Referanse jia Mukanda wa Gukalegela mu Gudibungisa
5-11 FEVRIER
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | MATAYO 12-13
“Gifezegeselo gia Ble nu Mayiji Abola”
(Matayo 13:24-26) Yesu wahanele gifezegeselo giko, wazuelele egi: “Ufumu wa mu dilu udi gifua muthu wa kuwile mbuto jiabonga mu dihia dienji. 25 Uvi mu phipha hakhalele athu gu tulo, mbalagaji wajile, wakuwile khenyi jia mayiji abola mukatshi dia ble, enji wayile genji. 26 Hazogele ble nu jiahagele mbuto, mayiji abola nji azogele.
w13-F 15/7 diyiji 9-10 par. 2-3
“Tadienu, Ngudi N’enu Masugu Agasue”
2 Ndaga jiakhalele mubalega mu dihia dia mukuwi wa mbuto jidi mumonesa luholo nu tangua Yesu mbawubungisa athu agasue adi mumonesa “ble,” yakotelesa egi Aklisto ambiwe maji mu nyuma, anyi mbaahinyina nenji mu Ufumu. Gukuna gua sendesele mu Pantekote ya givo 33 gia tangua dietu. Gubungisa gua ble mbaguhua tangua Aklisto ambiwe maji mu nyuma, adi mujinga ha mavu mu masugu a gisugishilo gia mavu awa, mbaahagewa njimbu ya gisugishilo nu mbaafuzumuga ha guya mu dilu. (Mat. 24:31; Yat. 7:1-4) Gifua luholo muthu udi holu dia mulundu wana gumona ima idi hehi-hehi, gifezegeselo egi gidi gutukuatesa ha gukotelesa ndaga mbajikalegewa mu sungi ya ivo 2 000. Sendese ha fundo tudi, ndaga jitshi jiatadila Ufumu tudi mukotelesa? Gifezegeselo egi gidi muzuelela tangua dia gukuna, dia gukula gua mbuto, nu dia gumuna. Longo edi diza muzuelela muavula tangua dia gumuna.
MOSHI’A UBAMBI WA YESU
3 Gu gisendeselo gia siekle ya mbadi ya tangua dietu, “mayiji abola azogele” tangua Aklisto a mambo amonegele mu dihia, mavu awa. (Mat. 13:26) Mu siekle ya nguana, aklisto anyi adi gifua mayiji abola, avudile gubalega Aklisto ambiwe maji mu nyuma. Ujimbilago egi mu gifezegeselo giahanele Yesu, enya mudimo atogele fumi’awo njila ya gutugula mayiji abola. (Mat. 13:28) Mvutu itshi yahanele fumi’a dihia?
(Matayo 13:27-29) Hene, enya mudimo wa fumi’a dihia amuhudile egi: ‘Fumu, aye wakuwilego mbuto jiabonga mu dihia diaye ba? Gui guaza mayiji abola?’ 28 Muene wawambelele egi, ‘Mbalagaji watshitshile ndaga eyi.’ Enya mudimo amuhudile egi, ‘Watshigina tuye tutugule mayiji ene abola ba?’ 29 Muene wavutudile gamba, ‘Ndo, mahugo ako hamudi mutugula mayiji abola, muajiya nji guvuza nu ble hamoshi.
w13-F 15/7 diyiji 10 par. 4
“Tadienu, Ngudi N’enu Masugu Agasue”
4 Yesu wazuelele mukunda nu ble nu mayiji abola egi: ‘Bembienu iyadi tshima ikule hamoshi uu nu hatagana tangua dia gumuna.’ Mbimbi eji jia Yesu jidi mumonesa egi, sendese mu siekle ya thomo uu nu mangino, Aklisto ambiwe maji mu nyuma adi gifua ble, ana khala ha mavu. Ndaga jiazuelele Yesu gungima jidi mutshiginyisa diago ndaga yene, wazuelele egi: ‘Ngudi n’enu masugu agasue uu nu gu gisugishilo gia mavu awa.’ (Mat. 28:20) Yesu mbawubamba Aklisto ambiwe maji mu nyuma masugu agasue uu nu gu gisugishilo gia mavu awa. Uvi, luholo ble yakhalele mukatshi dia mayiji abola, tushigo mujiya diago akuatshi akhalele mumonesa ble mu sungi inyi yaleha. Uvi, ivo yavula gutuama egi sungi ya gumuna isendese, Aklisto akhalele mumonesa ble ajiyiwe diago muabonga. Luholo lutshi?
(Matayo 13:30) Bembienu iyadi tshima ikule hamoshi uu nu hatagana tangua dia gumuna. Mu sungi ya gumuna, mbanguwambela amunyi egi: Katulenu thomo mayiji abola, ajitshigenu mu itungu ha gumbiwa tshiuya; gungima bungisenu ble mu inzo yami ya gubambela ima.’”
w13-F 15/7 diyiji 12 par. 10-12
“Tadienu, Ngudi N’enu Masugu Agasue”
10 Thomo, gukatula mayiji abola. Yesu wazuelele egi: ‘Mu sungi ya gumuna, mbanguwambela amunyi egi, Katulenu thomo mayiji abola, ajitshigenu mu itungu ha gumbiwa tshiuya.’ Gungima dia givo 1914, anjelo asendesele ‘gukatula’ Aklisto a mambo akhalele gifua mayiji abola, a akhaphumuine nu Aklisto ambiwe maji mu nyuma, “ana a mu ufumu.”—Mat. 13:30, 38, 41.
11 Tangua mudimo wa gukatula mayiji abola wakhalele muya gutuama, gudisha guakoma guamonegele diago haphelo mukatshi dia aklisto a mambo nu a giamatshidia. (Yat. 18:1, 4) Mu givo 1919, gubua gua Babilona Yakoma guamonegele diago haphelo. Itshi yamonesele diago gudisha guakoma mukatshi dia Aklisto a giamatshidia nu a mambo? Mudimo wa gulongesa. Aphangi akhalele mutuameza Alongugi a Biblia asendesele gumonesa egi muthu wagasue mukatshi diawo udi naye gulongesa lukuma luabonga. Ha gufezegesa, gamukanda À qui l’œuvre est confiée (mu anglais) gazogele mu 1919, gakolesele Aklisto agasue ambiwe maji mu nyuma ha gulongesa inzo nu inzo. Gamukanda gene gakhalele muzuela egi: “Mudimo wene wajiya gutuhana woma, uvi udi wangane wa Fumu, luko mbatuwutshita nu ngolo jienji. Mudi nu luendu lua gukalagala mudimo wene.” Luholo lutshi Alongugi a Biblia atadile ndaga yene? Tour de Garde ya givo 1922 yazuelele egi sendese mu tangua diene, Alongugi a Biblia alongesele luko muavula nu gikhesa. Hene, metode a gulongesa inzo nu inzo, abuile luholo lua thomo lua gulongesa lua Aklisto a giamatshidia—gifua idi mangino.
12 Ya mbadi, gubungisa ble. Yesu wawambela anjelo enji egi: ‘Bungisenu ble mu inzo yami ya gubambela ima.’ (Mat. 13:30) Sendese mu givo 1919, Aklisto ambiwe maji mu nyuma abungishiwe gale mu hungu dia Uklisto diawovewe. Mukunda nu Aklisto ambiwe maji mu nyuma, anyi mbaakhala nu monyo gu gisugishilo gia mavu awa, gubungishiwa guawo gua gisugishilo mbagukalegewa tangua mbaaheta gishimbigo giawo mu dilu.—Dan. 7:18, 22, 27.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Matayo 12:20) Muene mbagafugulago matetete, luko muene mbagajimigo shinga ya lino idi mulema, uu nu tangua mbagabingisa nduedi.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jidi mu Mat 12:20
shinga ya lino idi mulema: Muenda wakhalele mukalegela athu wakhalele gabungu gazonda ga mavu gazala pha nu maji a olive. Wakhalele nu shinga ya lino yakhalele munana maji mukunda nu gulemesa tshuya. Mu zuelelo dia Greki, mbimbi “shinga ya lino idi mulema” jidi muhana matangi a shinga idi muzola mishi handaga makala ayo adi nu tshuya, ngatshima dimi dia tshuya didi mushiginyina nga didi dia gufua. Profesi idi mu mukanda wa Yeshaya 42:3 ya diangele guzuelela khenda jia Yesu. Muene mbagajimigo nga hazonda felela dia athu a gudibulumuisa nu adi musagesewa.
(Matayo 13:25) Uvi mu phipha hakhalele athu gu tulo, mbalagaji wajile, wakuwile khenyi jia mayiji abola mukatshi dia ble, enji wayile genji.
w16.10-F diyiji 32
Wana Guyijiya ba?
Idi ya giamatshidia egi, mu tangua dia thomo, yakhalele diago mukalegewa egi muthu gakunyi khenyi jia mayiji abola mu dihia dia muthu mukoba?
MU MATAYO 13:24-26, Yesu wazuelele egi: ‘Ufumu wa mu dilu udi gifua muthu wa kuwile mbuto jiabonga mu dihia dienji. Uvi mu phipha hakhalele athu gu tulo, mbalagaji wajile, wakuwile khenyi jia mayiji abola mukatshi dia ble, enji wayile genji. Hazogele ble, nu jiahagele mbuto, mayiji abola nji azogele.’ Athu avula ana gusha giphapha egi gifezegeselo egi gishigo gia giamatshidia. Uvi ndaga jidi mu mikanda ya manzuji a enya Roma a mu tangua dia thomo jidi mumonesa egi gifezegeselo giene gidi diago gia giamatshidia.
Dictionnaire dimoshi diana guzuelela ndaga jia Biblia didi mumonesa egi: “Mu mikhuala ya enya Roma, gula muthu wakuna khenyi jia mayiji abola mu dihia dia muthu muko, handaga muthu muene wamukalegele gubola, akhalele gumuhana ndola. Luholo mukhuala owu wambiwe ludi mumonesa egi ndaga jia luholo elu jiakhalele mukalegewa.” Nzuji wa mikhuala, Alastair Kerr udi muzuela egi mu givo 533 gia tangua dietu, Justinien, Fumu wa Roma wasonegele mukanda umoshi wa mikhuala (Digest). Mukanda wene wakhalele muzuelela mikhuala yavula ya enya Roma, nu mikhuala iko ya mu ginono (ya sonegewe mu ivo 100-250 ya tangua dietu). Mukanda wene (Digest, 9.2.27.14) udi mumonesa egi, nzuji Ulpian wakhalele muzuelela ndaga imoshi ya sophesewe mu siekle ya mbadi. Muthu mumoshi wakuwile khenyi jia mayiji abola mu dihia dia muthu muko, nu jia bolesele mbuto jia muthu muene. Mukanda wene (Digest) udi mumonesa luholo mukhuala wabingishile muenya dihia; atogele muthu wakuwile khenyi jiabola ha gufuta muenya dihia ima yenji yabolele.
Ndaga eji jia kalegewe mu uhinyinyi wa enya Roma a mu tangua dia thomo, jidi mumonesa diago egi ndaga yazuelele Yesu mu gifezegeselo gienji yakhalele mukalegewa.
12-18 FEVRIER
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | MATAYO 14-15
“Yesu Wakalegela Athu Azonda ha Gudisa Athu Avula”
(Matayo 14:16, 17) Uvi, Yesu wawambelele egi: “Ashigo nayo guya ndo; enue hakhenu ahanenu ima ya gudia.” 17 Ene amuwambelele egi: “Haha tudi phamba nu mapha thano nu jishui mbadi.”
w13-F 15/7 diyiji 15 par. 2
Yesu Wakalegela Athu Azonda ha Gudisa Athu Avula
2 Tangua Yesu wamonele athu avula, waavuidile khenda, hene wasagele anyi akhalele nu misongo, enji waalongesele ndaga jiavula jiatadila Ufumu wa Nzambi. Hahetele ene mu ngueze, alandudi enji a mudijigile egi kumbi diayi gale, wambela athu aye mu membo a hehi hagula adisumbile ima ya gudia. Uvi Yesu wawambelele alandudi enji egi: ‘Enue hakhenu ahanenu ima ya gudia.’ Yajiya gukhala egi mbimbi eji jiazuelele Yesu jia asagesele diago, handaga ima akhalele nayo ya gudia yakhalele yazonda lume—mapha atano nu jishui mbadi jiazonda.
(Matayo 14:18, 19) Muene wazuelele egi: “Jienu nawo gudi ame.” 19 Hangima, wakhalesele thundu ya athu hashi ha muangu. Hangima, wazanguile mapha atano nu jishui jiyadi, watalele gosa, wahuile Nzambi mersi, wabatuile mapha, waahanene gudi alandudi enji, alandudi enji ahanele gudi thundu ya athu.
w13-F 15/7 diyiji 15 par. 3
Yesu Wakalegela Athu Azonda ha Gudisa Athu Avula
3 Khenda jiatumine Yesu ha gukalagala ndaga imoshi ya gushimana. Idi diago ndaga imoshi phamba ya gushimana ya sonegele asonegi agasue nguana a ba evanjile. (Mako 6:35-44; Luka 9:10-17; Yone 6:1-13) Yesu wadijigile alandudi enji ha guwambela athu ha gukhala hashi, mu mahunji 50 nga 100. Gugima dia guhana Nzambi mersi, wasendesele gubatula mapha nu gukhapha jishui. Ha fundo dia guhana ima ya gudia giphungu gimoshi gudi athu, Yesu wayihanele thomo gudi ‘alandudi enji, gungima alandudi enji ahanele gudi thundu ya athu.’ Ndaga ya gushimana idi egi, athu agasue adile nu akutshile, jishui nu mapha ako asalele avula! Tangiza gale: Yesu wadishile thundu yakoma ya athu mu njila ya athu azonda—alandudi enji.
(Matayo 14:20, 21) Hene, athu agasue adile nu akutshile, luko anonele jiphase jiasalele itunga 12 ya guzala pha. 21 Athu anyi adile akhalele mala hehi nu 5 000, akhetu nu ana azonda atangewego.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jidi mu Mat 14:21
akhetu nu ana azonda: Phamba Matayo udi mutanga akhetu nu ana azonda tangua gadi muzuelela ndaga eyi ya gushimana. Yajiya gukhala egi athu agasue adishiwe gudi Yesu mu luholo lua gushimana, akhalele gubalega 15 000.
w13-F 15/7 diyiji 15 par. 1
Yesu Wakalegela Athu Azonda ha Gudisa Athu Avula
TANGIZA gale lumene elu. (Tanga Matayo 14:14-21.) Tudi mu givo 32 gia tangua dietu, gutuama egi wano wa Pake ukalegewe. Yesu nu alandudi enji akhalele hamoshi nu thundu ya athu guvula 5 000, akhethu nu ana atangewego. Akhalele mu mavu a luselenga, hehi nu dimbo dia Betesayida, gu khanda ya nordi ya mbungu ya Kianga gia Galile.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Matayo 15:7-9) Enue enya mambo, Yeshaya wakhalele nu gishina gia guzuela mukunda nu enue egi: 8 ‘athu awa adi mungunemesa nu ivungu yawo uvi mitshima yawo idi gualeha nu ame. 9 ene adi mulaba gungukombelela, handaga malongo adi ene mulongesa athu adi khuta mikhuala ya athu.’”
Noti jia gulonguga jia nwtsty jidi mu Mat 15:7
enya mambo: Mu zuelelo dia Greki, mbimbi hy·po·kri·tesʹ jiakhalele mutadila enya Greki (gungima enya Roma) anyi akhalele mukalagala saga, nu gusudiga jimbuya ha gukomesa majui awo. Mbimbi eji ‘enya mambo’ ajikalegela mu luholo lua gufezegesa ha guzuelela muthu udi musuega makalegelo enji a diago ha gudimonesa luholo luko. Mu verse eyi, Yesu watamegele mafumu a mangumba a enya Yuda egi ‘enya mambo.’—Mat 6:5, 16.
(Matayo 15:26) Yesu wabalumuine gamba: “Ishigo yatagana ha guzangula mapha a ana ha guaambila ana a jimbua.”
Noti jia gulonguga jia nwtsty jidi mu Mat 15:26
ana . . . ana a jimbua: Ha gutadila Mukhuala wa Moise, jimbua jiakhalele mukatshi dia shitu jia majilo. Hene, iphungu yavula, Biblia yana gukalegela mbimbi ‘jimbua’ ha guzuelela ndaga yabola. (Levi 11:27; Mat 7:6; Fili 3:2; Yat 22:15) Uvi, lumene lua Yesu ludi mu mukanda wa Mako (7:27) nu Matayo, mbimbi adi mukalegela jidi mukotelesa egi ‘ana a jimbua,’ jidi mumonesa egi gufuanesa guene gushigo diago guakola ndo. Yajiya gukhala egi, ndaga eyi idi mumonesa gifua Yesu wakhalele muzuelela guzumba athu akhalelego enya Yuda akhalele nago nu shitu jiakhalele ene mufuga. Tangua Yesu wafuanesele enya Isalele nu ‘ana,’ enji athu akhalelego enya Yuda nu ‘ana jimbua,’ wakhalele mutshigina gumonesa athu akhalele naye gukuatesewa thomo. Gula muthu udi nu ana nu jimbua gumbo dienji, udi naye guhana ima ya gudia thomo gudi ana.
19-25 FEVRIER
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | MATAYO 16-17
“Aye matangi a Nanyi Udi Mutangiza?”
(Matayo 16:21, 22) Mu tangua dinyi, Yesu wasendesele guwambela alandudi enji egi udi naye guya gu Yelusalema, gungima akulu nu mafumu a nganga-nzambi, nu alongeshi a mikhuala mbaamumonesa lamba diakola, enji mbaamushiya, uvi mu lusugu lua thatu, mbawufuzumuga. 22 Phetelo wadisombuele nenji hakhenji, wasendesele gumubela egi: “Fumu, uzuedigo mulonga wa luholo elu; ndaga eyi igubuilago nga hazonda.”
w07-F 15/2 diyiji 16 par. 17
Enue Mala, Landulenu Utuameji wa Klisto
17 Lusugu lumoshi, Yesu wawambelele alandudi enji egi udi naye guya gu Yelusalema, gungima ‘akulu nu mafumu a nganga-nzambi, nu alongeshi a mikhuala mbaamumonesa lamba diakola, enji mbaamushiya, uvi mu lusugu lua thatu, mbawufuzumuga.’ Mu tangua diene, Phetelo wadisombuele nenji hakhenji, wasendesele gumubela egi: ‘Fumu, uzuedigo mulonga wa luholo elu; ndaga eyi igubuilago nga hazonda.’ Yadiago, Phetelo gatangijilego muabonga diago. Yatogele egi Yesu amukuatese ha gutangiza muabonga. Hene Yesu wamuwambelele egi: ‘Balega gu kunda diami, Satana! Aye udi gikhakhuishilo gudi ame, handaga matangi aye ashigo mukatuga gudi Nzambi, uvi gudi athu.’—Matayo 16:21-23.
(Matayo 16:23) Uvi Yesu wabalumugile, wawambelele Phetelo egi: “Balega gu kunda diami, Satana! Aye udi gikhakhuishilo gudi ame, handaga matangi aye ashigo mukatuga gudi Nzambi, uvi gudi athu.”
w15-F 15/5 diyiji 13 par. 16-17
Khala Watema, Satana Udi Mukamba Gugudia!
16 Satana wajiya gudimba nji akombeledi a Yehowa. Tangiza ndaga ya kalegewe tangua Yesu wawambelele alandudi enji egi udi naye gushiyiwa. Mupostolo Phetelo wakhalele nu matangi abonga tangua gadisombuele nu Yesu hakhenji ha gumuwambela egi: ‘Fumu, uzuedigo mulonga wa luholo elu; ndaga eyi igubuilago nga hazonda.’ Yesu wamuwambelele egi: ‘Balega gu kunda diami, Satana!’ (Mat. 16:22, 23) Mukunda natshi Yesu watamegele Phetelo egi “Satana”? Handaga wakhalele mujiya ndaga ya khalele mutshigina gukalegewa. Kumbi diataganele hagula muene ahane mulambu wa gibawu nu amonese egi Diabulu udi muenya mambo. Mu tangua dinyi diabalega funu, diakhalelego tangua egi Yesu ‘atune guzuela mulonga wa luholo elu.’ Satana wakhalele mukamba diago egi Yesu asombegese luholo luenji lua gutangiza.
17 Luholo gisugishilo gia mavu awa gia suena diago hehi, esue nji tudi mujinga mu tangua dia lamba diakola. Satana udi mutshigina egi tukudise nzala ya gukhala nu lukuma nga umonyi wa ha mavu awa, hagula tuhagigo meso mu ndaga jia mu nyuma. Ubembigo egi ndaga ya luholo elu igubuile! Uvi, ‘khala watema.’ (Mat. 24:42) Utshiginago nga hazonda ndaga jia mambo Satana wana gushinjiga athu ha gutangiza egi gisugishilo gia mavu awa gidi gualeha, nga ndo egi gishigo muza.
(Matayo 16:24) Hangima, Yesu wawambelele alandudi enji egi: “Gula muthu watshigina gungulandula, aditune hakhenji, azangule mutshi wenji wa lamba, enji ahate gungulandula.
w06-F 1/4 diyiji 23 par. 9
‘Ndjienu Mubuisenu Athu Alandudi Ami, nu Abatijienu’
9 Luholo lutshi tuajiya gulandula khadilo dia Yesu mu ndaga yatadila gukalagala gutshigina gua Nzambi? Yesu wawambelele alandudi enji egi: ‘Gula muthu watshigina gungulandula, aditune hakhenji, azangule mutshi wenji wa lamba, enji ahate gungulandula.’ (Matayo 16:24) Mu verse eyi, Yesu udi muzuelela ndaga thathu tudi naye gutshita. Thomo, tudi naye ‘gudituna hakhetu.’ Mu guzuela guko, tuana gutuna makalegelo a gukamba khuta gubonga guetu, enji tuana gutshigina malongo a Nzambi nu utuameji wenji. Ya mbadi, tuana ‘guzangula mutshi wetu wa lamba.’ Mu tangua dia Yesu, guzangula mutshi wa lamba guakhalele mumonesa ndaga ya musonyi nu ya lamba. Esue Aklisto, tuana gutshigina egi tumonesewe lamba mukunda nu lukuma luabonga. (2 Timote 1:8) Ngatshima athu a ha mavu awa atumonesa lamba nga atufeta, tuana gulandula khadilo dia Yesu dia gutshigina egi ‘atuhane musonyi,’ enji tuana gusuanguluga handaga tuana gujiya egi tudi musuanguluisa Nzambi. (Hebelu 12:2) Ya thathu, tuana gulandula ‘guhata’ Yesu.—Ngimbo 73:26; 119:44; 145:2.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Matayo 16:18) Ngudi guguwambela luko egi: Aye udi Phetelo, holu dia seso eyi mbangutunga hungu diami, enji mifulo ya Galunga mbayishigo gudibalega jingolo.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jidi mu Mat 16:18
Udi Phetelo, holu dia seso eyi: Muzuelelo dia Greki, mbimbi peʹtros jidi mukotelesa egi “gibala gia seso.” Uvi mu verse eyi, adi mukalegela mbimbi jiene gifua jina dia muthu (Pethelo), diene jina dia mu Greki Yesu wahanele Simona. (Yone 1:42) Mbimbi peʹtra mu zuelelo dia Greki idi mukotelesa nji egi “seso,” uvi yajiya gukhala seso dimoshi diakoma nu dianema. Mbimbi eyi ya Greki idi nji mu Mat 7:24, 25; 27:60; Luka 6:48; 8:6; Lomo 9:33; 1Kol 10:4; 1Phet 2:8. Idi mumonega diago egi Phetelo hakhenji gadimonelego egi muene seso yago Yesu mbawutunga hungu dienji holu. Handaga wasonegele mu mukanda wa 1Phet 2:4-8 egi Nzambi wazuelele gutuama egi Yesu udi ‘seso dia ndando diana hagewa ha khomo,’ dia tombewe gudi Nzambi hakhenji. Luholo lumoshi nji, mupostolo Pholo watamegele Yesu egi ‘fondasio’ nu ‘seso ya mu nyuma.’ (1Kol 3:11; 10:4) Hene, Yesu wakotelesele diago mbimbi eji muabonga tangua gawambelele Phetelo egi: ‘Aye, yago ngatamegele egi Phetelo (Gibala gia Seso), wakotelesa diago ndaga yatadila Klisto, “seso eyi.” Muene mbawukhala fondasio ya hungu dia Uklisto.’
hungu: Mbimbi ya Greki ek·kle·siʹa, idi mukotelesa thomo egi hungu. Mbimbi yene yakatuga mu mbimbi mbadi jia zuelelo dia Greki: ek, idi mukotelesa egi “hanze,” nu ka·leʹo, idi mukotelesa egi “gutamega.” Mbimbi yene idi mukotelesa egi hunji dia athu avula atamegewa ha gudibungisa mukunda nu ndaga nga mudimo umoshi ngenyi. Mu verse eyi, Yesu wakhalele muzuelela gutuama luholo hungu dia Uklisto mbadisendesa. Hungu diene diakalegewe nu Aklisto ambiwe maji mu nyuma. Aklisto ene adi gifua “seso jia monyo” jia kuatesele ha ‘gutunga inzo ya mu nyuma.’ (1Phet 2:4, 5) Mbimbi eyi akhalele muyikalegela muavula mu mikanda ya Biblia yana gutamegewa egi la Septante, enji idi gudivua nu mbimbi ya zuelelo dia Hebelu akhalele mukalegela ha guzuelela “hungu,” ya kotelesa egi giphuta giagasue gia akombeledi a Nzambi. (Mikh 23:3; 31:30) Mukanda wa Makalegelo 7:38, udi mumonesa egi enya Isalele anyi atamegewe ha guzoga mu Egypte, akhalele gifua “hungu.” Luholo lumoshi nji, Aklisto anyi “atamegewe . . . ha gukatuga gu phipha” nu ‘atombewe . . . mukatshi dia athu a ha mavu,’ ana gubua ‘hungu dia Nzambi.’—1Phet 2:9; Yone 15:19; 1Kol 1:2.
(Matayo 16:19, NW) Mbanguguhua saphi jia Ufumu wa mu dilu, ngenyi gima giagasue egi udi mujitshiga ha mavu, mbagikhala gia jitshigiwe gale mu dilu, nu gima giagasue egi udi mujitulula ha mavu, mbagikhala gia jituluiwe gale mu dilu.”
Noti jia gulonguga jia nwtsty jidi mu Mat 16:19
saphi jia Ufumu wa mu dilu: Mu Biblia, athu akhalele muhanewa saphi, ikhale mu gimona gia meso nga mu luholo lua gifuanesa, akhalele athu a gushila muthima, enji akhalele guahana ufumu umoshi ngenyi. (1Gudi 9:26, 27; Yesh 22:20-22) Hene, mbimbi “saphi” yakhalele gumonesa ufumu nga ginemo. Phetelo wakalegele “saphi” jiene jia muhanewe ha gukangudila enya Yuda (Makal 2:22-41), enya Samaliya (Makal 8:14-17), nu athu akhalelego enya Yuda (Makal 10:34-38) njila ya guheta nyuma ya Nzambi hagula angine mu Ufumu wa mu dilu.
26 FEVRIER–4 MARS
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | MATAYO 18-19
“Ukhadigo Gikhakhuishilo Mukunda nu Aye nga Mukunda nu Athu Ako”
(Matayo 18:6, 7, NW) Uvi muthu wagasue udi mukhakhuisa mona mumoshi mukatshi dia ana awa adi musha gutshigina guawo gudi ame, yabalega gubonga egi akudigiwe seso yakoma mu shingo nu ambiwe mu kianga. 7 “Lamba gudi athu mukunda nu ndaga jidi mukhakhuisa. Yadiago, ndaga jidi mukhakhuisa mbajiza lume, uvi lamba gudi aye muthu udi mukhakhuisa athu ako!
Noti jia gulonguga jia nwtsty jidi mu Mat 18:6, 7
Seso diakoma didi mubalumuiwa gudi phunda: Nga ndo “seso dimoshi diakoma diago.” Mu tangua dikulu, akhalele guditamega egi “seso diakoma dia phunda.” Yajiya gukhala egi seso dia luholo elu diakhalele ba metre 1,5. Diakhalele dianema diago, hene phunda yakhalele gudibalumuna.
ndaga jidi mukhakhuisa: Mbimbi jia Greki skanʹda·lon jia kotelesa egi “ndaga idi mukhakhuisa.” Athu ana guzuela egi jiakotelesa egi muheto, uvi athu ako ana guzuela egi yakhalele mutshi umoshi akhalele mujitshiga mandulo ha gusha ha muheto. Luko, idi mukotelesa egi gima giagasue giajiya gukhakhuisa muthu nga gumubuisa. Mu guzuela gua gufezegesa, ndaga idi mukhakhuisa yajiya gukotelesa egi gima nga ndaga imoshi idi mutuma muthu mu njila yabola, ha gubua mu gubola, ha gukalagala uthambi nga ndaga iko yabola. Mu Matayo 18:8, 9, mbimbi skan·da·liʹzo, jia balumuiwa egi “gukhakhuisa,” jiajiya nji gukotelesa egi “udi muheto; udi mubuisa athu mu gubola.”
nwtsty media
Seso dia gukhukhila (meule)
Athu akhalele mukalegela seso jia gukhukhila ha gukhukha khenyi nu gukama maji a olive. Seso jiene jiko jiakhalele ndambo jiazonda, hene akhalele gujibalumuna nu mago. Uvi jiko jiakhalele jianema mangololo, hene yakhalele mutoga egi akambe shitu ha gujibalumuna. Yajiya gukhala gukoma gumoshi nu seso Samson wabalumuine nu ngolo jiagasue hagula ibuile enya Filistiya. (Manz 16:21) Shitu jiakhalele mubalumuna seso jia gukhukhila jiakhalelego phamba mu Isalele, jiakhalele nji mu membo avula a enya Roma.
Seso Yakoma ya Holu nu ya Goshi
Shitu imoshi, phunda, yakhalele mubalumuna seso dimoshi diakoma ya gukhukhila gifua eyi yamonesewa mu gifuanesa egi. Akhalele nji gukalegela seso diene ha gukhukha mbuto nga ha gukama mabundu a olive. Seso ya gukhukhila ya holu yakhalele gukoma ba metre 1,5, nu yakhalele mubalumuiwa holu dia seso iko yakoma ya goshi.
(Matayo 18:8, 9) Gula koko guaye nga kulu guaye gudi gugukhakhuisa, gubatule enji gubishile gualeha. Idi yabonga ha aye gungina mu monyo wa giamatshidia nu koko dimoshi nga kulu dimoshi, uvi idi yabola ha gungina nu mago ayadi nga nu malu ayadi mu tshiuya tua ivo nu ivo. 9 Luko, gula diso diaye didi gugukhakhuisa, dikatule udibishile gualeha. Gungina mu monyo nu diso dimoshi gua balega gubonga ha aye gumbiwa mu tshiuya tua Gehena nu meso ayadi.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jidi mu Mat 18:9
Gehena: Mbimbi gehena yakatuga mu mbimbi jia hebelu geh hin·nomʹ, jidi mukotelesa “Bengi dia Hinoma,” diakhalele gu khanda ya mbongo ya Yelusalema ya ginono. (Tala nji Appendice B12, karte dia “Yelusalema nu membo a mu khulo.”) Mu tangua dia Yesu, bengi diene diakhalele fundo dimoshi athu akhalele muwotshia ima ya mvindu. Hene, mbimbi “Gehena” jiakhalele guzuela gua gifuanesa, gudi mukotelesa egi gufua gua mayilago.
Ukoteleshi wa mbimbi jia nwtstg
Gehena
Gehena didi jina dia Greki dia Bengi dia Hinoma, diakhalele gu khanda ya mbongo ya Yelusalema ya ginono. (Yel 7:31) Profesi yazuelele gutuama egi Bengi dia Hinoma mbadikhala fundo mbaakhala mufunda mvumbi. (Yel 7:32; 19:6) Gushigo nga gima gimoshi gidi mumonesa egi akhalele muwetshia shitu nga athu a monyo mu Gehena. Dishigo fundo dimoshi dianago gumonega, didi nu mionyo ya athu yana gumona lamba mu tshiuya ivo nu ivo. Uvi, Yesu nu alandudi enji akhalele mukalegela mbimbi Gehena ha gumonesa ndola ya mayilago, ya “gufua gua ngiadi,” yakotelesa egi, gushiyiwa gua mayilago.—Yat 20:14; Mat 5:22; 10:28.
(Matayo 18:10) Temienu, musegululago nga muthu mumoshi mukatshi dia athu awa azonda, handaga ngudi gumiwambela egi anjelo awo mu dilu ana gutala tangua diagasue phala ya Tata wami udi mu dilu.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jidi mu Mat 18:10
ana gutala tangua diagasue phala ya Tata wami: nga ndo “ana gumona Tata wami.” Handaga ene adi nu luholo lua gumona Nzambi, idi mumonesa egi phamba athu adi nu muila wa mu nyuma ajiya gumona phala ya Nzambi.—Guz 33:20.
w10-F 1/11 diyiji 16
Luholo Lutshi Anjelo ana Gutukuatesa?
Yesu wamonesele egi anjelo ahetele ginemo gia gukuatesa akombeledi a Nzambi mu nyuma. Hene, tangua gawambelele alandudi enji egi akhadigo gikhakhuishilo mukunda nu athu ako, wazuelele egi: ‘Temienu, musegululago nga muthu mumoshi mukatshi dia athu awa azonda, handaga ngudi gumiwambela egi anjelo awo mu dilu ana gutala tangua diagasue phala ya Tata wami udi mu dilu.’ (Matayo 18:10) Mbimbi eji jia Yesu jishigo mukotelesa egi mulandudi wenji wagasue wakhala nu muanjelo mumoshi wahagewe ha gumubamba. Yesu wakhalele mutshigina gumonesa egi anjelo anyi akhala hehi nu Nzambi ana guhaga nji meso awo gudi athu adi mu hungu dia Uklisto.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Matayo 18:21, 22) Hangima Phetelo wajile, wamuhudile gamba: “Fumu, ngajiya gutotesela phangi’ami gubola mahugo guvula gutshi gula muene gashigo mubemba gungutshitshila gubola? Uu mahugo sambadi ba?” 22 Yesu wamubalumuine egi: “Ngushigo guguwambela egi uu mahugo sambadi, uvi uu mahugo 77.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jidi mu Mat 18:22
mahugo 77: Ha gishina, “mahugo makumi sambadi nu sambadi.” Mbimbi eji jia Greki jidi mukotelesa egi “70 nu 7” (mahugo 77) nga ndo “70×7” (mahugo 490). Mu la Septante, mu mukanda wa Gisendeselo 4:24 adi mukalegela mbimbi jia zuelelo dia Hebelu “mahugo 77,” mbimbi jiene jidi gudivua nu mbimbi jia Greki “mahugo 77.” Gula tuadila luholo akhalele mukotelesa mbimbi eji, guvutugila mutango sambadi guakhalele mukotelesa egi “ishigo nu gisugishilo.” Tangua Yesu wabalumuine Phetelo egi mahugo 7 uu nu 77, wakhalele mudijiga alandudi enji egi adi naye gutotesela athu tangua diagasue, ishigo nu gisugishilo ndo. Uvi, mukanda umoshi wa enya Babilona, Talmud (Yoma 86b) udi muzuela egi: “Gula muthu wakalagala gubola hugo dia thomo, dia ngiadi nu dia thathu, ajiya gumutotesela; uvi hugo dia nguana, ajiyilego gumutotesela.”
(Matayo 19:7) Amuwambelele egi: “Mukunda natshi Moise wazuelele egi yala ahue mukhetu mukanda wa gumukaya nu washiya n’enji ulo?”
Noti jia gulonguga jia nwtsty jidi mu Mat 19:7
mukanda wa gukayewa: nga ndo “mukanda wa gushiya ulo.” Gula muthu watshigina gushiya ulo, Mukhuala wakhalele gumutoga ha gulondega mukanda nu ha guta maga nu mambuta, ngenyi Mukhuala wakhalele gumubembela tangua dia gutadila luko desizio dinyi diakoma. Yadiago, Mukhuala wakhalele mukamba gukuatesa athu hagula ashiyigo ulo mu phushi, wakhalele mubamba nji akhetu. (Mikh 24:1) Uvi mu tangua dia Yesu, mafumu a mangumba akhalele muhana gawo athu njila ya gushiya ulo phamba-phamba. Muthu mumoshi wa histoire wa mu tangua dia thomo Josephus, wakhalele Mufalese, enji washiyile ulo nu mukaji’enji. Wazuelele egi muthu wajiya genji gushiya ulo “mukunda nu mulonga wagasue gatshigina (luko, mahugo avula, mala adi naye guyitshita ngenyi).”
nwtsty media
Mukanda wa Gushiya Ulo
Mukanda wa thomo wa gushiya ulo wasonegewe mu givo 71 nga 72 gia tangua dietu; wasonegewe mu zuelelo dia araméen. Awumonele gu nordi ya baba dia Murabbaat, gisegele gia meya, mu mavu a Luselenga a Yudea. Mukanda wene wakhalele muzuela egi, mu givo gia samano tangua enya Yuda akhalelego luko gudivua nu enya Roma, Yozefe mun’a Naqsan, washiyile ulo nu mukaji’enji Mariam, mun’a Yonatana wago wakhalele mujinga mu dimbo dia Massada.