MWBR20 04 Referanse jia Mukanda wa Gukalegela mu Gudibungisa gua Lujingu nu Mudimo wa Uklisto
AVRIL 13-19
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | GISENDESELO 31
“Yakobo nu Labana Akotele Gikotelo gia Guhuima”
(Gisendeselo 31:44-46, NWT) Muabonga luenyelu aye nu ame tukote gikotelo, gikhale themua hakatshi dietu.” 45 Hangima Yakobo wazanguile seso wadijigile gifua kunji. 46 Gungima Yakobo wawambelele athu enji egi: “Nonenu maseso!” Ene anonele maseso, a abungishile fundo dimoshi. Gungima ene adile ima holu dia maseso ene.
it-1-F diyiji 943 par. 7
Galede
Yakobo nu Labana amanesele mulonga wakhalele guasagesa nu guhuima guagasue, gungima akotele gikotelo. Mu tangua diene, Yakobo wajigile seso gifua kunji, gungima wawambelele “athu” enji ha gunona maseso ha gutshita musonga. Yajiya gukhala egi musonga wene wa maseso wakhalele gifua mesa, handaga adile ima holu diayo nu akotele gikotelo. Gungima, Labana watamegele fundo dia maseso akotele gikotelo egi “Yegale-sahaduta” mu gudivua nu zuelelo dia Arameen (Syrian), uvi Yakobo watamegele fundo diene mu jina dia Hebelu diabalumuiwe egi “Galede.” Labana wazuelele egi: ‘Musonga wa maseso uwu [Heb.: gal] ukhale themua [Heb.: édh] mukatshi diaye nu ame.’ (Gis 31:44-48) Musonga wa maseso (nu kunji dia seso) yakhalele gifua themua mukunda nu athu agasue akhalele mubalega ha fundo diene. Verse 49 idi mutamega musonga wene wa maseso egi “Inzo Yaleha ya Mutaledi [Heb. misephaʹ].” Idi mumonesa egi Yakobo nu Labana adivile ha gubamba guhuima mukatshi diawo nu enya fami jiawo. (Gis 31:50-53, NWT) Ivo yavula gungima, athu akhalele nji mukalegela maseso gifua themua.—Yosh 4:4-7; 24:25-27.
(Gisendeselo 31:47-50, NWT) Labana walugile fundo diene jina egi Yegale-sahaduta. Uvi Yakobo wadilugile egi Galede. 48 Gungima Labana wazuelele egi: “Kunji edi dia seso dikhale themua hakatshi diaye nu ame mangino.” Hene, watamegele kunji diene egi Galede, 49 nu Inzo Yaleha ya Mutaledi, handaga wazuelele egi: “Yehowa atutale hatudi mudikhapha uu nu gunu mbatudimonyigo luko. 50 Gula wasagesa an’ami a akhetu nga gula wazula akhetu ako, wunguluga egi ngatshima gushigo muthu muko udi nu esue, Nzambi yago udi themua hakatshi diaye nu ame, mbawuyimona.”
it-2-F diyiji 1089 par. 12
Inzo Yaleha ya Mutaledi
Kunji dia maseso diajigile Yakobo nu diatamegele muene egi “Galede” (“Musonga wakhalele gifua Themua”) nu “Inzo Yaleha ya Mutaledi.” Hene Labana wazuelele egi: “Yehowa atutale hatudi mudikhapha uu nu gunu mbatudimonyigo luko.” (Gis 31:45-49, NTW) Musonga wa maseso wakhalele mumonesa egi Yehowa wamonele luholo Yakobo nu Labana akotele gikotelo gia guhuima.
(Gisendeselo 31:51-53) Labana wawambelele Yakobo egi: “Tala musonga owu wa seso ngamagenesa hakatshi diaye nu ame. Seso edi ngamagenesa hakatshi diaye nu ame yenyeyi. 52 Musonga wa maseso owu nu kunji edi ikhale themua. Ame ngajiyilego gusombologa musonga wa maseso owu ha guza gu khanda yaye nu matangi a gugutshitshila gubola. Aye nji wajiyilego gusombologa kunji edi ha guza gukhanda yami nu matangi agungutshitshila gubola 53 Nzambi wa Abalahama nu Nzambi wa Naola akhale nzuji ya milonga hakatshi dietu.” Hangima Yakoba wadilogele mu jina dia Muthu yonu shenji Isaka wakhalele muvila woma.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Gisendeselo 31:19) Labana wayile mukoka imeme yenji uvuji. Hakhalele muene guene, Rashele wakuyile isongo ya telafime ya sh’enji.
it-2-F diyiji 1062 par. 5
Telafime
Ndaga jiamonele ba archéologues gu Mesopotamie nu mu membo a hehi, jiamonesele egi muthu wakhalele muzula isongo ya telafime muene wakhalele naye guhanewa shinda dia ima ya fami. Seso dimoshi dianonewe gu Nuzi, diakhalele diagusonega egi, gula yala wazula isongo ya telafime ya giwaji gienji, yakhalele gumuhana njila ya guya gu tribinale ha gutoga shinda dia ima yabembi giwaji gienji wafi. (Ancient Near Eastern Texts, gudi J. Pritchard, 1974, diyiji 219, 220, nu noti 51). Yajiya gukhala egi Rashele wakhalele mujiya nji ndaga yene. Hene, watangijile egi udi naye guzula isongo ya telafime ya sh’enji handaga muene wadimbile mulumi’enji Yakobo. (Fuanesa nu Gis 31:14-16.) Isongo ya telafime yakhalele nu ndando yavula diago handaga yakhalele muhana muthu njila ha guzula shinda dia ima ya fami. Gishina giene Labana wadisagesele mangololo ha guyitambula, wazudile aphangi’enji ha gulandula Yakobo mu njila yaleha ya masugu sambadi. (Gis 31:19-30) Yakobo gakhalelego mujiya nga hazonda ndaga yakalegele Rashele (Gis 31:32). Luko, gushigo nga gima gidi mumonesa egi Yakobo wakhalele mukamba guzula isongo ya telafime hagula azangule shinda dia ima ya ana a Labana a mala. Yakobo gakhalelego nu funu ya isongo. Isongo ya telafime yatotele tangua Yakobo gavumbigile nzambi jiagasue jia isongo jiamuhuile enya fami yenji. Wajivumbigile goshi’a mutshi wakoma wakhalele hehi nu Shekeme.—Gis 35:1-4.
(Gisendeselo 31:41, 42, NWT) Ngakhalele gumbo diaye ivo 20. Ngagutshitshile mudimo ivo 14 mukunda nu guzula an’aye muyadi a akhetu. Ngagutshitshile luko mudimo ivo 6 mukunda nu shitu jiaye, uvi aye wakhalele mubalumuna gishimbigo giami magugo kumi. 42 Gula nga Nzambi wa shami, Nzambi wa Abalahama, Muthu wago Isaka ana vila woma, gakhalelego nu ame, nga aye wangukayele koko kulu. Uvi Nzambi wamonyi lamba diami nu mudimo wakola ungatshitshile nu mago ami, hene gagubalela hamene mu phipha.”
(1 Phetelo 2:18, NWT) Atshitshi’a mudimo atumagele mafumu awo nu woma wagasue adi naye guaavila, ishigo phamba mafumu anyi adi nu mitshima yabonga, uvi nu mafumu anyi adi enya ndaga jiakola-kola.
w13-F 15/3 diyiji 21 par. 8
Yehowa Udi Fundo Dietu dia Gulengela
8 Tangua diahetele Yakobo mu dimbo dia Harran, lemba dienji Labana wamuyambele kiawaha lume, nu wamuhuile Leya nu Rashele hagula abue akaji’enji. Uvi gungima, Labana wadimbile Yakobo, wasombegesele gishimbigo gienji mahugo kumi! (Gis. 31:41, 42) Uvi, Yakobo wakolesele mu malamba ene, washile mutshima egi Yehowa mbawulandula gumukuatesa, enji wamukuatesele! Luholo lutshi? Tangua Nzambi gawambelele Yakobo ha guvutuga gu Kanana, muene wakhalele nu “thundu jiavula jia imeme, nu enya mudimo avula, nu jishamo nu jiphunda jiavula.” (Gis. 30:43) Yakobo wahanele Yehowa mersi avula, wamukombelele egi: “Ame ngushigo watagana ha guheta guzumba nu gujinginyina guagasue wangumonesele ame muenya mudimo waye. Handaga tangua ngazawugile muta owu wa Yordani, ngakhalele khuta nu muhango wami guahua, uvi henyaha ngabua nu phundo jiyadi.”—Gis. 32:10.
AVRIL 20-26
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | GISENDESELO 32-33
“Wana Gulua ha Guheta Gishimbigo ba?”
(Gisendeselo 32:24, NWT) Gu gisugishilo, Yakobo wasalele hakhenji. Gungima, yala mumoshi wasendesele gulua nenji uu nu hatshiele guma.
w03-F 15/8 diyiji 25 par. 3
Wana Gukamba Yehowa nu Mutshima Umoshi ba?
Biblia idi nu ifezegeselo yavula ya athu atshitshile ngolo ha gukamba Yehowa nu mutshima umoshi. Yakobo nji udi mukatshi dia athu ene. Waluile nu muanjelo wa Nzambi uu nu hatshiele guma. Gubonga gutshi gahetele? Nzambi wamuhuile jina egi Isalele (Muthu udi mulua nu Nzambi) handaga “waluile” nu Nzambi, nga ndo “wakolesele,” “wahagele ngolo.” Muanjelo washimbigile Yakobo handaga wakolesele nu mutshima umoshi.—Gisendeselo 32:24-30, mbimbi goshi’a diyiji.
(Gisendeselo 32:25, 26, NWT) Tangua diamuenene muthu muene egi gashigo mubinga, wakuatele Yakobo gu shina dia kulu; hangima shina dia kulu dia Yakobo diatshingumuine ha fundo dienji tangua akhalele mulua nenji. Ngenyi, Yakobo wasendesele guveleta. 26 Muthu muene wazuelele egi: “Ngubembe nguye, guma guakambo tshia.” Uvi Yakobo wamuwambelele egi: “Ngushigo gugubemba gula wangushimbigelego.”
it-1-F diyiji 356 par. 5
Muenya Kulu dia Gufua (boiteux)
Guveleta gua Yakobo. Tangua diakhalele Yakobo nu ivo hehi nu 97, waluile phipha ya mudidi nu muanjelo wa Nzambi. Yakobo wabingile muanjelo handaga wamujinginyine uu nu tangua muanjelo gamushimbigile. Tangua akhalele ene mulua, muanjelo wakuatele Yokobo gu shina dia kulu, nu waditshingumuine ha fundo dienji. Hene, Yakobo wasendesele guveleta. (Gis 32:24-32; Hosh 12:2-4) Gungima dienji, Yakobo wawungulugile egi, ikhale ‘waluile nu Nzambi [muanjelo wa Nzambi] nu athu ako nu waabingile, gifua luholo luazuelele muanjelo,’ yakhalelego mumonesa egi Yakobo wabingile muanjelo wa ngolo wa Nzambi. Nzambi watshiginyile nu wahanele njila egi Yakobo alue nu muanjelo ha gumonesa egi Yakobo wakhalele nu funu ya gishimbigo giakhalele naye guza gudi Nzambi.
(Gisendeselo 32:27, 28, NWT) Muthu muene wahudile Yakobo egi: “Jina diaye nanyi?” Muene wamuwambelele egi ame “Yakobo.” 28 Muthu muene wazuelele egi: “Luenyelu jina diaye dishigo luko Yakobo. Aye walua nu Nzambi nu athu, aye wabalega jingolo. Ngenyi jina diaye mbadikhala egi Isalele.”
it-1-F diyiji 1212 par. 8
Isalele
1. Isalele idi jina Nzambi gahanele Yakobo tangua akhalele nu ivo hehi nu 97. Yakhalele mu phipha; mu tangua diene, Yakobo wakhalele muzawuga baba dia Yabboq ha guya mutagana nu phangi’enji Esau. Mu phipha yene, wasendesele gulua nu muanjelo wa Nzambi. Luholo Yakobo gakolesele tangua akhalele mulua nu muanjelo, jina dienji diasombegesele, wazanguile jina dia Isalele ha gumonesa egi wahetele gishimbigo gia Nzambi. Ha guwunguluga ndaga jiene, Yakobo watamegele fundo diene egi Phenyele. (Gis 32:22-31; tala JACOB No. 1.) Gungima tangua diahetele Yakobo gu Betele, Nzambi wamonesele egi muene nji watshiginyile jina diene. Sendese tangua diene uu nu gu gufua guenji, Yakobo wakhalele mutamegewa muavula mu jina dia Isalele. (Gis 35:10, 15; 50:2; 1Gudi 1:34) Uvi, Biblia idi muzuelela jina dia Isalele iphungu gubalega 2 500, ha gumonesa ajigulu a Yakobo gifua gifutshi.—Guz 5:1, 2.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Gisendeselo 32:11, NWT) Ngudi mugububila, nguhuluise gu mago a phangi’ami Esau, handaga ngudi gumuvila woma egi muene wajiya guza gunguluisa, nu akhetu nu ana.
(Gisendeselo 32:13-15) Yakobo wabandele ha fundo dinyi. Mu gimenegena, muene watombele shitu ha guhana kado gudi phangi’enji Esau: 14 Shitu jiene jienyeji: Ishina ya khombo jia akaji 200 nu alume a khombo 20, imeme ya akaji 200 nu imeme ya alume 20, 15 ishina ya shamo 30 nu an’ajio akhalele muwamua mele, ishina ya ngombe jia akaji 40 nu alume a ngombe 10, ishina ya phunda jia akaji 20 nu alume a phunda 10.
w10-F 15/6 diyiji 22 par. 10-11
Mbimbi Jiawaha Jiana Kuatesa Athu ha Gukhala nu Gudivua Guabonga Mukatshi Diawo
10 Mbimbi jiawaha nu khadilo dia guta maga muabonga, yana kuatesa athu ha gukhala nu gudivua guabonga mukatshi diawo nu ha gubamba guhuima. Gula tudi mutshita ngolo ha gulondega ufuta wetu nu athu ako, mbayitukuatesa ha guta nawo maga muabonga. Tuajiya gusendesa guta maga nu athu ako gula tudi mukamba ba okazio a guaakuatesa nu mutshima umoshi, guaahana bakado, nga guaamonesela khadilo dia guyamba. Gutshita ngenyi gudi gifua tudi ‘muhaga makala a tshiuya’ ha muto wa muthu, nu guajiya gutuma muthu muene ha gumonesa makalegelo enji abonga haphelo. Ngenyi mbayikhadigo luko lamba ha guta nenji maga muabonga.—Lomo 12:20, 21.
11 Yakobo wajiyile nji ndaga yene. Phasa dienji Esau wakhalele diago gumuvila khabu; hene, Yakobo walengele handaga wakhalele muvua woma egi Esau wajiya gumushiya. Gungima dia ivo yavula, Yakobo wavutugile. Esau wayile nu mala 400 ha gumutagana. Yakobo wakombelele Yehowa hagula amukuatese. Gungima, watumile athu ha gudiangela gutuama dienji ha gubatela Esau kado jia shitu. Ndaga yene yazolele mbuto yabonga. Tangua athu ene ataganele nu Esau, mutshima wenji watulugile, wayile phushi gudi Yakobo nu wamuyambele.—Gis. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
(Gisendeselo 33:20, NWT) Yakobo watungile giwotshielo hene, wagilugile dijina egi Nzambi, Nzambi wa Isalele.
it-1-F diyiji 641 par. 4
Nzambi, Nzambi wa Isalele
Tangua Yakobo gataganele nu muanjelo wa Yehowa gu Phenyele, wahanewe jina dia Isalele. Gungima dia gudimona nu phangi’enji Esau ha gukamba guhuima, Yakobo wayile mukhala gu Sukota, gungima wayile gu Shekeme. Hahetele muene gu Shekeme, wasumbile gitshinyi gia mavu gudi ana a Hamole, nu watungile inzo yenji ya tenta hene. (Gis 32:24-30; 33:1-4, 17-19) “Watungile giwotshielo hene, wagilugile dijina egi Nzambi, Nzambi wa Isalele,” nga ndo “Nzambi Udi Nzambi wa Isalele.” (Gis 33:20) Luholo Yakobo gahanele giwotshielo jina dia Isalele diamuhuile Nzambi, wamonesele egi watshiginyile jina diene nu watshiginyile utuameji wa Nzambi wamubambele tangua diakhalele muene muvutuga mu Mavu a Gutendelela. Wahanele nji Nzambi mersi. Mbimbi “Nzambi, Nzambi wa Isalele” jidi phamba fundo dimoshi mu Biblia.
AVRIL 27–MAI 3
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | GISENDESELO 34-35
“Ufuta Wabola Wana Gubata Malamba Akola”
(Gisendeselo 34:1, NWT) Dina, mona Yakobo gavualele nu Leya, wakhalele nu khadilo dia guya mutala mavuala a akhetu a mu mavu anyi.
w97-F 1/2 diyiji 30 par. 4
Shekeme: Dimbo dia mu Baba
Luholo lutshi ana mala a mu dimbo dia Shekeme akhalele mutadila Dina, tangua diakhalele muene muya hakhenji iphungu yavula mutala dimbo diawo? Mun’a fumu wa dimbo ‘wamonele Dina, wamukuatele gungolo nu wabungishile nenji muila.’ Mukanda natshi Dina gadimbile mu gingonza gia gukuata ufuta nu ana akhetu a thambi a gu Kanana? Yajiya gukhala egi watshitshile ngenyi handaga wakhalele nu funu ya mafuta a kanga dienji. Luko, yajiya gukhala egi wakhalele muenya muto wakola, nu wakhalele mudikalegela ndaga gifua aphangi’enji ako a mala. Tanga lumene luene mu mukanda wa Gisendeselo, ha gukotelesa lamba nu musonyi wavile Yakobo nu Leya tangua ajiyile ndaga yabuidile mun’awo tangua diayile muene mutala ana akhetu a mu dimbo dia Shekeme.—Gisendeselo 34:1-31; 49:5-7; Tala nji Tour de Garde ya 15 Juin 1985, diyiji 31.
(Gisendeselo 34:2) Shekeme, mun’a Hamole, fumu wa mavu a enya Hivi wamuenene Dina. Wamukuatele gungolo, wabungishile nenji muila nu wamukuatesele jisonyi.
lvs-F diyiji 124 par. 14
“Lenga Uthambi!”
14 Shekeme wakhalele mumona gifua ndaga yatshitshile muene yakhalele yabonga. Handaga wakhalele musuanguluga nu Dina, ‘wamukuatele gungolo’ nu ‘wabungishile nenji muila.’ (Tanga Gisendeselo 34:1-4.) Ndaga eyi yabola yakhalele gisendeselo gia malamba akola mukunda nu Dina nu enya Fami yenji agasue.—Gisendeselo 34:7, 25-31; Galatiya 6:7, 8.
(Gisendeselo 34:7, NWT) Uvi ana a Yakobo avile lumene lua ndaga yene, akatugile mu temu nu avutugile guembo mbala imoshi. Mitshima yawo yasutalele nu avile khabu jiabala handaga Shekeme waseguluile Isalele luholo gabungishile muila gungolo nu mun’a Yakobo wa mukhetu; ndaga ya luholo elu yakhalelego naye gukalegewa.
(Gisendeselo 34:25, NWT) Uvi mu lusugu lua thathu, mala agasue a mu dimbo ambiwe gu mukanda, akhalele awa gawo nu lamba dia phuta jiawo jia mukanda. Ana a Yakobo mbadi Simeone nu Levi, aphangi’a mala a Dina, azanguile phogo jiawo jia khusa, anginyile mu dimbo mu mafumbe, nu ashiyile mala agasue.
w09-F 1/9 diyiji 21 par. 1-2
Itshi Wajiya Gukalagala Gula Muthu Wagutshitshila Gubola?
Matangua avula, athu anyi ana gukamba guvutula gubola mu gubola, ana tangiza egi gutshita ngenyi guajiya gulebesa lamba ana guvua gula muthu waatshitshila gubola. Biblia idi gutuwambela egi tangua ana a Yokobo avile egi Shekeme wa gu dimbo dia Kanana wabungishile muila gungolo nu phangi’awo wa mukhetu Dina, ‘mitshima yawo yasutalele nu avile khabu jiabala.’ (Gisendeselo 34:1-7) Ana mbadi a Yakobo ayidile Shekeme nu enya fami yenji giphungi, handaga akhalele mutshigina guvutula gubola mukunda nu ndaga yatshitshiwe phangi awo wa mukhetu. Simeone nu Levi ahuigile enya Kanana ha gumba mala awo agasue gu mukanda. Hakhalele ene nu phuta jiawo jia mukanda, Simeone nu Levi anginyine mu dimbo dia Kanana, ashiyile mala agasue nu Shekeme nji.—Gisendeselo 34:13-27.
Luholo ana Yakobo ashiyile athu, amanesele mulonga wene ba? Tangua Yakobo gavile ndaga yakalegele an’enji, wabalediele nu waalezele egi: ‘Enue muangukambela milonga. Luenyelu enya mavu. . .agasue adi muza gunguhagela gikembe. Ene mbaadibungisa ha guza munguluisa, ame mbangushiyiwa nu enya inzo yami yagasue.’ (Gisendeselo 34:30) Ha fundo dia gulondega mulonga, ndaga yatshitshile ana Yakobo yaakambele luko malamba avula. Yakobo nu enya fami yenji asendesele gujinga nu woma mukunda nu khabu jia athu akhalele mujinga nawo hehi. Ha gulenga malamba ene, Nzambi wawambelele Yakobo ha gukatuga nu fami yenji ha guya mukhala gu Betele.—Gisendeselo 35:1, 5.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Gisendeselo 35:8, NWT) Gungima Debora, mukuateshi wa Rebeka wafuile, wafundjiwe hehi nu Betele ha mushin’a mutshi wa shene. Ngenyi watamegele mutshi wene egi: Aloni-Bakuti.
it-1-F diyiji 603 par. 9
Debora
1. Debora wakhalele mukuateshi wa Rebeka. Tangua diakatugile Rebeka gumbo dia sh’enji Betuele ha guya gudizula mu ulo nu Isaka gu Palestine, wayile nu Debora. (Gis 24:59) Gungima dia gutshita mudimo ivo yavula gumbo dia Isaka, Debora wayile mujinga gumbo dia Yakobo. Yajiya gukhala egi wayile guene gungima dia gufua gua Rebeka. Yajiya gukhala egi Debora wafuile gungima dia ivo 125 sendese tangua diadidizudile Isaka mu ulo nu Rebeka. Debora wafundjiwe ha mushin’a mutshi wakoma gu Betele. Ahanele mutshi wene jina dia Aloni-Bakuti, yakotelesa egi “Mutshi Wakoma wa Madilo.” Jina diene diakhalele mumonesa egi Yakoba nu enya fami yenji akhalele muzumba Debora muavula.—Gis 35:8.
(Gisendeselo 35:22-26, NWT) Lusugu lumoshi, hakhalele Yakobo mujinga mu mavu anyi, Lubene wabandele nu Bileha gin’enji wa khongo; Isalele wavile ndaga yene. Yakobo wakhalele nu ana mala 12. 23 Ana a Leya enyawa: Lubene mun’a Yakobo wa somi, nu Simeone, nu Levi nu Yuda, nu Isakale nu Zabulona. 24 Ana a Rashele akhalele: Yosefe nu Benyamine. 25 Ana a Bileha, muenya mudimo wa Rashele akhalele Dane nu Nefetali. 26 Ana a Zilepha, muenya mudimo wa Leya akhalele Gade nu Asele. Awa adi ana mala avualele Yakobo mu mavu a Padane-arame.
w17.12-F diyiji 14
Mihu yana Guhula Athu ana Gutanga Mikanda Yetu
Mu Isalele ikulu, ha gubua khakha wa Masiya, yakhalele mutoga gukhala mona wa somi ba?
Thomo tuakhalele mutangiza egi ndaga jiakhalele mubalega ngenyi. Ndaga yakhalele gututuma ha gutangiza ngenyi idi mbimbi jidi mu Hebelu 12:16. Verse yene imuzuela egi: Esau ‘gakhalelego muzula ima ya gijila nu ndando nu wadigile ukuluthu wenji gudi Yakobo mukunda nu ima ya gudia.’ Yakhalele mumonega gifua, luholo Yakobo wahetele ‘ukuluthu,’ yamubuishile nji khakha wa Masiya.—Mat. 1:2, 16; Luka 3:23, 34.
Uvi gungima dia gulonguga mene jiavula jidi mu Biblia, tuakotelesele egi ha gubua khakha wa Masiya muthu gashigo naye gukhala mona wa somi. Tuzuelele ifezegeselo iko idi mumonesa ndaga yene:
Lubene wakhalele mun’a Yakobo (Isalele) wa somi gavualele nu Leya. Gungima, mona wa somi Yakobo wavalele nu Rashele wakhalele Yosefe. Tangua diatshitshile Lubene gubola, ukuluthu wenji wahanewe gudi Yosefe. (Gis. 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Gudi. 5:1, 2) Uvi, ikhale Lubene nga Yosefe akhalelego mukatshi dia akhakha a Masiya. Muthu wabuile khakha wa Masiya wakhalele Yuda, mona wa nguana wavualele Yakobo nu Leya.—Gis. 49:10.