Referanse jia Mukanda wa Gukalegela mu Gudibungisa
3-9 SEPTEMBRE
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | YONE 1-2
“Yesu Wakalagala Ndaga ya Thomo ya Gushimana”
(Yone 2:1-3) Mu lusugu lua thathu, akalegele wano wa ulo mu dimbo dia Kana dia gu Galile. Gin’a Yesu wakhalele nji guene. 2 Yesu nu alandudi enji atamegewe nji gu wano wene. 3 Tangua matombe ahuile, gin’a Yesu wamuwambelele egi: “Ene ashigo luko nu matombe.”
w15-F 15/6 diyiji 4 par. 3
Klisto Udi Ngolo jia Nzambi
3 Yesu wakalegele ndaga ya thomo ya gushimana gu wano wa ulo gu dimbo dia Kana dia gu Galile. Yajiya gukhala egi athu akhalele gu wano wene akhalele avula gubale anyi atamegewe. Ikhale ngenyi nga ndo, matombe ahuile. Mariya gin’a Yesu wakhalele nji mukatshi dia athu ene. Idi yadiago egi, Mariya wakhalele mujiya profesi jiagasue jiazuelele Yehowa mukunda nu mun’enji Yesu. Luko, wakhalele mujiya egi Yesu mbawutamegewa egi “Mun’a Nzambi wa Gudinyinyiga.” (Luka 1:30-32; 2:52) Mariya wakhalele mujiya egi Yesu udi nu ngolo, uvi khenji gajikalegelago ba? Idi yadiago egi mu dimbo dia Kana, Mariya nu Yesu avile khenda mukunda nu athu akhalele mudizula mu ulo. Atshiginyile guaakuatesa hagula avuigo musonyi. Yesu wakhalele mujiya egi, gutamega muthu gu wano guakhalele ginemo giakola diago. Hene, wakalegele ndaga ya gushimana, wabalumuine ba litre a meya 380, abuile “matombe abonga.” (Tanga Yone 2:3, 6-11.) Yesu wakhalele naye diago gukalagala ndaga eyi ya gushimana ba? Ndo sha. Wakhalele muvuila athu khenda, wakhalele nji mulandula khadilo dia guhana dia sh’enji wa mu dilu.
(Yone 2:4-11) Uvi Yesu wamuwambelele egi: “Mukhetu’eye, ndaga itshi udi naye nu ame? Kumbi diami khenji ditagana galego.” 5 Gin’enji wawambelele enya mudimo gamba: “Kalagalenu ndaga yagasue mbayimiwambela muene.” 6 Mabungu a seso samano a meya akhalele agutumbiga hene, gifua muakhalele mutoga mikhuala ya enya Yuda ya gudikatula usala. Bungu diagasue diakhalele nu luedi lua ba litre 100. 7 Yesu wawambelele enya mudimo egi: “Zalesenu mabungu pha nu meya.” Hene, azalesele mabungu ene nu meya fuafuafua uu nu mu shingo jiawo. 8 Hangima Yesu waawambelele egi: “Henyaha, butshenu ndambo ya meya, muye nawo gudi muwendeshi wa wano.” Ayile nawo gudi muwendeshi wa wano. 9 Halolele muwendeshi wa wano meya, ene akhalele agubalumuga matombe; muene gakhalelego mujiya gui guajile matombe ene (uvi enya mudimo athahele meya, ajiyile). Muwendeshi wa wano watamegele yala wazudile mukhetu mu ulo, 10 wamuwambelele egi: “Athu ana guhana thomo matombe abonga. Gula athu akuatewa matombe, wajiya giwa guaahana matombe ashigo abalega gubonga. Uvi aye na wabamba matombe abonga uu nu luenyelu.” 11 Yesu wakalegele ndaga eyi gu dimbo dia Kana dia gu Galile. Yakhalele gisendeselo gia ijiyishilo yenji yamonesele gutumbuga guenji; alandudi enji amonesele gutshigina guawo gudi muene.
Yesu Wakalagala Ndaga ya Thomo ya Gushimana
Eyi ndaga ya thomo ya gushimana ya kalegele Yesu. Tangua alandudi enji ahe-ahe amonele ndaga eyi ya gushimana, gutshigina guawo gudi muene guakolele. Gungima dia wano, Yesu, nu gin’enji, nu aphangi’enji ayile gu Kaphelenauma, gu nordi ya bungu dia Kianga gia Galile.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Yone 1:1, NWT) Gu gisendeselo, Mbimbi yakhalele guene, Mbimbi yakhalele nu Nzambi, enji Mbimbi yakhalele nzambi.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 1:1
Mbimbi: Nga ndo “Logos.” Mu zuelelo dia Greki, ana guyitamega egi ho logos. Mu verse eyi, ayikalegela gifua titre. Idi nji ngenyi mu Yone 1:14 nu mu Yat 19:13. Yone wamonesele diago egi titre eyi idi mutadila Yesu. Yesu watamegewe egi “Mbimbi” tangua diakhalele muene mujinga mu dilu nu muila wa mu nyuma, nu mu tangua gakhalele mulongesa ha mavu gifua muthu watagana, nu tangua diavutugile muene mu dilu. Yesu wakhalele mubatshi wa mbimbi, nga Muzueledi, handaga wakhalele muwambela anjelo nu athu mbimbi nu mikhuala ya Nzambi. Hene, idi yatagana ha gutangiza egi gutuama dia guza gua Yesu ha mavu, Yehowa wakhalele muzuela nu athu mu njila ya Mbimbi; mu tangua diene Mbimbi muene wakhalele muanjelo.—Gis 16:7-11; 22:11; 31:11; Guz 3:2-5; Manz 2:1-4; 6:11, 12; 13:3.
nu: Yakotelesa egi “gudi.” Mu verse eyi, mbimbi ya Greki pros idi mukotelesa egi gukhala hehi; idi mukotelesa nji uphangi. Idi mumonesa nji athu mbadi a gudisha: Mbimbi nu Nzambi phamba mumoshi wa giamatshidia.
Mbimbi yakhalele nzambi: Ndaga yazuelele Yone idi mumonesa khadilo nga makalegelo a “Mbimbi” (mu zuelelo dia Greki ho logos; tala noti jia gulonguga jia Mbimbi mu verse eyi), yakotelesa egi Yesu Klisto. Mbimbi yene idi Mun’a Nzambi wa thomo wa gudiangela, handaga ima iko yagasue yafugiwe mu njila yenji. Ngenyi, Mbimbi yene yana gutamegewa egi “nzambi.” Athu avula ana gubalumuna Biblia, ana guzuela egi “Mbimbi yakhalele Nzambi,” idi luholo lumoshi nu Nzambi wa Ngolo Jiagasue. Uvi, gudi nu ishina yabonga idi gutumonesa egi Yone gazuelelego egi “Mbimbi” yene yakhalele luholo lumoshi nu Nzambi wa Ngolo Jiagasue. Thomo, ndaga jiazuelewa mu verse eyi jidi mumonesa haphelo egi “Mbimbi” yakhalele “nu Nzambi.” Luko, mbimbi ya Greki théos yasonegewa mahugo thathu mu verse 1 nu 2. Ha hugo dia thomo nu dia thathu, mbimbi théos yasonegewa nu mbimbi iko gutuama (article défini) mu zuelelo dia Greki; uvi, ha hugo dia mbadi, mbimbi yene yasonegewego nu article gutuama. Enya ndunge avula ana guzuela egi luholo mbimbi théos yasonegewego nu article gutuama ha hugo dia mbadi, idi mumonesa egi idi nu ndando diago. Mu verse eyi luholo mbimbi eyi théos yasonegewa nu article gutuama, yakotelesa egi idi muzuelela Nzambi wa Ngolo Jiagasue. Uvi gula mbimbi théos yasonegewego nu article gutuama, idi mukotelesa egi idi muzuelela “Mbimbi” nga Yesu. Hene, Biblia jiavula jia Anglais, Français, nu Allemand jiana gubalumuna mbimbi yene luholo lumoshi nu Traduction du monde nouveau. Biblia jiene jiana guzuela egi “mbimbi” yene yakhalele “nzambi.” Athu abalumuine Evanjile ya Yone mu zuelelo dia sahidique nu bohaïrique mu tangua dikulu, yajiya gukhala mu siekle ya thathu nu ya nguana, asonegele mbimbi jia gudisha ha hugo dia thomo nu dia mbadi diasonegewe théos mu Yone 1:1. Luholo elu lua gubalumuna ludi mumonesa diago funu ya “Mbimbi.” Ludi mumonesa egi umuthu wenji wakhalele gifua umuthu wa Nzambi. Uvi ajiyilego gumufuanesa nu Shenji, Nzambi wa Ngolo Jiagasue. Ha gudivua nu verse yene, Kolosai 2:9 idi mumonesa egi Klisto udi nu ‘makalegelo agasue a umuthu wa Nzambi.’ Mukanda wa 2 Phetelo 1:4 udi mumonesa egi Aklisto ambiwe maji mu myuma ‘mbaabua nji nu muila wa mu nyuma gifua Nzambi.’ Luko, mu Biblia ya la Septante, mbimbi ya Greki “théos” idi luholo lumoshi nu mbimbi jia zuelelo dia Hebelu ʼèl nu ʼèlohim, jidi muzuelela “Nzambi.” Mbimbi jiene jidi mukotelesa egi “Muenya ngolo.” Ana gukalegela mbimbi eji jia zuelelo dia Hebelu ha guzuelela Nzambi wa ngolo jiagasue, nzambi jiko, nu ha guzuelela athu. (Tala noti jia gulonguga jia Yone 10:34.) Gutamega Mbimbi egi “nzambi,” nga ndo “muenya ngolo,” idi gudivua nu profesi idi mu Yeshaya 9:6, yazuelele gutuama egi Masiya mbawutamegewa egi “Nzambi wa Ngolo” (uvi yazuelelego egi “Nzambi wa Ngolo Jiagasue”). Luko egi mbawukhala “Tata wa Ivo nu Ivo” wa athu agasue adi nu luendu lua gujinga mu uhinyinyi wenji. Gikhesa gia Shenji, “Yehowa wa Ngolo Jiagasue,” mbagitaganesa ndaga jiene.—Yesh 9:7.
(Yone 1:29) Mu lusugu lua landuile, wamonele Yesu muza gudi muene, wazuelele egi: “Tadienu, Mon’a Gimeme gia Nzambi udi mukatula gubola gua ha mavu!
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 1:29
Mon’a Gimeme gia Nzambi: Gungima dia gubatijiwa gua Yesu, wayile mu mavu a luselenga, Diabulu wamulolele guene. Hakhalele muene muvutuga, Yone Mubatiji wamutamegele egi “Mon’a Gimeme gia Nzambi.” Mbimbi eji jidi phamba mu verse eyi, nu mu Yone 1:36. (Tala Appendice A7.) Gufuanesa Yesu nu mon’a gimeme idi diago gudivua. Biblia idi mumonesa egi athu akhalele muhana mulambu wa gimeme ha gumonesa egi atshigina gubola guawo nu ha gusuena hehi nu Nzambi. Yakhalele mumonesa mulambu wa Yesu, luholo mbaahana monyo wenji mukunda nu athu agasue. Mbimbi “Mon’a Gimeme gia Nzambi” jiajiya gumonega mu ndaga jidi mu verse jiavula jia mikanda yasonegewe nu nyuma ya Nzambi. Yone Mubatiji wakhalele mujiya muabonga mene jia Biblia jiasonegewe mu zuelelo dia Hebelu. Hazuelele muene egi “Mon’a Gimeme gia Nzambi,” yajiya gukhala egi wakhalele muzuelela gimeme gia mulume Abalahama wahanele ha fundo dia mun’enji Isaka (Gis 22:13), nga ndo gimeme gia Pake giashiyile enya Isalele gu Egypte mukunda nu guhuluishiwa guawo mu uhiga (Guz 12:1-13), nga ndo gimeme gia mulume giakhalele muhanewa ha giwotshielo gu Yelusalema gimenegena nu ngueze yagasue (Guz 29:38-42). Yajiya gukhala egi Yone nji wakhalele mujiya profesi ya Yeshaya idi muzuelela muthu mumoshi Yehowa watamegele egi “muenya mudimo wami,” wakhalele mubatewa ‘gifua gimeme gidi muya mushiyiwa.’ (Yesh 52:13; 53:5, 7, 11) Tangua mupostolo Pholo wasonegele mukanda wa thomo gudi Aklisto a gu Kolinto, watamegele Yesu egi ‘mon’a gimeme gietu gia Pake.’ (1Kol 5:7) Mupostolo Phetelo wakhalele muzuelela ‘mahatshi a ndando yakola a Klisto, wakhalele gifua mon’a gimeme udi gashigo nu ginonga nga tona.’ (1Phet 1:19) Luko, mukanda wa Yatuwuwe udi muzuelela Yesu mu lutumbu luenji mahugo gubalega 25, mu luholo lua gufuanesa egi, “mon’a gimeme.”—Tuajiya guyimona mu: Yat 5:8; 6:1; 7:9; 12:11; 13:8; 14:1; 15:3; 17:14; 19:7; 21:9; 22:1.
10-16 SEPTEMBRE
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | YONE 3-4
“Yesu Walongesele Mukhetu wa gu Samaliya”
(Yone 4:6, 7) Wina dia meya dia Yakobo diakhalele guene. Yesu wahuidile mukunda nu njila yaleha wawendele, hene waditumbigile gu khulo ya wina dia meya. Kumbi diakhalele ha mutango wa midi. 7 Mukhetu wa gu Samaliya wajile muthaha meya. Yesu wamuwambelele egi: “Nguhue meya a gunua.”
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 4:6
wahuidile: Phamba mu verse eyi Biblia idi mumosa egi Yesu wazuelele egi “wahuila.” Yakhalele hehi nu 12:00. Mu gimenegena gia lusugu luene, Yesu wawendele njila yaleha, wakatugile gu Baba dia Yordani gu Yudea ha guya gu dimbo dia Sishale gu Samaliya, wakhalele naye gukanduga mulundu wa ba metre gubalega 900.—Yone 4:3-5; tala Appendice A7.
(Yone 4:21-24) Yesu wamuwambelele egi: “Mukhetu, tshigina ndaga ngudi guguwambela, kumbi didi muza edi mbamushigo mukombelela Tata nga ha mulundu owu, nga gu Yelusalema. 22 Enue enya Samaliya mudi mukombelela imuajiyilego; esue enya Yuda tudi mukombelela yago ituajiya handaga guhuluga gudi muzoga gudi enya Yuda. 23 Uvi, kumbi didi muza, enji luenyelu, akombeledi a giamatshidia mbaakombelela Tata mu nyuma nu mu giamatshidia, handaga Tata wana gukamba diago athu a luholo elu ha gumukombelela. 24 Nzambi udi nyuma, hene athu adi gumukombelela adi naye gumukombelela mu nyuma nu mu giamatshidia.”
(Yone 4:39-41) Enya Samaliya avula a mu dimbo dinyi atshiginyile Yesu mukunda nu mbimbi jiazuelele mukhetu egi: “Wanguwambela ndaga jiagasue eji ngatshitshile gale.” 40 Ngenyi hajile enya Samaliya gudi Yesu, amububidile gamba: “Sala nu esue.” Muene wabandele guene masugu ayadi. 41 Athu ako avula ashile gutshigina guawo mukunda nu longo galongesele muene diago,
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Yone 3:29, NWT) Muthu udi muzula mukhetu mu ulo, muene mulumi’a mukhetu muene. Uvi gula futa dia muthu udi muzula mukhetu mu ulo wavua mbimbi ya futa dienji, wana gusuanguluga muavula diago ha guvua mbimbi ya muthu udi muzula mukhetu mu ulo. Hene gusuanguluga ngudi nago gudi guatagana diago.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 3:29
futa dia muthu udi muzula mukhetu mu ulo: Mu tangua dikulu, futa dia muthu wakhalele muzula mukhetu mu ulo wakhalele mumoneshi wa yala muene; luko wakhalele nu ginemo giakola gia gulondega ndaga jia ulo. Wakhalele muza hamoshi nu mukhetu nu yala adi gudizula mu ulo. Mu lusugu lua gudizula mu ulo, athu akhalele muya gumbo dia yala udi muzula mukhetu mu ulo nga ndo gumbo dia sh’enji; guene guakhalele mukalegewa wano wa ulo. Mu tangua dia wano, futa dia muthu wakhalele muzula mukhetu mu ulo, wakhalele musuanguluga ha guvua mbimbi ya muthu udi muzula mukhetu mu ulo tangua adi muta maga nu mukaji’enji. Ngenyi, futa muene wakhalele gudivua egi watagenesa ginemo gienji muabonga diago. Yone Mubatiji wakhalele gifua “futa dia muthu udi muzula mukhetu mu ulo.” Mu verse eyi, Yesu wakhalele gifua yala udi muzula mukhetu mu ulo, uvi alandudi enji adi gifua mukhetu udi muzudiwa mu ulo. Yone Mubatiji wakhalele mulondela Yesu njila; hene, wamonesele athu a thomo adi gifua ‘mukhetu udi muzudiwa mu ulo’ gudi Yesu Klisto. (Yone 1:29, 35; 2Kol 11:2; Ef 5:22-27; Yat 21:2, 9) “Futa dia muthu udi muzula mukhetu mu ulo” wataganesele ginemo gienji luholo wamonesele muabonga athu adi gifua mukhetu udi muzudiwa mu ulo gudi Yesu. Ngenyi, muene gakhalelego luko nu ndando yavula. Hene, Yone wazuelele mukunda nu Yesu egi: “Muene udi naye gukanduga, uvi ame ngudi naye gubulumuga.”—Yone 3:30.
(Yone 4:10) Yesu wamuwambelele egi: “Nga wajiyile kado gana guhana Nzambi nu muthu udi guguwambela egi ‘nguhane meya a gunua,’ nga aye wamutogi nawo, enji muene nga waguhanyi meya a monyo.”
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 4:10
meya a monyo: Mu zuelelo dia Greki, ana gukalegela mbimbi “meya a monyo” ha guzuelela meya adi mubulumuga, meya a mudidi, nga ndo meya adi muzoga mu wina. Meya ene adi agudisha nu meya adi mu tanke. Mu mukanda wa Levi 14:5, mbimbi jia zuelelo dia Hebelu adi mukalegela ha guzuelela “meya adi mubulumuga,” jiakotelesa egi “meya a monyo.” Mu Yel 2:13 nu 17:13, Biblia idi mutamega Yehowa egi “gito [nga ndo, “musulu”] wa meya a monyo,” yakotelesa egi muhanyi wa meya a monyo a gifuanesa. Hakhalele Yesu muta maga nu mukhetu wa gu Samaliya, wakalegele mbimbi “meya a monyo” mu luholo lua gufuanesa, uvi idi mumonega egi mukhetu muene watangijile egi Yesu udi muzuelela diago meya a gunua.—Yone 4:11; tala nji noti jia gulonguga jia Yone 4:14.
17-23 SEPTEMBRE
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | YONE 5-6
“Landula Yesu nu Matangi Abonga”
(Yone 6:9-11) “Mona yala owu haha udi nu mapha atano alondewe nu phupha ya orje nu jishui jiyadi. Uvi ima eyi idi diago yatagana mukunda nu athu awa avula ngenyi ba?” 10 Yesu wazuelele egi: “Khalesenu athu hashi.” Ha fundo diene, muangu wakhalele wavula, hene athu akhalele hashi, akhalele guvula hehi nu 5 000. 11 Yesu wazanguile mapha ene, gungima dia guhana Nzambi mersi, wakhaphelele athu akhalele hashi. Muene waahuile nji nu jishui ha mutango watshiginyine ene.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 6:10
athu akhalele hashi, akhalele guvula hehi nu 5 000: Phamba Matayo udi mutanga “akhetu nu ana azonda” tangua adi muzuelela ndaga eyi ya gushimana. (Mat 14:21) Yajiya gukhala egi athu agasue adishiwe gudi Yesu mu luholo lua gushimana, akhalele gubalega 15 000.
(Yone 6:14) Tangua athu amonele gijiyishilo gia tshitshile muene, azuelele egi: “Giamatshidia muthu yowu udi diago profete wakhalele naye guza ha mavu.”
(Yone 6:24, NWT) Tangua athu amonele egi Yesu nu alandudi enji ashigo hene, anginyine mu mawato awo, ajile gu Kaphelenauma ha gukamba Yesu.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 6:14
Profete: Mu siekle ya thomo, enya Yuda avula akhalele munenga egi profete gifua Moise, adi muzuelela mu mukanda wa Mikhuala 18:15, 18, mbawukhala Masiya. Mu verse eyi, mbimbi guza ha mavu jiajiya gumonesa egi jidi mutalela gumonega gua Masiya. Phamba Yone wasonegele ndaga adi muzuelela mu verse eyi.
(Yone 6:25-27) Tangua amusangele ha sambua dia kianga, amuhudile gamba: “Mulongeshi, kumbi ditshi wahetshi gugu?” 26 Yesu waabalumuine egi: “Ngudi gumiwambela giamatshidia egi, mushigo gungukamba mukunda nu ijiyishilo muamonele, uvi mudi gungukamba handaga muadile mapha muakutshile. 27 Mutshitshigo mudimo mukunda nu ima ya gudia idi mubola, uvi tshitshenu mudimo mukunda nu ima ya gudia idi musala hugo dialeha nu idi muhana monyo wa ivo nu ivo, ya gudia inyi mun’a muthu mbawumihua nayo handaga Tata Nzambi muene hakhenji wamuhagele njimbu idi mumonesa egi wamutshigina.”
(Yone 6:54, NWT) Muthu wadia muila wami nu wanua mahatshi ami, udi nu monyo wa ivo nu ivo, luko mbangumufuzumuna mu lusugu lua gisugishilo;
(Yone 6:60, NWT) Tangua avile ngenyi, alandudi enji avula azuelele egi: “Mbimbi eji jidi jiakola sha; nanyi wajiya gujitshigina?”
(Yone 6:66-69) Mukunda nu ndaga yene, alandudi enji avula akatugile gudi muene, ayilego luko nu guwenda nenji. 67 Hene, Yesu wahudile alandudi enji 12 gamba: “Nu enue nji muatshigina guya genu ba?” 68 Simona Phetelo wabalumuine egi: “Fumu, tuya gudi nanyi? Aye udi nu mbimbi jia monyo wa ivo nu ivo. 69 Esue tuatshiginyine gale, tuajiya egi aye udi Wagijila wa Nzambi.”
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 6:27, 54
ima ya gudia idi mubola . . . ima ya gudia idi musala hugo dialeha nu idi muhana monyo wa ivo nu ivo: Yesu wakotelesele egi athu ako akhalele gumulandula muene nu alandudi enji phamba mukunda nu ima ya gudia. Ima ya gudia yana gukuatesa athu lusugu nu lusugu, uvi “ima ya gudia” idi mukatuga mu Mbimbi ya Nzambi mbayikuatesa athu ha gujinga mayilago. Yesu wawambelele athu ha gutshita mudimo . . . mukunda nu “ima ya gudia idi musala hugo dialeha nu idi muhana monyo wa ivo nu ivo.” Yakotelesa egi, athu adi naye gukalagala ngolo ha gutagenesa nzala yawo ya ima ya mu nyuma nu ha gumonesa gutshigina mu ndaga adi ene mulonguga.—Mat 4:4; 5:3; Yone 6:28-39.
muthu wadia muila wami nu wanua mahatshi ami: Ndaga jidi gutuama nu gungima dia Yone 6:54 jidi mumonesa egi gudia muila wa Yesu nu gunua mahatshi enji mu luholo lua gufuanesa, guakotelesa egi gusha gutshigina gudi Yesu Klisto. (Yone 6:35, 40) Yesu wazuelele mbimbi eji mu givo 32 gia tangua dietu; gakhalelego muzuelela Gudia gua Fumu gua mu Ngueze, guakalegewe mu givo gialanduile. Yesu wazuelele mbimbi eji gutuama egi “Wano wa Pake, wa enya Yuda” ukalegewe. (Yone 6:4) Hene, yajiya gukhala egi athu akhalele gumutegelela atangijile wano wene, nu luholo mahatshi a mun’a gimeme ahuluishile mionyo ya athu mu phipha yazogele enya Isalele gu Egypte (Guz 12:24-27). Luholo lumoshi nji, Yesu wamonesele egi mahatshi enji mbaakuatesa alandudi enji ha guheta monyo wa ivo nu ivo.
w05-F 1/9 diyiji 21 par. 13-14
Mbatuwenda mu Jina dia Yehowa Nzambi Wetu
13 Yone udi muzuela egi athu alanduile Yesu, amusangele “ha sambua dia kianga.” Mukunda natshi akhalele gumulandula ngatshima muene watunyile egi amubuishigo fumu? Athu avula amonesele matangi a umuthu: akhalele muzuelela phamba luholo Yehowa wahanele athu ima ya gudia mu mavu a luselenga mu tangua dia Moise. Akhalele mutshigina egi Yesu alandule guaahana ima ya gudia. Yesu wakotelesele matangi awo abola, hene wasendesele gualongesa ndaga jia mu nyuma jiajiya guakuatesa ha gusombegesa luholo luawo lua gutangiza. (Yone 6:17, 24, 25, 30, 31, 35-40) Uvi athu ako asendesele guzuela muabola mukunda nu muene, luholo gahanele gifezegeselo egi: ‘Ngudi gumiwambela giamatshidia egi, gula mushigo mudia muila wa mun’a Muthu, nu mushigo munua mahatshi enji, mbamukhadigo nu monyo mukatshi dienu. Muthu udi mudia muila wami nu udi munua mahatshi ami udi nu monyo wa ivo nu ivo, mbangumufuzumuna mu lusugu lua gisugishilo.’—Yone 6:53, 54.
14 Matangua avula, ifezegeselo ya Yesu yakhalele mutuma athu ha gumonesa gula akhalele mutshigina diago guwenda nu Nzambi. Gifezegeselo egi nji giakhalele ngenyi. Giamonesele matangi agudisha a alandudi enji. Biblia idi muzuela egi: “Tangua avile ngenyi, alandudi enji avula azuelele egi: ‘Mbimbi eji jidi jiakola sha; nanyi wajiya gujitshigina?’” Yesu waakotelesele egi adi naye gukotelesa mbimbi jienji mu luholo lua mu nyuma. Wazuelele egi: “Nyuma yabonga idi muhua muthu monyo. Uvi muila hakhawo ushigo nu ndando nga yazonda. Mbimbi eji ngamiwambela jidi jia nyuma ya Nzambi nu jia monyo.” Ikhale ngenyi, athu avula atunyine gawo gumutegelela. Biblia idi muzuela egi: “Mukunda nu ndaga yene, alandudi enji avula akatugile gudi muene, ayilego luko nu guwenda nenji.”—Yone 6:60, 63, 66.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Yone 6:44) Gushigo muthu wajiya guza gudi ame gula Tata wangutumine, gamunanenego. Ame mbangumufuzumuna mu lusugu lua gisugishilo.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 6:44
gamunanenego: Mbimbi ya zuelelo dia Greki adi mukalegela ha guzuelela “gunana,” idi muhana matangi a muthu udi munana wanda wa jishui. (Yone 21:6, 11) Uvi ishigo mukotelesa egi Nzambi wana gunana athu gu ngolo. Mbimbi jiazuelele Yesu mu Yone 6:44 jiajiya gudivua nu ndaga jidi muzuelewa mu Yelemiya 31:3. Mu verse yene, Yehowa udi muzuela mukunda nu enya Isalele egi: ‘Ngagunanene gudi ame nu guzumba gua gujinginyina.’ (Mu verse eyi, Biblia la Septante idi mukalegela mbimbi jia luholo lumoshi jia zuelelo dia Greki.) Yone 12:32 idi mumonesa egi, luholo lumoshi nji, Yesu wananene athu a luholo luagasue gudi muene. Biblia idi mumonesa egi Yehowa wahanele athu diphanda (luendu lua guditombela). Muthu wagasue udi naye gutomba gula watshigina gumukombelela. (Mikh 30:19, 20) Nzambi wana gunana athu a mitshima yatagana gudi muene. (Ngi 11:5; Ish 21:2; Makal 13:48) Yehowa wana gunana athu mu njila ya Biblia nu ya nyuma yenji yabonga. Profesi ya Biblia idi mu Yeshaya 54:13, idi mutangewa mu Yone 6:45, idi muzuelela athu ananewe gudi Tata.—Fuanesa nji nu Yone 6:65.
(Yone 6:64, NWT) Uvi ako mukatshi dienu ashigo musha gutshigina.” Handaga sendese gu gisendeselo, Yesu wajiyile akuatshi akhalelego musha gutshigina, nu nanyi mbawumuhilugila.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 6:64
Yesu wajiyile . . . nanyi mbawumuhilugila: Yesu wakhalele muzuelela Yudasa Isakaliote. Gutuama egi Yesu atombe apostolo 12, wakombelele Shenji phipha yamudidi. (Luka 6:12-16) Hene, gu gisendeselo, Yudasa wakhalele Muklisto wagujinginyina gudi Nzambi. Uvi, Yesu wakhalele mujiya profesi jiakhalele muzuela egi muene mbawusumbishiwa gudi futa dienji diakola. (Ngi 41:9; 109:8; Yone 13:18, 19) Yesu wakhalele nu luholo lua gujiya ndaga jidi mu mutshima wa muthu. Hene, tangua matangi abola asendesele gukula mu mutshima wa Yudasa, Yesu wajiyile. (Mat 9:4) Nzambi wana gukalegela ndunge jienji jia gujiya ndaga mbajibua gutuama (prescience). Hene, wajiyile egi Yesu mbawusumbishiwa gudi futa dienji. Uvi ha gutadila makalegelo abonga a Nzambi nu ndaga gatshitshile mukunda nu akombeledi enji a ginono, ishigo yatagana ha gutangiza egi Yudasa watombewe gutuama ha gusumbisa Yesu.
sendese gu gisendeselo: Mbimbi eji jishigo muzuelela guvualewa gua Yudasa nga gutombewa guenji ha gukhala mupostolo, guakalegele Yesu gungima dia gukombelela phipha yamudidi. (Luka 6:12-16) Uvi, jidi muzuelela tangua Yudasa wasendesele gukudisa matangi abola mu mutshima wenji; mu tangua diene, Yesu wajiyile matangi enji abola. (Yone 2:24, 25; Yat 1:1; 2:23; tala nji noti jia gulonguga jia Yone 6:70; 13:11.) Idi mumonesa luko egi, ndaga jiatshitshile Yudasa wakhalele gujitangiza masugu avula, jiamujidilego mu gisagumuisa. Mu Écritures grecques chrétiennes, ha gukotelesa mbimbi “gu gisendeselo” (mu zuelelo dia Greki, arkhê), yana gutoga gutadila ndaga jiko adi muzuelela. Tufezegese gale. Mu 2Phet 3:4, mbimbi “gisendeselo” idi mumonesa gisendeselo gia ima yafugile Nzambi. Uvi mu mafundo avula, ana guyikalegela ha guzuelela phamba ndaga imoshi ngenyi. Phetelo wazuelele egi, nyuma yabonga yabulumugile gudi Athu akhalelego enya Yuda ‘gifua luholo yabulumugile gudi esue mu gisendeselo.’ (Makal 11:15) Phetelo gakhalelego muzuelela tangua dia guvualewa guenji nga ndo tangua diatamegewe muene ha gubua mupostolo. Uvi, wakhalele muzuelela lusugu lua Pantekote ya givo 33 gia tangua dietu, yakotelesa egi, “gisendeselo” gia gubulumuga gua nyuma yabonga mukunda nu gutagenesa felela dimoshi ngenyi. (Makal 2:1-4) Mukanda wa Luka 1:2, nu Yone 15:27, nu 1Yone 2:7, idi muzuelela ndaga jiko jiajiya gutukuatesa ha gukotelesa mbimbi “gisendeselo” mu luholo luko.
24-30 SEPTEMBRE
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | YONE 7-8
“Yesu Watumbuishile Shenji”
(Yone 7:15-18) Enya Yuda ashimanene, adihudile gamba: “Luholo lutshi muthu yowu gadi mujiya mbimbi ya Nzambi handaga muene khenji ganginyilego khalasa?” 16 Yesu wabalumuine gamba: “Ingudi mulongesa ishigo yami uvi yajile gudi Nzambi wangutumine. 17 Gula muthu watshigina gukalagala gutshigina gua Nzambi, mbawumujiya gula ndaga ngudi mulongesa jidi mukatuga gudi Nzambi nga jidi mukatuga gudi ame. 18 Muthu udi mudizuelela mu ngolo jienji udi mukamba gutumbuga guenji hakhenji. Uvi muthu udi mukamba gutumbuga gua muthu wago wamutumine, udi genji muthu wa giamatshidia, gashigo nu mambo mu mutshima wenji.
cf-F diyiji 100-101 par. 5-6
“Yasonegewe egi”
5 Yesu watshiginyile egi athu ajiye guma guakatugile ndaga jiakhalele muene mulongesa. Wazuelele egi: ‘Ndaga ngudi mulongesa jishigo jiami uvi jiajile gudi Nzambi wangutumine.’ (Yone 7:16) Lusugu luko, wazuelele gamba: ‘Ngushigo mutshita ndaga mu ngolo jiami, uvi ngudi muzuela ndaga eji gifua muangulongesele Tata.’ (Yone 8:28) Wazuelele luko egi: ‘Mbimbi eji ngudi gumiwambela, ngushigo mujizuela mu ngolo jiami, uvi Tata udi mu gudivua nu ame, muene udi mutshitshisa midimo yenji.’ (Yone 14:10) Yesu wakhalele muzuelela muavula Mbimbi ya Nzambi tangua wakhalele mulongesa.
6 Gulonguga muabonga ndaga jiazuelele Yesu jidi mu ba Evanjile, gudi mumonesa egi Yesu watangele mikanda yavula ya canon des Écritures hébraïques. Thomo tuajiya gumona egi ndaga yene ishigo mutuyitugisa. Wajiya gudihula mukunda natshi, mu ivo thathu nu ndambo ya mudimo wa Yesu wa gulongesa nu gubuisa athu alandudi, muene gatangelego mikanda yagasue yasonegewe mu ngolo jia Nzambi yakhalele mu tangua diene. Yajiya gukhala egi wayitangele. Ujimbilago egi, phamba ndaga jiazonda jiazuelele Yesu nu jiakalegele muene jiasonegewe mu ba Evanjile. (Yone 21:25) Uvi, wajiya gutanga mu matangua azonda mu dizui diakola ndaga jiagasue jiazuelele Yesu jidi mu ba Evanjile. Henyaha, tangiza gale egi udi phamba nu matangua azonda ha guzuelela ndaga jia Nzambi nu Ufumu wenji, uvi idi mutoga egi utange gitshinyi gia mikanda ya Écritures hébraïques gubalega hakatshi nu khatshi! Luko, matangua avula Yesu gakhalelego nu rulo. Tangua diakalegele muene diskur dienji holu dia Mulundu, watangele verse jia Écritures hébraïques—wajitangele jiagasue mu muto!
(Yone 7:28, 29) Hakhalele Yesu mulongesa mu tempelo, wambile mbimbi mangololo egi: “Mudi gungujiya, nu mudi mujiya gui ngajile. Ngadijidilego hakhami, muthu wangutumine udi wa giamatshidia, uvi enue mushigo gumujiya. 29 Ame ngamujiya, handaga ngajile gudi muene, muene wangutumine.”
(Yone 8:29) Muthu wangutumine udi nu ame; gangubembelego hakhami handaga ngana gutshita ndaga jidi gumusuanguluisa.”
w11-F 15/3 diyiji 11 par. 19
Tubembigo egi Nyuma ya ha Mavu Awa Ituhinyine
19 Tumagela Yehowa nu Mutshima Wagasue. Yesu wakhalele mutshita ndaga jiakhalele musuanguluisa shenji. Lusugu lumoshi, Yesu watshiginyile gubinga ndaga mu luholo lua gudisha nu gutshigina gua shenji. Uvi washile mutshima gudi shenji, wamuwambelele egi: “Ndaga itshitshiwe gifua mudi gutshigina guaye, uvi itshitshiwago gifua mudi gutshigina guami.” (Luka 22:42) Dihule egi, ‘Ngana gutumagela Nzambi ikhale ngudi mumona egi gukalagala ngenyi gushigo ndaga yaleba ba?’ Gutumagela Nzambi gudi nu ndando ha guheta monyo. Tudi naye gumutumagela nu mutshima wagasue handaga muene udi Mufugi wetu, muene watuhanele monyo nu wana gutukuatesa. (Ngi. 95:6, 7) Gushigo nga gima gimoshi giajiya guzula fundo dia khadilo dietu dia gutumagela Nzambi. Muene gajiyilego gututshigina gula tushigo gumutumagela.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Yone 7:8-10) Enue ndjienu genu gu wano; ame ngushigo mukanduga gu wano, handaga tangua diami khenji ditagana galego muabonga.” 9 Hazuelele muene ngenyi, wasalele gu Galile. 10 Uvi hadile aphangi’enji akanduga gale gu wano, Yesu nji wakandugile. Muene wayile mu mafumbe, gadimoneselego gudi athu.
w07-F 1/2 diyiji 6 par. 4
Mukunda Natshi Tudi Naye Guzuela Giamatshidia Tangua Diagasue?
Gifezegeselo gitshi giatubembele Yesu mu ndaga yatadila guzuela giamatshidia? Lusugu lumoshi, Yesu wakhalele muta maga nu athu akhalelego musha gutshigina gudi muene. Athu ene akambele gujiya fundo diatshiginyile guya Yesu. Amuwambelele egi, “Katuga gugu, nda gu Yudea.” Yesu wazuelele itshi? Wawambelele gamba: “Enue ndjienu genu gu wano; ame ngushigo mukanduga gu wano, handaga tangua diami khenji ditagana galego muabonga.” Uvi matangua azonda gungima, Yesu wayile gu Yelusalema mukunda nu wano. Mukunda natshi Yesu waahanele mvutu ya luholo elu? Handaga ene akhalelego naye gujiya ndaga jiagasue jiatadila fundo diakhalele muya Yesu. Yesu gambilego mambo. Waahanele mvutu yatagana hagula ahetshigo luholo lua gumutshita gubola nu alandudi enji. Muene gabumbilego mambo, handaga mupostolo Phetelo wasonegele mukunda nu Klisto egi: “Muene gatshitshilego nga ndaga imoshi yabola, muene gasangewego nga nu mbimbi imoshi ya mambo mu kano dienji.”—Yone 7:1-13; 1 Phetelo 2:22.
(Yone 8:58, NWT) Yesu waawambelele egi: “Giamatshidia, ngudi gumiwambela egi, gutuama egi Abalahama avualewe, ame ngakhalele.”
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 8:58
ame ngakhalele: Enya Yuda atshiginyile gusonona Yesu maseso handaga muene wazuelele egi ‘wamonele Abalahama,’ ngatshima muene wakhalele ‘khenji gatagenesa galego ivo 50’ gifua luholo luazuelele mbalagaji jienji. (Yone 8:57) Mvutu yaahanele Yesu yakhalele mutadila lujingu luakhalele nalo muene mu dilu gifua muanjelo wa ngolo, gutuama egi Abalahama avualewe. Athu ako ana guzuela egi verse eyi yana gumonesa egi Yesu udi Nzambi. Ana guzuela egi mbimbi ya Greki adi mukalegela mu verse eyi, égô éïmi (yana gubalumuiwa mu Biblia jiko egi “Ngudi”), idi muzuelela ndaga jidi mu Biblia ya la Septante, mu Guzoga 3:14, ngenyi verse eji jidi naye gubalumuiwa mu luholo lumoshi. (Tala noti jia gulonguga jia Yone 4:26.) Uvi mu verse eyi, ndaga idi muzuelela mbimbi ya Greki éïmi yasendesele “gutuama egi Abalahama avualewe,” enji yalanduile gukalegewa. Hene, ha fundo dia gusonega egi “Ngudi,” mbimbi “ame ngakhalele” yabalumuiwe muabonga, handaga Biblia jiavula jikulu nu jia masugu awa jiana gukalegela mbimbi jia luholo lumoshi ha fundo diasonegewe egi “ame ngakhalele.” Mu Yone 14:9, adi mukalegela mbimbi ya luholo lumoshi nu mbimbi ya Greki éïmi ha guzuelela mbimbi jiazuelele Yesu egi: ‘Filipho, sendese mualeha ame ngakhalele nenu, aye khenji ungujiya gaye ndo?’ Biblia jiavula jiana gukalegela mbimbi ya luholo lumoshi ha gumonesa egi, ha gutadila ndaga adi muzuelela, ishigo ndaga yabola ha gubalumuna mbimbi éïmi egi “ngakhalele.” (Tuajiya gumona nji ndaga yene mu verse eji: Luka 2:48; 13:7; 15:29; Yone 1:9; 5:6; 15:27; Makal 15:21; 2Kol 12:19; 1Yone 3:8.) Luko, Ndaga jiazuelele Yesu jidi mu Yone 8:54, 55 jidi mumonesa egi Yesu gakhalelego mumonesa egi udi luholo lumoshi nu shenji.