MWBR20 05 Referanse jia Mukanda wa Gukalegela mu Gudibungisa gua Lujingu nu Mudimo wa Uklisto
MAI 4-10
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | GISENDESELO 36-37
“Aphangi a Yozefe Amuvidile Ginjiongo”
(Gisendeselo 37:3, 4, NWT) Isalele wakhalele muzumba Yozefe muavula gubalega an’enji agasue a mala handaga wamuvalele hakhalele muene yagukola. Wamutungile mulele waleha mago wabonga sha. 4 Tangua aphangi’enji amonele egi shawo wakhalele gumuzumba muavula gubalega mukut’awo agasue, asendesele gumuvila ginjiongo, nu akhalelego luko gumuzuelesa nu gisemo.
w14-F 1/8 diyiji 12-13
“Vuenu Nzoji Eyi Ngalotshi”
Biblia idi muzuela egi: “Tangua aphangi’enji amonele egi shawo wakhalele gumuzumba muavula gubalega mukut’awo agasue, asendesele gumuvila ginjiongo, nu akhalelego luko gumuzuelesa nu gisemo.” (Gisendeselo 37:4, NWT) Yajiya gukhala egi ginjiongo gia aphangi a Yozefe giakhalelego diago giabola ndo. Uvi atshitshile diago gubola luholo abembele egi khadilo edi dihinyine mitshima yawo. (Ishima 14:30; 27:4) Gula phangi mumoshi waheta ginemo wakhalele aye mutshigina, wana guvua ginjiongo mu mutshima ba? Gula idi ngenyi, wunguluga aphangi’a Yozefe. Ginjiongo giawo giaatumine ha gukalagala ndaga jiabola, enji gungima adibelele muavula. Gifezegeselo giawo gidi mukuatesa Aklisto ha guwunguluga ndaga jidi muzuela Biblia egi, ‘suangulugenu nu athu adi musuanguluga.’—Lomo 12:15.
Yadiago, Yozefe wajiyile egi aphangi’enji akhalele gumuvila ginjiongo. Uvi wasuegele mulele wenji wabonga tangua diasuenele muene hehi nu aphangi’enji ba? Yajiya gukhala egi watangijile ngenyi. Uvi jiyenu egi, tangua Yakobo gahanele Yozefe mulele wene, watshiginyile gumonesa egi wakhalele muzumba Yozefe nu wakhalele musuanguluga nu khadilo dienji. Yozefe wakhalele musudiga mulele wene ha gusuanguluisa sh’enji mukunda nu guzumba akhalele gumumonesela. Khadilo dienji didi gutulongesa ndaga jiavula. Tata wetu wa mu dilu gakhalago nga hazonda nu khadilo dia gukhaphumuna. Uvi matangua ako, wana kalegela akombeledi enji ako agujinginyina ndaga mu luholo lua gudisha. Luko, wana toga akombeledi enji ha gukhala agudisha nu athu a ha mavu awa abola. Mulele wabonga wa Yozefe wakhalele mumonesa gudisha guakhalele mukatshi dienji nu aphangi’enji ako. Mangino nji, makalegelo a Aklisto a giamatshidia ana monesa gudisha gudi mukatshi diawo nu athu a ha mavu awa. Matangua ako, makalegelo etu abonga ana tuma athu ako ha gutuvila ginjiongo nu gutubuisa mbalagaji jiawo. (1 Phetelo 4:4) Uvi Muklisto udi naye gudisuega ha meso a athu egi muene udi mukombeledi wa Nzambi ba? Ndo sha. Tudi naye gukhala gifua Yozefe, watunyile gusuega mulele wenji.—Luka 11:33.
(Gisendeselo 37:5-9, NWT) Gungima Yozefe walotele nzoji, wawambelele aphangi’enji nzoji yene, nu yaatumile luko ha gumubuisa mbalagaji. 6 Waawambele egi: “Vuenu nzoji eyi ngalotshi. 7 Khungi’etu agasue tuakhala mudihia mujitshiga itungu ya mbuto, gitungu giami giazuga mu molu giamagana, nu itungu yenu yagijieta nu ya gifugamena.” 8 Aphangi’enji amuwambelele egi: “Aye udi mutangiza egi mbawukhala fumi’etu ha gutuhinyina ba?” Hene, ahetele luko gishina gia gumuhagela umbalagaji mukunda nu nzoji jienji nu ndaga jiazuelele muene. 9 Gungima, Yozefe walotele nzoji iko, nu wayiwambelele aphangi’enji egi: “Ngalotshi nzoji iko. Mu hugo edi, kumbi nu mbeji nu jithemua 11 jiakhala gungufugamena.”
(Gisendeselo 37:11, NWT) Aphangi’a Yozefe amuvuidile ginjiongo, uvi sh’enji wakhalele mutangiza nzoji yene tangua diagasue.
w14-F 1/8 diyiji 13 par. 2-4
“Vuenu Nzoji Eyi Ngalotshi”
Nzonji jia Yozefe jiakhalele mukatuga gudi Yehowa Nzambi. Nzoji jiene jiakhalele profesi, nu Nzambi wakhalele mutshigina egi Yozefe awambele aphangi’enji nzoji jiene. Wakhalele naye guwambela aphangi’enji mbimbi jia Nzambi gifua muatshitshile baprofete ako ajingile gungima dienji. Baprofete ene akhalele muwambela mbimbi nu usopheshi wa Nzambi gudi akombeledi enji a mito yakola.
Yozefe wawambelele aphangi’enji nu gutema guagasue egi: “Vuenu nzoji eyi ngalotshi.” Aphangi’enji avuile nzoji yene, uvi asuangulugilego nayo nga hazonda. Amuhudile egi: “Aye udi mutangiza egi mbawukhala fumi’etu ha gutuhinyina ba?” Biblia idi muzuela egi: “Hene, ahetele luko gishina gia gumuhagela umbalagaji mukunda nu nzoji jienji nu ndaga jiazuelele muene.” Tangua Yozefe gawambelele sh’enji nu aphangi’enji nzoji yenji ya mbadi, asuangulugilego nayo. Biblia idi muzuela egi: “Sh’enji wamuhudile egi: ‘Nzoji eyi walotshi aye idi mukotelesa itshi? Aye udi mutangiza egi ame nu gin’aye nu aphangi’aye mbatukhala mugufugamena uu nu mu mavu guphala yaye ba?’” Ikhale ngenyi, Yakobo wakhalele mutangiza nzoji yene tangua diagasue. Yajiya gukhala egi, wakhalele gudihula gula Yehowa wakhalele muzuela nu Yozefe.—Gisendeselo 37:6, 8, 10, 11.
Yozefe gakhalelego mukombeledi wa Yehowa wa thomo nga wa gisugishilo watogewe ha guwambela athu profesi ishigo guaasuanguluisa nu yajiya gubata malamba. Yesu nji wakhalele mulongeshi wakoma, uvi wawambelele alandudi enji egi: “Gula ene angusagesele ame, mbaamisagesa nji nu enue.” (Yone 15:20) Aklisto agasue ajiya guheta malongo avula gu khadilo dia gutshigina gua Yozefe nu gikhesa gienji.
(Gisendeselo 37:23, 24, NWT) Hahetele Yozefe gudi aphangi’enji, ene amukuatele, amukatuile mulele wenji wabonga waleha gakhalele nawo, 24 nu amumbile mu wina wa gubambela meya. Mu tangua diene, wina wakhalelego nu meya mukatshi.
(Gisendeselo 37:28, NWT) Hakhalele mubalega awendji a mungenda a enya Madiana, aphangi’a Yozefe amuzolele mu wina, amudigile gudi enya Ishemayele gu ndando ya utadi wa siliva makumi mbadi. Ene ayile n’enji mu mavu a Egypte.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Gisendeselo 36:1, NWT) Elu lumene lua Esau, jina dienji diko Edome.
it-1-F diyiji 693 par. 6
Edome
Enya Edome (Yabenga)
Edome yakhalele jina dia mbadi diahanewe gudi Esau, phasa dia Yakobo. (Gis 36:1) Amuhanele jina diene handaga wadigile ukulutu wenji gu suphu yabenga. (Gis 25:30-34) Luko, tangua diavalewe Esau, wazogele mu vumo nu muila wabenga. (Gis 25:25) Athu avula a mu membo ajingile Esau nu an’enji nu ajigulu enji, akhalele nu muila wabenga.
(Gisendeselo 37:29-32, NWT) Gungima, havutugile Lubene gu wina dia meya, gasangelego Yozefe muene, wakaluile milele yenji. 30 Tangua diavutugile muene gudi aphangi’enji, wazuelele egi: “Mona watota! Nguyila gami gui?” 31 Hene, ashiyile khombo, azanguile mulele waleha wa Yozefe, awubombegele mu mahatshi ayo. 32 Gungima, atumine mulele wene gudi sh’awo, nu mbimbi eji: “Tuasanga mulele owu. Tuabuba, utale gale gula udi wa mun’aye nga ndo.”
it-1-F diyiji 964 par. 6-7
Mubambi
Mu tangua dikulu, gula mubambi wa shitu wazuela egi watshigina gubamba shitu, wakhalele mumonesa egi muene watshigina gubamba shitu jiene gifua muakhalele guzuela mukhuala. Wakhalele nji muwambela fumi’a shitu egi muene mbawujidisa nu mbajishigo mukuyiwa gula ndo muene mbawufuta. Uvi, mukhuala wakhalele muzuela egi mubambi gashigo naye gufuta shitu gula shitu yene yashiyiwa gudi shitu iko yabala ya mu foto. Ha guyitshita, mubambi wakhalele naye gubata njimbu gudi fumi’a shitu, gifua isasu, ha gumonesa egi shitu yenji yashiyiwe gudi shitu iko yabala. Fumi’a shitu wakhalele mutala njimbu yene muabonga ha gujiya gula mubambi wa shitu gatshitshilego gubola.
Athu akhalele mukalegela nji mukhuala wene mu ndaga jiko nu mu fami. Ha gufezegesa, mona wa somi wa yala wakhalele nu ginemo gia gubamba aleng’enji a mala nu a akhetu. Ndaga yene idi gutukuatesa ha gukotelesa gishina Lubene wadisagesele mukunda nu Yozefe tangua aphangi’enji ako ayile giphungi ha gumushiya, gifua luholo tudi guyimona mu Gisendeselo 37:18-30. Lubene “wazuelele egi: ‘Ndo tumushiyigo.’ . . . ‘Tumonyigo mahatshi enji, . . . tumutshitshigo gubola.’ Muene wakhalele nu matangi a gumuhuluisa ha mago a aphangi’enji ha gumuvutula gudi sh’enji.” Tangua diamonele Lubene egi Yozefe guagithuhu, wavile gikenene giavula; hene “wakaluile milele yenji” nu wazuelele egi: “Mona watota! Nguyila gami gui?” Lubene wajiyile egi gula Yozefe watota, milonga yagasue mbayikhala ha muto wenji. Ha gulenga milonga yene, aphangi’enji akalegele nu ndunge jiabola ha gumonesa egi Yozefe washiyiwe gudi shitu yabala ya mu foto. Hene, ambile mulele wa Yozefe mu mahatshi a khombo. Abatele mulele wene gudi sh’awo Yakobo. Tudi mujiya muabonga egi Yakobo wakhalele nji ngambi. Tangua diamonele muene mulele wa Yozefe wa gumba mahatshi a khombo, wakotelesele egi Yozefe washiyiwe diago. Hene, wamonele egi Lubene gashigo genji nu mulonga nga umoshi.—Gis 37:31-33.
MAI 11-17
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | GISENDESELO 38-39
“Yehowa Gabembelego Yozefe Nga Hazonda”
(Gisendeselo 39:1) Enya Ishemayele ayile nu Yozefe mu mavu a Egypte. Photifale, muenya Egypte, wamusumbile. Photifale wakhalele gaphungu ga Pharaon nu wakhalele nji fumu wa masuta akhalele mubamba inzo ya Pharaon.
w14-F 1/11 diyiji 12 par. 4-5
“Luholo Lutshi Ngajiya Gutshita Ndaga Yabola Ngenyi?”
“Enya Ishemayele ayile nu Yozefe mu mavu a Egypte. Photifale, muenya Egypte, wamusumbile. Photifale wakhalele gaphungu ga Pharaon nu wakhalele nji fumu wa masuta akhalele mubamba inzo ya Pharaon.” (Gisendeselo 39:1) Mbimbi eji jia Biblia jidi gutukuatesa ha gukotelesa musonyi wavile Yozefe luholo aphangi’enji amudigile luko. Wakhalele gifua gima gia gituhu! Tangiza gale luholo Yozefe adi mulandula fumi’enji muhe-muhe, wa masuta akhalele mubamba inzo ya Pharaon. Adi muzawuga njila jiakoma jiazala pha nu ima ya luholo nu luholo, tangua didi ene muya gu inzo ihe-ihe ya Yozefe.
Inzo yene yakhalele yagudisha diago nu fundo diakudile Yozefe. Yozefe wakudile mu fami ya athu akhalele muwenda muavula, akhalele mujinga mu jinzo jia tenta, nu akhalele abambi a imeme. Uvi, enya umonyi a gu Egypte gifua Photifale, akhalele mujinga mu jinzo jiawaha sha jia gumba mikubu. Ba archéologues adi muzuela egi mu tangua dikulu, enya gu Egypte akhalele musuanguluga nu jiphango jiakhalele nu mitshi ya givule, nu ijiba yakhalele mukudisa mitshi ya papyrus, lotus nu mitshi iko yana zoga mu meya. Jinzo jiko jiakhalele mukatshi dia jardins, jiakhalele nu veranda jia guzudila muhehe, nu fenetre jia gosa ha gunginyisa muhehe. Jiakhalele nji nu sugu jiavula, nu fundo diakoma dia gudila, nu sugu jiko jia enya midimo.
(Gisendeselo 39:12-14, NWT) Mukaji’a Photifale wakuatele Yozefe mu mulele, wamuwambelele egi: “Iza tubungise muila!” Uvi Yozefe wabembele mulele wenji ha mago enji, walengele hanze. 13 Hamuenene mukhetu muene egi Yozefe wabemba mulele wenji ha mago enji nu walenga hanze, 14 wasendesele gutamega athu a monzo yenji mangololo egi: “Izenu mutale ndag’eyi! Mulumi’ami wajile nu muenya Hebelu owu monzo yetu ha gutuvuisa musonyi. Weji hagula tubungise nenji muila, uvi ngasendesa gukaluga mangololo.
(Gisendeselo 39:20) Hene, Photifale watumine athu, akuatele Yozefe, amumbile mu bologo diakhalele mumbiwa enya bologo a Pharaon. Yozefe wasalele guene mu bologo.
w14-F 1/11 diyiji 14-15
“Luholo Lutshi Ngajiya Gutshita Ndaga Yabola Ngenyi?”
Tushigo mujiya diago muavula luholo mabologo a enya Egypte akhalele. Ba archéologues amonele makhulu a mabologo akhalele gu Egypte. Mbimbi jiazuelele Yozefe gungima mukunda nu bologo amumbile jidi mukotelesa egi “wina.” Ngenyi idi mumonesa egi fundo diene diakhalele dilabui, muthu gajiyilego gukhala nu felela dia guzoga muene. (Gisendeselo 40:15 NWT, mbimbi goshi’a diyiji) Mukanda wa Ngimbo udi gutuwambela malamba ako ataganele nawo Yozefe. Udi muzuela egi: “Yozefe wajitshigiwe malenge gu malu, wahagewe mululu wa utadi mu shingo yenji.” (Ngimbo 105:17, 18) Matangua ako, enya gu Egypte akhalele mubalumuna enya bologo mago gungima, akhalele guaakanda malenge gu khokhonya. Matangua ako nji, akhalele guaajitshiga malenge mu shingo. Yozefe wamonele lamba diakola lume, ikhale muene gatshitshilego nga ndaga imoshi yabola!
Yozefe gamonelego malamba ene phamba masugu a zonda. Biblia idi muzuela egi “wasalele guene mu bologo.” Wabalegesele ivo yavula ha fundo diene dia lamba! Luko, Yozefe gakhalelego mujiya gula mbaamuzola mu bologo. Wamonele lamba ivo yavula mu bologo, uvi gatoteselego felela dienji. Itshi yamukuatesele?
Biblia idi gutuhana mvutu egi: “Yehowa wakhalele nu Yozefe nu walanduile gumumonesela guzumba gua gujinginyina.” (Gisendeselo 39:21, NWT) Gushigo nga gima, ikhale ibayi (ibindji) ya bologo nga malenge yajiya gukanga Yehowa njila ya gumonesela akombeledi enji guzumba gua gujinginyina. (Lomo 8:38, 39) Tangiza gale luholo Yozefe adi muwambela sh’enji wa mu dilu malamba enji agasue mu gisambu, enji gungima waheta guhuima guajiya gukatuga phamba gudi ‘Nzambi wa uwalaganyi wagasue.’ (2 Kolinto 1:3, 4; Filiphi 4:6, 7) Yehowa watshitshile ndaga iko mukunda nu Yozefe ba? Biblia idi muzuela egi Yehowa ‘wakuatesele Yozefe hagula fumu wakoma wa bologo amutshigine.’
(Gisendeselo 39:21-23, NWT) Yehowa wakhalele nu Yozefe, walanduile gumumonesela guzumba gua gujinginyina nu wamukuatesele hagula fumu wakoma wa bologo amutshigine. 22 Hene, fumu ya bologo wahuile Yozefe ufumu ha gutala enya bologo ako agasue. Yozefe wakhalele muwendesa ndaga jiagasue jiakhalele mutshita enya bologo. 23 Fumu ya bologo gakhalelego mulandula midimo yakhalele Yozefe mutshita handaga Yehowa wakhalele nu Yozefe, nu Yehowa wakhalele mubingisa ndaga jiagasue jiakhalele muene mutshita.
w14-F 1/11 diyiji 15 par. 2
“Luholo Lutshi Ngajiya Gutshita Ndaga Yabola Ngenyi?”
Biblia idi gutuhana mvutu egi: “Yehowa wakhalele nu Yozefe nu walanduile gumumonesela guzumba gua gujinginyina.” (Gisendeselo 39:21, NWT) Gushigo nga gima, ikhale ibayi (ibindji) ya bologo nga malenge yajiya gukanga Yehowa njila ya gumonesela akombeledi enji guzumba gua gujinginyina. (Lomo 8:38, 39) Tangiza gale luholo Yozefe adi muwambela sh’enji wa mu dilu malamba enji agasue mu gisambu, enji gungima waheta guhuima guajiya gukatuga phamba gudi ‘Nzambi wa uwalaganyi wagasue.’ (2 Kolinto 1:3, 4; Filiphi 4:6, 7) Yehowa watshitshile ndaga iko mukunda nu Yozefe ba? Biblia idi muzuela egi Yehowa ‘wakuatesele Yozefe hagula fumu wakoma wa bologo amutshigine.’
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Gisendeselo 38:9, 10,NWT) Uvi Onane wakhalele mujiya egi ana ene mbaashigo mukhala an’enji. Hene, tangua diagasue diakhalele muene mubungisa muila nu mukaji’a phangi’enji, wakhalele mumba meya enji a uyala hashi mu mavu hagula gavualelago phangi’enji ana. 10 Ndaga yatshitshile muene yakhalele yabola gu meso a Yehowa, hene wamushiyile nji.
it-2-F diyiji 445 par. 4
Onane
(Jina dia Onane didi mukotelesa egi “ngolo jia gamvuaji; ngolo jiakola”).
Onane wakhalele mun’a Yuda wa mbadi, gavualele nu Shuwa, mun’a mukhetu wa mu mavu a Kanana. (Gis 38:2-4; 1Gudi 2:3) Yehowa washiyile Ele, phangi’a Onane wa somi handaga watshitshile ndaga yabola. Ele wafile, gabembelego nga mona. Hene, Yuda wawambelele Onane ha guzula Tamale mukhaji’a phangi’enji Ele hagula avuale nenji ana gifua muakhalele muzuela mukhuala. Henyaha gila Onane wavuala mona yala nu Tamale, mona muene mbaashigo mukhala mun’enji, mbawukhala mun’a Ele, nu muene mbawuzangula shinda dia ima ya Ele. Uvi gula Onane gavalelego mona yala nu Tamale, shinda dia ima ya phangi’enji Ele mbadihanewa gudi muene. Hene, tangua Onane wakhalele mubungisa muila nu Tamale, “wakhalele mumba meya enji a uyala hashi mu mavu” hafundo dia gumuhana nawo. Ishigo egi wakhalele mudikenesa nu muila wenji wa uyala (masturbation) handaga Biblia idi muzuela egi “tangua diagasue diakhalele muene mubungisa muila nu mukaji’a phangi’enji,” wakhalele mumba meya enji a uyala hashi mu mavu. Idi mumonega egi Onane wakhalele mukalegela metode ana tamegewa egi “coït interrompu” ha gutuna gumba meya enji a uyala mu muila wa ukhetu wa Tamale. Hene, Yehowa gashiyilego Onane handaga wakhalele gudikenesa nu muila wenji wa uyala. Wamushiyile handaga watunyile gutumagela sh’enji nu ndaga jiakhalele muzuela mukhuala mukunda nu ulo. Onane wafile, gabembelego nga mona mumoshi.—Gis 38:6-10; 46:12; Lutang 26:19.
(Gisendeselo 38:15-18, NWT) Tangua diamumonele Yuda, watangijile egi muene udi mukhetu wa thambi handaga watshuigile phala yenji mulele. 16 Hene, Yuda wasuenene hehi nenji gu khulo ya njila, wamuwambelele egi: “Ngabuba, nguhane njila ha gubungisa naye muila.” Uvi Yuda gajiyilego egi mukhetu muene wakhalele giwaji gienji. Tamale wamuhudile egi: “Itshi mbawunguhua gula ngabungisa naye muila?” 17 Yuda wamuwambelele egi: “Mbangugutumina mutumba wa khombo wa mukatshi dia shitu jiami.” Uvi muene wamuhudile egi: “Gima gitshi mbawunguhua ha gumonesa egi mbawungutumina nayo?” 18 Yuda wamuhudile egi: “Gima gitshi nguguhua?” Muene wamubalumuine egi: “Nguhue ginyemeno giaye nu lungoji luaye, nu muhango waye udi nawo ha mago.” Yuda wamuhuile ima eyi yagasue, wabungishile nenji muila, nu wamumitshishile.
w04-F 15/1 diyiji 30 par. 4-5
Mihu yana Guhula Athu ana Gutanga Mikanda Yetu
Yuda watshitshile gubola luholo gatunyile guhana Tamale mun’enji Shela gifua luholo gamulayele. Luko, wabungishile muila nu mukhetu gakhalele muene mutangiza egi udi thambi ya gu tempelo. Ndaga yene yakhalelego gudivua nu gutshigina gua Yehowa guakhalele mutoga egi yala nu mukhetu adi naye gubungisa muila phamba mu ulo. (Gisendeselo 2:24) Mu guzuela guabonga, Yuda gabungishilego muila nu mukhetu wa thambi, handaga mun’enji Shela wakhalele naye guzula Tamale mu ulo gifua luholo mukhuala wakhalele muzuela. Yuda gajiyilego egi mukhetu abungishile nenji muila wakhalele Tamale. Ngenyi, watshitshile ndaga yakhalele naye gutshita mun’enji Shela, nu wavualele mona nu giwaji gienji hagula jina dia mun’enji ditotshigo.
Tamale gatshitshilego uthambi handaga athu akhalelego mutamega ana a maphasa avualele muene nu Yuda gifua ana a uthambi. Tangua Boaze wa gu dimbo dia Beteleheme wazudile Luta wa gu dimbo dia Moabe mu ulo, luholo mukhuala wakhalele muzuela, akulu a gu Beteleheme azuelele ndaga jiabonga mukunda nu Phelese, mun’a Tamale. Awambelele Boaze egi: “Ana mbaaguhana Yehowa mu njila ya mona mukhetu owu, abuise inzo yaye gifua inzo ya Phelese wavalewe gudi Tamale nu Yuda.” (Luta 4:12, NWT) Phelese watangewe nji mukatshi dia akhakha a Yesu Klisto.—Matayo 1:1-3; Luka 3:23-33.
MAI 18-24
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | GISENDESELO 40-41
“Yehowa Wahuluishile Yozefe”
(Gisendeselo 41:9-13, NWT) Mu tangua diene, mubambi wa matombe a Pharaon walezele Pharaon egi: “Mangino ngudi muzuela gubola guami. 10 Lusugu lumoshi, wavuidile enya mudimo aye jikhabu. Hene, wangumbile nu gaphita ga awotshi a mapha mu bologo, gu inzo ya fumu wa masuta ana bamba inzo ya fumu. 11 Lusugu luko, muyadi’etu tualotele jinzoji mu phipha. Nzoji nu nzoji yakhalele nu gukotelesa guayo. 12 Mu bologo muene, tuakhalele nu muvuala wa yala wa muenya Hebelu; wakhalele muhiga wa fumu ya masuta ana bamba inzo yaye fumu. Tangua tuamuwambelele nzoji jietu, watukotelesele najio muthu nu muthu gifua muakhalele gukotelesa gua nzoji yenji. 13 Ndaga jiagasue jiabuile gifua muazuelele muene. Ame ngavutudiwe ha fundo diami dia mudimo, uvi gaphita ga awotshi a mapha wajitshigiwe lungoji mu shingo, wafuile.”
w15-F 1/2 diyiji 14 par. 4-5
“Nzambi Wajiya Gukotelesa Nzoji”
Gaphita ga matombe wabuitshile Yozefe mutshima, uvi Yehowa gamubuitshilego mutshima nga hazonda. Lusugu lumoshi mu phipha, Yehowa wamonesele Pharaon nzoji mbadi jia gushimana. Mu nzoji ya thomo, Pharaon wamonele ngombe sambadi jiabonga jia maji-maji jidi muzoga mu muta wa Nile, nu ngombe jiko sambadi jia mila yabola jia gukhuwa jidi mulandula gungima. Ngombe jia gukhuwa jiakhalele muminya ngombe jia maji-maji. Mu nzoji ya mbadi, Pharaon wamonele ngunga jia mbuto sambadi muzoga gu gikonga gimoshi. Hangima, wamonele nji isusu iko sambadi muzoga. Yakhalele yagumigina mukunda nu funji ya gikalala. Isusu yene yaminyine ngunga jia mbuto sambadi. Tangua diazugile Pharaon gu tulo mu gimenegena, mutshima wenji wabuile zubala mukunda nu nzoji jiene. Hene, watamegele enya ndunge enji agasue nu nganga-ngombo jia gu Egypte ha gumukotelesela nzoji jiene. Uvi ene abingilego. (Gisendeselo 41:1-8) Abuile tunga-tunga ba? Ukoteleshi wawo wa nzoji wakhalele wagudisha ba? Tushigo mujiya ndo. Tudi mujiya phamba egi Pharaon wakhalele nu funu ya ukoteleshi wa nzoji jienji.
Gu gisugishilo, gaphita ga matombe wawungulugile Yozefe! Wadisagesele, hene wawambelele Pharaon lumene lua muvuala mumoshi wamukotelesele nzoji yenji nu ya gaphita ga awotshi a mapha ivo mbadi yabalega gale. Nu dishimbu ndo, Pharaon watumine athu ha guya mutamega Yozefe mu bologo.—Gisendeselo 41:9-13.
(Gisendeselo 41:16, NWT) Yozefe wamubalumuine egi: “Ishigo ame ndo, Nzambi mbawuzuela ndaga jiabonga mukunda nu Pharaon.”
(Gisendeselo 41:29-32) “Mu ivo eyi sambadi idi muza gutuama, ima ya gudia mbayikhala yavula mu mavu a Egypte. 30 Hangima ivo iko sambadi mbayilandula, mbayikhala ya nzala yabala mu mavu a Egypte. Athu mbaatangizago luko ivo sambadi inyi yakhalele ima ya vula ya gudia. Nzala mbayizangela mavu awa. 31 Athu mbaabuita mutshima diago wa masugu a ima abalegele guvula handaga nzala yinyi mbayiza mbayikhala ya balegela gubala. 32 Fumu, gulota walotshi nzoji yaye imoshi mahugo ayadi, gudi mumonesa egi Nzambi wabatula gale ndaga eyi diago. Muene udi mukamba guyitshita gatshididi.
w15-F 1/2 diyiji 14-15
“Nzambi Wajiya Gukotelesa Nzoji”
Yehowa wana zumba athu agudibulumuisa nu adi musha gutshigina guawo gudi muene. Gishina giene, wakuatesele Yozefe ha gukotelesa nzoji jinyi enya ndunge nu nganga-ngombo abingilego ha gukotelesa. Yozefe wawambele Pharaon egi nzoji jieji jiagasue mbadi jiakhalele mukotelesa gima gimoshi. Yehowa wavutudile nzoji yene mahugo mbadi ha gumonesa egi “wabatula gale ndaga eyi diago,” nu mbawuyitagenesa lume. Ngombe sambadi jia maji-maji nu ngunga sambadi jia guzala pha nu mbuto jiakhalele mumonesa ivo sambadi ya thomo mbayikhala nu ima yavula ya gudia mu mavu a Egypte. Uvi, ngombe sambadi jia gukhuwa nu isusu sambadi ya gumigina yakhalele mumonesa ivo sambadi ya nzala yabala yakhalele naye guza. Nzala yene yamanesele ima yagasue ya gudia yakhalele mu mavu a Egypte.—Gisendeselo 41:25-32.
(Gisendeselo 41:38-40 NWT) Pharaon wawambelele athu enji egi: “Tuajiya guheta muthu muko udi nu nyuma ya Nzambi gifua muthu owu ba?” 39 Ngenyi pharaon wawambelele Yozefe egi: “Handaga Nzambi wagudijiga ndaga eji jiagasue, gushigo nu muthu muko wagubalega aye gutema nu jindunge. 40 Aye mbawutuameza inzo yami. Athu ami agasue mbaagutumagela mu ndaga jiagasue. Khuta ame mbangukhala holu diaye handaga ngudi Fumu.”
w15-F 1/2 diyiji 15 par. 3
“Nzambi Wajiya Gukotelesa Nzoji”
Pharaon watagenesele diago mbimbi jienji. Wasudigishile Yozefe mulele wabonga, wamuhanele usanga wa wolo, nu luphete luenji lua guhagela njimbu, nu phusu-phusu ya ufumu. Wamuhanele nji ufumu wa guwenda mu gifutshi giagasue ha gutshita mudimo. (Gisendeselo 41:42-44) Lujingu lua Yozefe lua sombegesa mu lusugu lumoshi. Wakatugile mu bologo, wabuile fumu wa mbadi gungima dia Pharaon. Yehowa washimbigile diago gutshigina gua Yozefe! Yehowa wakhalele mumona ndaga jiagasue jiabola jiakhalele mutagana najio Yozefe ivo yavula. Wamanesele milonga ya Yozefe mu tangua diatagana nu mu luholo luabonga diago. Matangi a Yehowa akhalelego phamba ha gukuatesa Yozefe, uvi ha gubamba nji giphuta gia Isalele mbagiza gungima.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Gisendeselo 41:14) Phraon watumine athu ha guya mukamba Yozefe. Ene amuzolele mu bologo mu phushi, amukokele wevu nu amusudigile milele iko yabonga ayile nenji guphala ya Pharaon.
w15-F 1/11 diyiji 9 par. 1-3
Wana Guyijiya Ba?
Mukunda natshi Yozefe gakokele wevu wenji gutuama egi aye gudi Pharaon?
Mukanda wa gisendelo udi mumonesa egi, Pharaon watumine athu ha guya muzola Yozefe mu bologo mu phushi, ha guza nenji gutuama dienji hagula amukotelesele nzoji jienji. Mu tangua diene, Yozefe wakhalele wabalegesa gale ivo yavula mu bologo. Ngatshima Pharaon wamutamegele mu phushi, Yozefe wazudile tangua dia gukoka wevu wenji. (Gisendeselo 39:20-23; 41:1, 14) Ndaga eyi idi mumonega gifua ishigo nu ndando. Uvi Biblia idi guyizuelela ha gumonesa egi Yozefe wakhalele mujiya kiawaha kutime jia enya Egypte.
Athu a mu tangua dikulu, gifua enya Hebelu, akhalele nu khadilo dia gubemba wevu wavula. Uvi, mukanda umoshi udi muzuela egi “Phamba enya gu Egypte ikulu akhalele mutuna khadilo dia gubemba wevu.”(Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature de McClintock et Strong).
Enya gu Egypte akhalele mukoka phamba wevu ba? Zulunalu imoshi (Biblical Archaeology Review) idi muzuela egi, kutime jiko jia enya Egypte jiakhalele mutoga egi ha guya mumagana gutuama dia Pharaon, yala udi naye thomo gudilondega gifua akhalele gudilondega ha gungina mu tempelo. Gula idi ngenyi, idi naye gukhala egi Yozefe wakuluile sanga dienji diagasue dia gu muto nu dia mu muila.
(Gisendeselo 41:33) “Fumu, henyaha udi naye gutomba muthu udi nu gutema nu jindunge ha gumagana holu dia mavu a Egypte.
w09-F 15/11 diyiji 28 par. 14
Akombeledi a Nzambi Akhala nu Makalegelo Abonga
14 Mvuaji jiakhalele mukombelela Yehowa mu tangua dikulu, jiakhalele mulongesa an’awo mu fami khadilo dia gunemesa athu. Mukanda wa Gisendeselo 22:7 udi mumonesa luholo Abalahama nu mun’enji Isaka atele maga nu ginemua giagasue. Makalegelo a Yozefe amonesele nji egi mvuaji jienji jiamulongesele muabonga ha gunemesa athu ako. Hakhalele muene mu bologo, wakhalele muzuela nu gisemo giagasue gudi athu akhalele nenji mu bologo. (Gis. 40:8, 14) Mbimbi jiawambelele muene Pharaon jidi mumonesa egi, amulongesele luholo luabonga lua guzuela gutuama dia muthu udi nu ufumu.—Gis. 41:16, 33, 34.
MAI 25-31
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | GISENDESELO 42-43
“Yozefe Wamonesele Diago Khadilo dia Gudikanda”
(Gisendeselo 42:5-7, NWT) Ana a Yakobo akuatele njila hamoshi nu athu ako ha guya musumba jimbuto mu mavu a Egypte handaga nzala yakhalele yanginyine gale mu mavu a Kanana. 6 Yozefe wakhalele mutuameza mavu a Egypte. Luko, muene wakhalele mudiga jimbuto gudi athu agasue akhalele mukatuga mu ifutshi ya ha mavu. Hene aphangi’a Yozefe ajile, afugamene gutuama dienji, atuile jiphala jiawo hashi. 7 Tangua Yozefe wamuenene aphangi’enji, waajiyile giphungu gimoshi, uvi muene gadijiyishilego gudi ene. Waahudile nu gusasamana egi: “Muakatuga gui?” Ene azuelele gamba: “Tuakatuga mu mavu a Kanana ha gusumba ima ya gudia.”
w15-F 1/5 diyiji 13 par. 5
‘Ame Ngudi ha Fundo dia Nzambi ha Gumisophesa ba?’
Yozefe wajiyile aphangi’enji mbala imoshi! Luko, tangua diaamonele mufugama gutuama dienji, watangijile ulenge wenji. Biblia idi muzuela egi tangua Yozefe gamuenene aphangi’enji, ‘wawungulugile nzoji’ jiamuhanele Yehowa tangua diakhalele muene mona wazonda. Nzoji jiene jiazuelele egi aphangi’enji mbaafugama gutuama dienji gifua luholo adi diago guyitshita. (Gisendeselo 37:2, 5-9; 42:7, 9) Itshi yakalegele Yozefe? Waayambele? Waavutuidile gubola mu gubola?
w15-F 1/5 diyiji 14 par. 1
‘Ame Ngudi ha Fundo dia Nzambi ha Gumisophesa ba?’
Yajiya gukhala egi khenji wataganele galego nu ndaga ya luholo elu. Uvi jiya egi mangino, mu fami jiavula, athu akhala nu khadilo dia gumana nu dia gudikhaphumuna. Gula tuatagana nu mulonga wa luholo elu, matangi ajiya gutujila egi tutshite ndaga jidi gutuwambela mutshima wetu nu umuthu wetu ushigo watagana. Uvi gula tualandula khadilo dia Yozefe nu tuakamba gujiya luholo Nzambi adi mutshigina egi tulonde ndaga jiene, mbatumonesa egi tudi athu atema. (Ishima 14:12) Ujimbilago egi gukamba guhuima nu enya fami yetu gudi nu ndando. Luko, gukamba guhuima nu Yehowa nu Mun’enji, gudi nu ndando yavula gubalega.—Matayo 10:37.
(Gisendeselo 42:14-17) Uvi, Yozefe waawambelele egi: “Idi khuta gifua luholo ngamiwambela gale egi ‘Mudi athu ana guza mutala dimbo nu matangi abola!’ 15 Ngudi mutshigina gujiya gula mudi muzuela giamatshidia: Ngudi mudiloga mu jina dia Pharaon egi, gila gasalasongi genu gajilego haha, enue mbamushigo muya ndo. 16 Tumienu mungoshi wa mukatshi dienu aye amuzule. Enue ako, musale haha mu bologo, ngenyi mbangujiya gula ndaga mudi muzuela jidi jia giamatshidia. Gula ndo, gifua mudi Pharaon nu monyo, mudi diago athu ana guza mutala dimbo nu matangi abola.” 17 Hangima, Yozefe waambile mu bologo khungi’awo agasue masugu thathu.
w15-F 1/5 diyiji 14 par. 2
‘Ame Ngudi ha Fundo dia Nzambi ha Gumisophesa ba?’
Yozefe walolele aphangi’enji ha gujiya ndaga jiakhalele mu mitshima yawo. Wakambele muthu muko ha guaabalumuina ndaga jiakhalele muene guaawambela. Wakhalele guaazuelesa nu gusasamana guagasue. Luko, waatamegele egi athu ana guza mutala dimbo nu matangi abola (espions). Ha gumonesa egi akhalelego nu matangi abola gifua muakhalele mutangiza Yozefe, amutelele lumene lua fami yawo. Amulezele nji ndaga ya ndando yakhalele muene mukamba gujiya: egi gasalasongi gawo wasalele guembo. Yozefe watshitshile yagasue hagula aphangi enji akotelesago egi udi nu gusuanguluga mukunda nu phangi’enji. Phangi’enji wa galenge wakhalele diago nu munyo ba? Yozefe wakotelesele giwa ndaga yakhalele nayo muene gutshita. Wazuelele egi: “Ngudi mutshigina gujiya gula mudi muzuela giamatshidia.” Gungima, waalezele egi udi naye gumona phangi’awo muene wa galenge. Mu tangua diene, Yozefe waalezele egi muajiya guvutuga gumbo dienu ha guya mukamba phangi’enu wa galenge gula muabemba muthu mumoshi mukatshi dienu gifua muhiga.—Gisendeselo 42:9-20.
(Gisendeselo 42:21, 22, NTW) Ene asendesele gudiwambela egi: “Yadiago tudi muhanewa ndola mukunda nu ndaga tuatshitshile phangi’etu, tuamonele luholo luakhalele muene gutububila ha gumuvila khenda, uvi esue tuamuvidilego. Gishina giene malamba awa adi gutubuila.” 22 Lubene waalezele egi: “Ame ngamiwambelele egi, ‘Mutshitshilago mona gubola,’ uvi enue muatunyile gunguvila. Henyaha tudi naye gumona malamba mukunda nu mahatshi enji.”
it-2-F diyiji 50 par. 4
Yozefe
Ndaga jiatagenele nanjio aphangi a Yozefe, jiaatumine ha gutangiza egi Nzambi waahanele ndola luholo adigile phangi’awo ivo yavula gutuama. Yozefe wakhalele mukatshi diawo, uvi ene akhalele khenji amujiya galego. Akhalele gudisagesa mukunda nu gubola guawo. Mbimbi jiawo jiamonesele diago egi asombegesele matangi awo. Ndaga yene yahanele Yozefe gikenene giavula, wakatugile fundo diakhalele ene, wasendesele gudila. Havutugile muene fundo diakhalele aphangi’enji, wajitshigishile Simeone jingoji uu nu tangua aphangi’enji akhalele naye guza muvutuga nu phangi’awo wa galenge.—Gis 42:21-24.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Gisendeselo 42:22, NWT) Lubene waalezele egi: “Ame ngamiwambelele egi, ‘Mutshitshilago mona gubola,’ uvi enue muatunyile gunguvila. Henyaha tudi naye gumona malamba mukunda nu mahatshi enji.”
(Gisendeselo 42:37, NWT) Uvi Lubene wawambelele shenji egi: “Gula ame ngavutugilego nenji, aye wajiya gushiya an’ami a mala muyadi. Nguhane nenji, ame mbangumuvutuga nenji.”
it-2-F diyiji 835 par. 2
Lubene
Makalegelo ako abonga a Lubene amonegele tangua gabubidile aphangi’enji 9 ha gumba Yozefe mu wina dia meya ha fundo dia gumushiya. Matangi enji akhalele egi gula amumba mu wina wa meya, muene mbaawuza mu mafumbe ha gumuzola mu wina wene. (Gis 37:18-30) Ivo gubalega 20 gungima, tangua aphangi’enji ene asendesele gudisagesa mukunda nu malamba a abuidile gu Egypte, azuelele egi amonele malamba ene mukunda nu gubola atshitshidile Yozefe. Lubene waawunguluishile egi muene gayilego nawo giphungi ha gushiya Yozefe. (Gis 42:9-14, 21, 22) Luko, tangua Yakobo watunyile ha guaahana Benjamin hagula aye nenji gu Egypte, Lubene watshiginyile ha guhana anenji muyadi gifua njimbu. Wazuelele egi: ‘Gula ame ngavuvutugilego nu Benjamin, wajiya gaye guaashiya.’—Gis 42:37.
(Gisendeselo 43:32, NWT) Ahanele Yozefe ima ya gudia gu mesa enji hakhenji, ahanele aphangi’enji ima ya gudia gu mesa ako, ahanele nji enya Egypte ima ya gudia gu mesa awo hakhawo. Enya Egypte ajiyilego gudia fundo dimoshi nu enya Hebelu, handaga gudi ene yakhalele ndaga ya usala.
w04-F 15/1 diyiji 29 par. 1
Ndaga jia Ndando Jidi mu Mukanda wa Gisendeselo—II
43:32—Mukunda natshi enya Egypte akhalele muzuela egi gudia fundo dimoshi nu enya Hebelu guakhalele ndaga ya usala? Yajiya gukhala egi, akhalele mutshita ngenyi mukunda nu ndaga jia gikombelelo giawo nga ndo akhalele enya lulendo. Luko, enya Egypte akhalele nu khadilo dia gusegulula abambi a imeme. (Gisendeselo 46:34) Mukunda natshi? Yajiya gukhala egi enya Egypte akhalele mumona mudimo wa gubamba imeme gifua mudimo wa gituhu. Luko, yajiya gukhala egi luholo gu Egypte guakhalelego nu mavu a gudima mahia, enya Egypte akhalele musegulula athu akhalele mukamba mafundo adi nu muangu wa gudisa shitu.