta un castigu pa nos picánan. Tin hende bon informá cu ta sigui teme influencianan sobrenatural, apesar cu nan ta comprendé cu enfermedad ta algu di orígen biológico.
Hacidó di bruha i curandero ta usa e miedu aki pa chica pueblo. Kico nos mester kere, anto? Ta yuda cu algu si nos acudí na spiritu pa cuido médico? Kico Bijbel ta bisa?