Referanse jia Mukanda wa Gukalegela mu Gudibungisa
1-7 OCTOBRE
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | YONE 9-10
“Yesu Wana Gubamba Imeme Yenji”
(Yone 10:1-3) ‘Ngudi gumiwambela giamatshidia egi muthu gashigo mungina gu mufulo wa dinda dia imeme uvi udi munginyina khanda iko, muene udi nzangi nu munyongi. 2 Uvi muthu udi munginyina gu mufulo, udi mubambi wa imeme. 3 Mubambi wa mufulo udi mumuzuluila, imeme idi muvua dijui dienji, muene udi mutamega imeme yenji mu majina ayo, udi muyituameza hanze.
(Yone 10:11) Ame ngudi mubambi wabonga. Mubambi wabonga udi mufuila imeme yenji.
(Yone 10:14) Ame ngudi mubambi wabonga wa imeme. Ngudi mujiya imeme yami, imeme yami nji idi gungujiya,
nwtsty media
Dinda dia imeme
Dinda diakhalele luphango luakhalele mumbiwa ha gubamba imeme mukunda nu nzangi nu shitu jiko jiabala. Abambi a imeme akhalele mubamba imeme yawo mu dinda mu phipha. Mu tangua dikulu, madinda akhalelego nu yangi holu; akhalele mutungiwa mu luholo lua gudisha nu akhalelego gukoma gumoshi. Luko, akhalele mutungiwa muavula nu maseso, nu akhalele nu mufulo phamba umoshi. (Lutang 32:16; 1Sam 24:3; Sef 2:6) Yone udi muzuelela gungina mu dinda dia imeme “gu mufolo” wakhalele mubambewa gudi “mubambi wa mufulo.” (Yone 10:1, 3) Mu dinda diakhalele mubungishiwa imeme yavula, guakhalele nu mubambi wa mufulo wakhalele mubamba imeme phipha ya mudidi, muene gakhalelego mubanda tulo. Mu gimenegena, mubambi wa mufulo wakhalele muzuluila abambi a imeme mufulo. Mubambi wagasue wa imeme wakhalele mutamega imeme yenji mu dijui diakola ha guyibungisa fundo dimoshi, imeme yakhalele mujiya dijui dienji nu yakhalele muya gudi muene. (Yone 10:3-5) Yesu wakhalele muzuelela mubambi wa mufulo wa dinda dia imeme ha gumonesa luholo muene wana gubamba alandudi enji.—Yone 10:7-14.
w11-F 15/5 diyiji 7-8 par. 5
Fami jia Aklisto—“Kangulenu Meso”
5 Gima giana gukalagala egi mubambi wa imeme adivue muabonga nu imeme yenji gidi gudijiya muabonga nu gudishila mutshima. Mubambi wa imeme wana gujiya imeme yenji muabonga. Imeme nji yana gujiya mubambi wayo nu yana gumushila mutshima. Yana gujiya mbimbi ya fumi’ayo nu yana gumutumagela. Yesu wazuelele egi: ‘Ngudi mujiya imeme yami, imeme yami nji idi gungujiya.’ Yesu wana gujiya hungu muabonga diago. Mbimbi ya Greki “gujiya” adi mukalegela mu verse eyi yakotelesa egi, “gujiya muabonga diago.” Yadiago, Mubambi Wabonga wa imeme wana gujiya gimeme giagasue mukatshi dia imeme yenji. Wana gujiya nzala, nu guleba nu ngolo jia gimeme gienji giagasue. Ganago gujimbila nga gima gimoshi giatadila imeme yenji. Imeme nji yana gujiya muabonga mubambi wayo nu yana gusha mutshima mu utuameji wenji.
(Yone 10:4, 5) Hayizola muene yagasue, udi muya gutuama diayo, yene idi gumulandula ndaga yene idi mujiya dijui dienji. 5 Uvi yene mbayilandulago muenyi nga hazonda, uvi mbayimulenga handaga ishigo mujiya dijui dia enyi.”
cf-F diyiji 124-125 par. 17
“Muene Wakhalele Guaawambela Ndaga Phamba mu Ifezegeselo”
17 Tala ndaga yazuelele George A. Smith mu mukanda wenji wa Géographie historique de la Terre sainte (angl.): “Matangua ako tuakhalele muhuluguga hehi nu mawina a meya a enya Yudea, fundo abambi a imeme mutatu nga nguana akhalele mubalega nu imeme yawo. Imene yakhalele gudibungisa nu imeme iko, tuakhalele gudihula gula luholo lutshi mubambi wagasue wa imeme wajiya gujiya imeme yenji. Uvi gula imeme yamanesa gunua meya nu gudikenesa, mubambi wagasue wa imeme wakhalele muya mu baba gu khanda yenji. Wakhalele mutamega imeme yenji mu dijui diakhalele yene mujiyila. Gungima, imeme yagasue yakhalele mulandula mubambi wayo, yakhalele muya mu ndonga gifua luholo yakhalele muza.” Yesu wahanele gifezegeselo egi giabonga ha gumonesa egi gula tuamutshigina nu tuatumagela malongo enji, nu tualandula utuameji wenji wa “mubambi wabonga,” mbatumonesa egi tuatshigina ubambi wenji.
(Yone 10:16) “Ngudi nu imeme iko idi ishigo ya mu dinda edi. Ngudi naye guyinginyisa nji mu dinda, yene mbayivua dijui diami, ngenyi mbayibua thundu imoshi, nu mubambi mumoshi.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 10:16
guyinginyisa mu: Nga ndo “gutuameza.” Mbimbi ya Greki adi mukalegela mu verse eyi (aʹgo), yajiya gukotelesa egi “gunginyisa (mu)” nga ndo “gutuameza,” mu gudivua nu ndaga adi muzuelela. Manuscrit amoshi a zuelelo dia Greki, asonegewe mu givo hehi nu 200 gia tangua dietu, ana gukalegela mbimbi ya luholo lumoshi ya Greki (synago) idi mukotelesa egi “gubungisa.” Luholo Yesu udi Mubambi Wabonga, wana gubungisa, wana gutuameza, wana gubamba nu wana gudisa imeme idi mu dinda edi (yana gutamegewa luko mu Luka 12:32 egi “thundu yazonda”) nu imeme iko. Imeme yene yana gubua thundu imoshi idi mutuamezewa gudi mubambi mumoshi. Mbimbi eji jidi mumonesa egi alandudi a Yesu mbaakhala muthu mumoshi.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Yone 9:38) Wazuelele gamba: “Fumu, ngudi musha gutshigina gudi muene.” Luko, muene wamufugamene.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 9:38
wamufugamene: Gula akalegela mbimbi ya Greki proskunéô ha guzuelela gukombelela nzambi nga gima giko, yana gubalumuiwa egi “gukombelela.” (Mat 4:10; Luka 4:8) Uvi mu verse eyi, yala wavalewe gifofo, yago Yesu wasagele, wajiyile egi Yesu udi mumoneshi wa Nzambi, hene wamufugamene. Gamumonelego gifua Nzambi, uvi wamuzudile gifua “Mun’a muthu” watendelewe, Masiya Nzambi wahanele Ufumu. (Yone 9:35) Tangua muthu muene wafugamele Yesu, yajiya gukhala watshitshile ngenyi gifua luholo luakhalele mutshita athu adi muzuelewa mu Écritures hébraïques. Ene akhalele mufugama tangua akhalele mutagana nu ba profete, nu mafumu nga nu amoneshi ako a Nzambi. (1Sam 25:23, 24; 2Sam 14:4-7; 1Maf 1:16; 2Maf 4:36, 37) Mahugo avula, gufugama gutuama dia Yesu guakhalele mumonesa khadilo dia guhana mersi gudi Nzambi luholo gatumile Yesu.—Tala noti jia gulonguga jia Mat 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
(Yone 10:22) Mu tangua diene, Wano wa Gukangudiwa wakalegewe gu Yelusalema. Yakhalele mu sungi ya guhuma guakola,
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 10:22
Wano wa Gukangudiwa: Mu zuelelo dia Hebelu, wano wene wana gutamegewa egi Ḥanoukkah, yakotelesa egi “gukangudiwa.” Wano wene wakhalele mukalagala masugu nage, sendese mu lusugu lua 25 lua mbeji ya Kislev, hehi nu solstice d’hiver, (tala noti jia gulonguga jidi muzuelela sungi ya guhuma guakola mu verse eyi, nu Appendice B15) mukunda nu gukangudiwa guko gua tempelo ya Yelusalema mu givo 165 gutuana dia tangua dietu. Fumu wa dimbo dia Siliya, Antiochus IV Épiphane, ganemeselego Yehowa Nzambi wa enya Yuda, luholo gabolesele tempelo yenji. Watungile giwotshielo holu dia giwotshielo giakoma athu akhalele muwotshiela milambu lusugu nu lusugu. Mu lusugu lua 25 ya mbeji ya Kislev mu givo 168 gutuama dia tangua dietu, Antiochus wabolesele diago tempelo yagasue ya Yehowa. Wahanele mulambu wa ngulu ha giwotshielo, wamuangele suphu ya ngulu mu tempelo yagasue. Wakondele nji ijidigo ya tempelo tshiuya, wamuangele sugu jia nganga-nzambi, wazanguile giwotshielo giakalegewe nu utadi wa wolo, wayile nagio. Wazudile nji mesa a mapha aguhanela mulambu, nu gihagelo gia mienda giakalegewe nu wolo. Gungima, wahanele tempelo ya Yehowa gudi Zeus, nzambi ya aphaganu wa Olympe. Ivo mbadi gungima, Judas Maccabée watambudile dimbo nu tempelo. Gungima, awovele tempelo, akalegele luko Wano wa gukangudiwa gua tempelo mu lusugu lua 25 ya mbeji ya Kislev mu givo 165 gutuama dia tangua dietu. Ndaga yene yakalegewe gungima dia ivo thathu sendese tangua Antiochus wahanele mulambu wenji gudi nzambi ya aphaganu Zeus. Athu asendesele luko guhana Yehowa milambu ya giwotshielo lusugu nu lusugu. Gushigo nga gima gimoshi gidi mumonesa mu Biblia egi Yehowa wakuatesele Judas Maccabée ha gubinga nu ha guvutula luko midimo ya mu tempelo. Uvi Yehowa wakhalele mukalegela athu a ifutshi iko, gifua Siluse Fumu wa gu Persia, ha gutagenesa mafelela enji ako atadila gikombelelo gienji. (Yesh 45:1) Ishigo ndaga yabola ha guzuela egi, Yehowa wajiya gukalegela muthu mumoshi mukatshi dia athu adihanele gudi muene, ha gutaganesa gutshigina guenji. Biblia idi mumonesa egi, midimo ya mu tempelo yakhalele naye gulandula gukalegewa hagula egi profesi jiatadila Masiya, nu mudimo wenji wa gulongesa, nu mulambu wenji jitagenesewe. Luko, enya Levi akhalele naye gulandula guhana milambu yawo uu nu tangua Masiya mbawuhana mulambu wakoma wa monyo wenji mukunda nu athu agasue. (Dan 9:27; Yone 2:17; Heb 9:11-14) Alandudi a Yesu akhalelego naye gukalagala Wano wa Gukangudiwa gua tempelo. (Kol 2:16, 17) Uvi, gushigo nga verse imoshi idi mumonesa egi Yesu nga alandudi enji atunyishile athu ako ha gutshita Wano wene.
8-14 OCTOBRE
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | YONE 11-12
“Landula Khadilo dia Khenda jia Yesu”
(Yone 11:23-26) Yesu wamuvutudile egi: “Phangi’aye mbawufuzumuga.” 24 Mata wamubalumuine egi: “Ame mujiya egi muene mbawufuzuga mu hugo dia gufuzumuga gua masugu a gisugishilo.” 25 Yesu wamuwambelele gamba: “Ame ngudi gufuzumuga nu ngudi monyo, muthu wangutshigina ame, nga wafua tshima, mbawukhala nu monyo; 26 muthu udi nu monyo, wangutshigina ame, mbagalodigo gufua. Aye watshigina ndaga eyi ba?”
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 11:24, 25
ame mujiya egi muene mbawufuzumuga: Mata watangijile gifua, Yesu wakhalele muzuelela gufuzumuga gua athu, mbagukalegewa mu lusugu lua gisugishilo. (Tala noti jia gulonguga jia Yone 6:39.) Mata wamonesele gutshigina guakola mu longo dia gufuzumuga. Uvi mafumu ako a mangumba a mu tangua dinyi, akhalele mutamegewa egi Asadoke, akhalele musha giphapha egi gufuzumuga mbagukhadigo, ngatshima Mbimbi ya Nzambi yakhalele guyizuelela haphelo. (Dan 12:13; Mako 12:18) Luko, Afalese akhalele muzuela egi monyo wana gufua ndo. Uvi, Mata wakhalele mujiya egi Yesu walongesele felela dia gufuzumuga, muene wafuzumuine nji athu. Uvi mukatshi dia athu agasue Yesu gafuzumuine, gushigo nga muthu mumoshi watshitshile masugu avula mu gufua gifua Lazalo.
ame ngudi gufuzumuga nu ngudi monyo: Gufua gua Yesu nu gufuzumuga guenji guahanele njila gudi athu a gufua ha guvutuga luko mu lujingu. Gungima dia gufuzumuga gua Yesu, Yehowa wamuhanele ngolo jia gufuzumuna athu nu jia guaahana monyo wa mayilago. (Tala noti jia gulonguga jia Yone 5:26.) Mu mukanda wa Yatuwuwe 1:18, Yesu waditamegele egi ‘muthu udi nu monyo,’ wago udi nu ‘saphi jia gufua nu jia ndumba.’ Hene, Yesu udi felela mukunda nu athu adi nu monyo nu anyi afile gale. Walayile egi mbawukangula ndumba nu mbawuhana athu agufua monyo: ako mbaahinyina nenji mu dilu uvi ako mbaajinga ha mavu ahe-ahe mu uhinyinyi wenji wa Ufumu wa mu dilu.—Yone 5:28, 29; 2Phet 3:13.
(Yone 11:33-35) Tangua Yesu wamonele Mata mudila nu enya Yuda ajile nenji mudila nji, wavuile gikenene giavula mukatshi dienji nu wadisagesele. 34 Muene waahudile gamba: “Muamufundile gui?” Ene amuwambelele egi: “Fumu, za, umone.” 35 Yesu wazolele masoji.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 11:33-35
mudila: Mahugo avula, mu zuelelo dia Greki, mbimbi “gudila” yana gumonesa gudila guakola. Yesu wakalegele mbimbi yene tangua gadiangele guzuelela gushiyiwa gua Yelusalema.—Luka 19:41.
wavuile gikenene giavula . . . nu wadisagesele: Luholo mbimbi eji mbadi jiabungishiwa hamoshi, ludi mumonesa gikenene giakola giavuile Yesu mu tangua dinyi. Mbimbi ya Greki (émbrimaomaï) yabalumuiwa egi “wavuile gikenene giavula,” idi mukotelesa egi guvua gikenene giakola diago. Hene, mu verse eyi, idi mumonesa egi Yesu wavuile gikenene giavula diago. Mbimbi ya Greki (tarassô) yabalumuiwe ha guzuela egi “wadisagesele,” idi muzuelela gubua tunga-tunga mu matangi. Muenya ndunge mumoshi wazuelele egi, mu verse eyi, mbimbi eyi idi mukotelesa egi “guvua gikenene mu mutshima; guvua lamba diakola.” Mu Yone 13:21, adi mukalegela mbimbi yene imoshi ha gumonesa luholo Yesu wadivuile tangua diajiyile muene egi Yudasa mbawumuhilugila.—Tala noti jia gulonguga jia Yone 11:35.
mukatshi dienji: Yakotelesa egi “mu matangi.” Mu verse eyi, adi mukalegela mbimbi ya Greki (pneuma) ha guzuelela ngolo jidi muzoga mu mutshima wa gifuanesa wa muthu. Ngolo jiene jiana gumutuma ha guzuela nu gutshita ndaga mu luholo lumoshi ngenyi.
wazolele masoji: Mbimbi ya zuelelo dia Greki adi mukalegela mu verse eyi ha guzuelela “masoji” idi dakruô. Adi guyikalegela nji mu verse gifua Luka 7:38; Makal 20:19, 31; Heb 5:7; Yat 7:17; 21:4. Idi mumonega egi mu verse eyi, adi muzuelela muavula guzola masoji, uvi ishigo gudila mu dijui diakola. Mu mikanda ya Écritures grecques chrétiennes, mbimbi eyi ya Greki adi guyikalegela phamba mu Yone 11:35. Idi ya gudisha nu mbimbi idi mu Yone 11:33 (tala noti jia gulonguga), adi mukalegela ha guzuelela gudila guadidile Mariya nu enya Yuda anyi ajile nenji. Yesu wajiyile egi uza mufuzumuna Lazalo, uvi wavuile gikenene giavula luholo wamonele mafuta enji akhalele mudila. Guzumba nu khenda jiavula Yesu wakhalele najio mukunda nu mafuta enji, jiamutumine ha guzola masoji. Ndaga eyi idi mumonesa haphelo egi Yesu wana guvua gikenene mukunda nu athu afuishile gale aphangi’ayo mu gufua guatukambelele Adama.
(Yone 11:43, 44) Tangua gazuelele ngenyi, wakologogele mu dizui diakola egi: “Lazalo, zoga!” 44 Muthu owu wakhalele wagufua, wazogele wagulalewa milele gu mago nu gu malu, phala yenji yakhalele yagulalewa gilengo. Yesu waawambelele gamba: ‘Mujitululenu, mubembenu aye.’
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Yone 11:49) Uvi mumoshi mukatshi diawo, jina dienji Kaife, wakhalele nganga-nzambi wakoma mu givo ginyi. Waawambelele gamba: “Mushigo mujiya nga gima gimoshi,
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 11:49
nganga-nzambi wakoma: Tangua enya giphuta gia Isalele akhalele gudituameza hakhawo, nganga-nzambi wakoma wakhalele mutshita mudimo wenji uu nu gu gufua guenji. (Lutang 35:25) Uvi, tangua enya Roma akhalele muhinyina Isalele, akhalele muhinganesa mafumu. Mafumu akhalele ene muhaga, ene akhalele mutomba nu gukatula nganga-nzambi wakoma. Enya Roma atombele Kaife ha gukhala nganga-nzambi wakoma. Muene wakhalele muthu mumoshi watema, watshitshile ivo yavula mu mudimo wa nganga-nzambi gubalega athu agasue akalegele mudimo wene gutuama dienji. Wabuile nganga-nzambi mu givo 18 gia tangua dietu, washiphile uu nu mu givo 36 gia tangua dietu. Tangua Yone wazuelele egi Kaife wakhalele nganga-nzambi wakoma mu givo ginyi (mu givo 33 gia tangua dietu), watshiginyile guzuela egi uu nu mu givo gia giashiyiwe Yesu, Kaife wakhalele genji nganga-nzambi wakoma.—Tala Appendice B12 ha gujiya fundo diakhalele inzo ya Kaife.
(Yone 12:42) Uvi athu avula mukatshi dia mafumu, ashile gutshigina guawo gudi muene, uvi mukunda nu woma wa Afalese, akhalelego gumutshigina hagula akayewago mu sinagoga;
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 12:42
mafumu: Mu verse eyi, mbimbi ya Greki adi mukalegela ha guzuelela “mafumu,” idi mukotelesa egi athu a gu tribinale yakoma ya enya Yuda, Sanhédrin. Adi mukalegela nji mbimbi yene mu Yone 3:1 tangua adi muzuelela Nikodemo, muenya gu tribinale ya Sanhédrin.—Tala noti jia gulonguga jia Yone 3:1.
akayewago mu sinagoga: Nga ndo “azolewe; atunyishiwe ha gungina mu sinagoga.” Mbimbi ya Greki (a·po·sy·naʹgo·gos) adi mukalegela ha guzuelela gukayewa, idi phamba mu Yone 12:42 nu 16:2. Muthu wakhalele mukayewa, akhalele gumutuna nu gumusegulula. Gutuna gudibungisa luko nu enya Yuda guakhalele mubatela diago enya fami malamba a falanga. Sinagoga jiakhalele thomo mafundo a gulongesela athu. Luko, guene guakhalele tribinale jiakhalele nu ufumu wa guhana ndola nu wa gukaya athu.—Tala noti jia gulonguga jia Mat 10:17.
15-21 OCTOBRE
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | YONE 13-14
“Ame Ngamihana Gifezegeselo”
(Yone 13:5) Muene wambile meya ha longa, wasendesele guweva alandudi enji ikanzo nu guaadipha nu mulele wadijitshigile muene hakatshi.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 13:5
guweva alandudi enji ikanzo: Mu Isalele ikulu, athu akhalele musudiga sandale muavula. Sandale jiene jiakhalele jiazonda diago, jiakhalele jiakama gu ikanzo. Athu akhalele muwenda ha malu, mvindu yakhalele guaakuata gu malu mukunda nu fuphi nu ithotho. Hene, athu akhalele nu khadilo dia gukatula sandale jiawo gutuama egi angine monzo. Luko, muthu wakhalele muyamba ngenji, wakhalele nu ginemo gia guwevua malu awo. Biblia idi nu verse jiavula jidi muzuelela khadilo diene. (Gis 18:4, 5; 24:32; 1Sam 25:41; Luka 7:37, 38, 44) Tangua Yesu wawevele alandudi enji malu, walanduile nji khadilo edi mukunda nu guaahana longo diabonga diatadila gudibulumuisa, nu gudikuatesa.
(Yone 13:12-14) Hamanesele muene guweva ikanzo yawo, wasudigile gikhuto gienji gia holu, wakhalele luko gu mesa, waawambelele egi: “Muakotelesa ndaga eyi ngamitshitshila ba? 13 Muana gungutamega egi ‘Mulongeshi’ nu ‘Fumu,’ mudi muzuela muabonga handaga ngudi ngenyi. 14 Hene, gula ame fumi’enu nu mulongeshi wenu, ngamiwova ikanzo, enue nji mudi naye gudiweva ikanzo.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 13:12-14
mudi naye: Nga ndo “gukhala nu ginemo gia.” Mu verse eyi, mbimbi ya zuelelo dia Greki yabalumuiwe egi “mudi naye,” ana guyikalegela muavula ha guzuelela falanga. Idi mukotelesa egi, “gukhala nu mukudi wa muthu; gukhala nu ginemo gia guhana muthu gima gimoshi ngenyi.” (Mat 18:28, 30, 34; Luka 16:5, 7) Mu verse 14 nu mu verse jiko, ana gukalegela mbimbi yene mu luholo luko ha gumonesa egi muthu udi nu mukudi wa gutshitshila muthu muko gima.—1Yone 3:16; 4:11; 3Yone 8.
(Yone 13:15) Ame ngamihua gifezegeselo ha enue mutshite gifua luholo ngamitshitshila.
w99-F 1/3 diyiji 31 par. 1
Muthu Wabalega Gukoma Wakalagala Mudimo wa Gudibulumuisa
Tangua Yesu wawevele ikanzo ya alandudi enji, waahanele longo dia ndando diatadila gudibulumuisa. Yadiago, Aklisto ashigo naye gudimona egi adi nu ndando yavula, nga ndo egi athu ako adi naye guaakuatela mudimo tangua diagasue. Luko, ashigo naye gukamba mafundo a lukuma nga a gukhala nu lutumbu. Uvi, adi naye gulandula khadilo dia Yesu handaga muene ‘gajilego hagula athu amukuatele mudimo, uvi wajile ha gukuatela athu mudimo nu ha guhana monyo wenji gifua gibawu ha gukula athu avula.’ (Matayo 20:28) Yadiago, alandudi a Yesu adi naye gutshigina gukuatela athu ako midimo idi mutoga gudibulumuisa.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Yone 14:6) Yesu wamubalumuine egi: “Ame ngudi njila, ngudi giamatshidia nu ngudi munyo. Gushigo muthu udi muheta gudi Tata gula gabalegelego gudi ame.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 14:6
ame ngudi njila, ngudi giamatshidia nu ngudi munyo: Yesu udi njila handaga phamba mu njila yenji tuajiya gusuena hehi nu Nzambi mu gisambu. Luko, Yesu udi “njila” mukunda nu athu handaga wakuatesele athu ha gudivua luko nu Nzambi. (Yone 16:23; Lomo 5:8) Yesu udi giamatshidia handaga wazuelele giamatshidia nu watshitshile ndaga jidi gudivua nu giamatshidia giene. Wataganesele nji profesi jia Biblia jidi mumonesa ginemo gienji mu gutagenesewa gua felela dia Nzambi. (Yone 1:14; Yat 19:10) Profesi jiene jiabuile “‘ayi’ [nga ndo jiatagenesewe] mu njila yenji.” (2Kol 1:20) Yesu udi monyo handaga mu njila ya gibawu gienji, athu a ifutshi yagasue ahetele luendu lua guheta “monyo wa giamatshidia,” yakotelesa egi, “monyo wa ivo nu ivo.” (1Tim 6:12, 19; Ef 1:7; 1Yone 1:7) Luko, muene mbawukhala “monyo wa giamatshidia” gudi athu avula anyi mbaafuzumuga nu felela dia gujinga mayilago mu Phaladiso.—Yone 5:28, 29.
(Yone 14:12) Ngudi gumiwambela giamatshidia egi, muthu wagasue wamonesa gutshigina guenji gudi ame, mbawutshita nji ndaga jingudi mutshita; muene mbawutshita ndaga jiakoma gubalega eji, handaga ngudi muya gudi Tata.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 14:12
ndaga jiakoma gubalega eji: Yesu gashigo muzuela egi ndaga jia gushimana mbajikalagala alandudi enji mbajikhala jiakoma gubalega ndaga jia gushimana jiatshitshile muene. Watshiginyile guzuela egi, alandudi enji mbaalongesa mbimbi ya Nzambi muavula gubalega muene, mu sungi yaleha, mu membo avula gubalega, nu gudi athu avula gubalega. Mbimbi jia Yesu jidi mumonesa haphelo egi wakhalele muzuela egi alandudi enji mbaalandula gutshita mudimo wenji.
22-28 OCTOBRE
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | YONE 15-17
“Mushigo Athu a ha Mavu Awa”
(Yone 15:19) Nga enue mudi athu a ha mavu, nga mavu amizumbile gifua akuaku’awo. Uvi handaga enue mushigo a ha mavu, uvi ame ngamitombele mukatshi dia a ha mavu, ngenyi ene adi nu enue umbalagaji.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 15:19
mavu: Mu verse eyi, mbimbi ya Greki koʹsmos yabalumudiwa egi mavu, idi mukotelesa athu ashigo mukatshi dia akombeledi a Nzambi, athu agasue abola adi gualeha nu Nzambi. Phamba Evanjile ya Yone idi muzulela mbimbi jiazuelele Yesu egi alandudi enji ashigo athu a ha mavu awa. Mbimbi eji jidi nji mahugo mbadi mu gisambu gia gisugishilo giakalegele Yesu nu apostolo enji agujinginyina.—Yone 17:14, 16.
(Yone 15:21) Uvi ene mbaamitshishila ndaga eji jiagasue mukunda nu jina diami, handaga ene ashigo mujiya muthu wangutumine.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 15:21
mukunda nu jina diami: Mu Biblia, matangua ako mbimbi “jina” yana gumonesa muthu udi nu jina diene, lukuma luenji, nu ndaga jiagasue muthu muene gadi mumonesa. (Tala noti jia gulonguga jia Mat 6:9.) Gudi Yesu, jina dienji didi mumonesa nji ufumu nu fundo diamuhanele Sh’enji wa mu dilu. (Mat 28:18; Fili 2:9, 10; Heb 1:3, 4) Mu verse eyi, Yesu udi mumonesa gishina athu a ha mavu awa mbaatshitshila alandudi enji ndaga: handaga ene ashigo mujiya muthu wamutumine. Gujiya Nzambi mbaguaakuatesa ha gukotelesa nu gujiya gula jina dia Yesu didi mukotelesa itshi. (Makal 4:12) Jina diene didi mukotelesa nji ginemo gidi nagio Yesu gia gukhala Fumu watombewe gudi Nzambi, Fumu wa mafumu, yonu athu agasue adi naye gutumagela hagula ahete monyo.—Yone 17:3; Yat 19:11-16; fuanesa nu Ngi 2:7-12.
(Yone 16:33) Ngamiwambela ndaga eji hagula mukhale nu guhuima mu njila yami. Ha mavu, mbamukhala nu lamba, uvi khalenu nu gikhesa! Ame ngabinga mavu awa.”
it-1-F diyiji 555
Gikhesa
Muklisto udi nu funu ya gikhesa ha gulua nu matangi abola nu makalegelo a athu a ha mavu awa adi nu umbalagaji nu Yehowa Nzambi, nu hagula akhale wagujinginyina gudi Yehowa ngatshima athu ene adi nenji umbalagaji. Yesu wawambelele alandudi enji egi: “Ha mavu, mbamukhala nu lamba, uvi khalenu nu gikhesa! Ame ngabinga mavu awa.” (Yone 16:33) Mun’a Nzambi gabembelego nga hazonda egi matangi a athu a ha mavu awa abolese makalegelo enji, uvi wabingile mavu luholo gadinginyishilego nga mu ndaga imoshi ya ha mavu. Yesu Klisto udi diago gifezegeselo giabonga luholo gabingile mavu. Aklisto adi nu funu ya gikhesa ajiya gulandula khadilo dienji dia gutuna gudinginyisa mu ndaga jia ha mavu.—Yone 17:16.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Yone 17:21-23) ha ene akhale muthu mumoshi gifua luholo aye Tata udi hamoshi nu ame, ame hamoshi nu aye. Ene nji akhale muthu mumoshi nu esue, hagula athu a ha mavu atshigine egi aye wangutumine. 22 Ngaahuile lutumbu wanguhuile hagula ene akhale muthu mumoshi gifua luholo aye nu ame tudi muthu mumoshi. 23 Ame ngukhale muthu mumoshi nu ene, aye ukhale muthu mumoshi nu ame, hagula ene abue muthu mumoshi mu luholo lua tagana hagula athu a ha mavu ajiye egi aye wangutumine, enji egi wana guaazumba gifua luholo wana gunguzumba ame.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 17:21-23
muthu mumoshi: Nga ndo “hamoshi.” Yesu watogele Nzambi egi alandudi enji a giamatshidia akhale “muthu mumoshi,” atshite mudimo hamoshi mukunda nu felela dimoshi, gifua luholo muene nu Sh’enji adi “muthu mumoshi” ha gumonesa egi ana gutshita hamoshi nu adi nu matangi amoshi. (Yone 17:22) Mu 1Kol 3:6-9, mupostolo Pholo udi muzuelela luholo Aklisto akhala muthu mumoshi mu mudimo wa gulongesa, tangua ana gutshita hamoshi mukatshi diawo, nu ana gutshita hamohsi nu Nzambi.—Tala 1Kol 3:8 nu noti jia gulonguga jia Yone 10:30; 17:11.
abue muthu mumoshi mu luholo lua tagana: Nga ndo “abue muthu mumoshi diago.” Mu verse eyi, Yesu udi mumonesa gudivua gudi mukatshi dia gukhala muthu mumoshi mu luholo lua tagana, nu guzumbiwa gudi Tata. Ndaga yene idi gudivua nu mbimbi jidi mu Kol 3:14, idi muzuela egi: ‘Guzumba . . . guana gutubungisa ha gukhala hamoshi mu luholo luatagana.’ Gukhala muthu mumoshi mu luholo lua tagana gushigo mu ndaga jiagasue. Guanago gukotelesa egi ndunge jia athu nu makalegelo awo agudisha akhala nawo mbaakatuga. Idi mukotelesa egi alandudi a Yesu adi muthu mumoshi mu ndaga adi mutshita, nu mu gutshigina guawo, nu mu ndaga adi mulongesa.—Lomo 15:5, 6; 1Kol 1:10; Ef 4:3; Fili 1:27.
(Yone 17:24) Tata, ngatshigina egi athu awa wanguhuile akhale nji fundo ngudi mukhala ame, hagula amone gutumbuga ogu wanguhuile, handaga aye wanguzumbile gutuama dia gisendeselo gia mavu.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 17:24
gisendeselo gia mavu: Mbimbi ya Greki adi mukalegela ha guzuelela “gisendeselo,” yabalumuiwe luko mu Hebelu 11:11 egi “gumita,” tangua adi muzuelela “ajigulu.” Uvi mu verse eyi, mbimbi “gisendeselo” idi muzuelela guvualewa gua ana a Adama nu Eva. Tangua Yesu adi muzuelela “gisendeselo,” wakhalele muzuelela Abele. Yajiya gukhala egi Abele udi muthu wa thomo wahuluishiwe nu “wasonegewe jina mu rulo ya monyo sendese gu gisendeselo gia mavu.” (Luka 11:50, 51; Yat 17:8) Mbimbi eji Yesu wawambelele sh’enji mu gisambu jidi mumonesa nji egi ivo yavula gutuama egi Adama nu Eva avale ana, Nzambi wakhalele muzumba mun’enji mumoshi’a mumoshi.
29 OCTOBRE–4 NOVEMBRE
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | YONE 18-19
“Yesu Watele Uthemua Watadila Giamtshidia”
(Yone 18:36) Yesu wabalumuine egi: “Ufumu wami ushigo wa ha mavu awa. Nga Ufumu wami udi wa ha mavu awa, nga enya mudimo ami alui hagula nguhanewago gudi manene a enya Yuda. Uvi, Ufumu wami ushigo wa hamavu awa.”
(Yone 18:37) Hangima, Pilate wamuhudile egi: “Na, udi gaye Fumu?” Yesu wabalumuine egi: “Ayi, aye hakhaye wazuela egi ngudi Fumu. Ngavualewe mukunda nu ndaga yene, ngajile nji ha mavu mukunda nu ndaga yene, haguta uthemua watadila giamatshidia. Muthu wagasue udi gu khanda ya ndaga jia giamatshidia, wana guvua mbimbi yami.”
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 18:37
guta uthemua watadila: Mu mikanda yasonegewe mu zuelelo dia Greki, mbimbi adi mukalegela ha guzuelela “guta uthemua watadila” (mar·ty·reʹo) nu “uthemua” (mar·ty·riʹa; marʹtys) jiajiya gukotelesa ndaga jiavula. Mbimbi eji mbadi ana gujikalegela ha guzuelela ishina idi nayo muthu ha guzuelela ndaga imoshi ngenyi, nga ndo ndaga jiavuile muthu mukunda nu mulonga umoshi ngenyi. Mbimbi eji jiajiya nji gukotelesa egi “gutshiginyisa ndaga; guzuelela muabonga ndaga ya.” Yesu gazuelelego phamba ndaga jiatadila giamatshidia giakhalele muene mujiya, wajingile nji mu luholo luamonesele egi wataganesele mbimbi nu ndaga jia layile Sh’enji. (2Kol 1:20) Felela dia Nzambi diatadila Ufumu nu Uhinyinyi wa Masiya diatendelewe diagasue gutuama. Ndaga jiagasue jiakalegele Yesu ha mavu nu gufua guenji jiataganesele profesi jiagasue jiatadila Yesu, jiakhalele nji givule-vule gia ndaga jiakhalele mu gikotele gia Mukhuala. (Kol 2:16, 17; Heb 10:1) Tuajiya guzuela egi ndaga jiagasue jiazuelele Yesu nu makalegelo enji jiamonesele egi ‘watele uthemua watadila giamatshidia.’
giamatshidia: Giamatshidia giakhalele muzuelela Yesu mu verse eyi gidi mutadila mafelela a Nzambi. Ndaga ya ndando mu felela dia Nzambi idi egi Yesu, “mun’a Davidi,” udi Nganga-nzambi Wakoma nu Fumu wa Ufumu wa Nzambi. (Mat 1:1) Yesu wazuelele egi gishina gia thomo ajidile ha mavu giakhalele gia gulongesa giamatshidia giatadila Ufumu wa Nzambi. Anjelo nji azuelele ndaga jia luholo lumoshi tangua diavualewe Yesu gu Beteleheme ya gu Yudea, dimbo diavualewe Davidi.—Luka 1:32, 33; 2:10-14.
(Yone 18:38a) Pilate wamuhudile egi: “Giamatshidia gidi itshi?”
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 18:38a
Giamatshidia gidi itshi?: Idi mumonega egi muhu wahudile Pilate udi mutadila giamatshidia athu ana gujiya, uvi gakhalelego muzuelela “giamatshidia” giakhalele muzuelela Yesu. (Yone 18:37) Nga muhu wahudile Pilate wakhalele wa diago, nga Yesu wamuhanele mvutu. Uvi idi mumonega egi muhu wahudile Pilate wakhalele muhu wa gusegulula nga ndo wakhalele nu giphapha. Yakhalele gifua, wakhalele muzuela egi: “Giamatshidia? Yakotelesa itshi? Giakhalago guene!” Luko, Pilate ganengenenego egi ahete mvutu ya muhu wenji, wakatugile, wayile hanze ha gumona enya Yuda.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Yone 19:30) Tangua Yesu wazanguile vinyo yene yila khua, wazuelele egi: “Yataganesewa!” muene wazebuile muto wenji, wafile.
w10-F 15/8 diyiji 11 par. 15
Luholo Lutshi Yesu Watumbuishile Nduedi ya Nzambi?
Tangua diakhokhewe Yesu ha mutshi wa lamba, nu hakhalele muene hehi nu gufua, wazuelele egi: “Yataganesewa!” (Yone 19:30) Muene wakalegele ndaga jiakoma mu ukuateshi wa Nzambi, mu ivo itatu nu ndambo, sendese tangua gabatijiwe uu nu gu gufua guenji! Tangua Yesu wafile, mavu adigitshile mangololo, fumu wa masuta wa enya Roma wago ahanele ginemo gia gushiya Yesu wazuelele egi: “Giamatshidia muthu owu wakhalele Mun’a Nzambi.” (Mat. 27:54) Yajiya gukhala egi fumu muene wa masuta wakhalele hene tangua athu akhalele mulela Yesu luholo gazuelele egi udi Mun’a Nzambi. Ngatshima Yesu wataganele nu malamba a luholo nu luholo, wasalele wagujinginyina nu wamonesele egi Satana udi muenya mambo diago. Satana wazuelele mukunda nu athu agasue ana gutumagela Ufumu wa Nzambi egi: “Muthu mbawuhana gima giagasue gidi nagio muene ha guhuluisa monyo wenji.” (Yobo 2:4) Luholo Yesu wasalele wagujinginyina gudi Nzambi, wamonesele egi Adama nu Eva nji akhalele naye gutumagela Yehowa handaga gulolewa ataganele nago guakhalele guazonda gubalega gua Yesu. Luko, lujingu lua Yesu nu gufua guenji guamonesele egi muene watumagele nu watumbuishile Ufumu wa Yehowa. (Tanga Ishima 27:11.) Gufua gua Yesu guataganesele ndaga jiko ba? Ayi!
(Yone 19:31) Luholo lusugu luene luakhalele lusugu lua gudilondega, hagula egi mvumbi jisadigo holu dia mitshi ya lamba mu Lusugu lua Guhuluguga, (handaga Lusugu luene lua Guluhuluguga luakhalele lusugu lumoshi luakoma), enya Yuda atogele Pilate egi abogole malu a mvumbi nu ajikatule.
Noti jia gulonguga jia nwtsty jia Yone 19:31
Lusugu luene lua Guhuluguga luakhalele lusugu lumoshi luakoma: Lusugu lua 15 Nisana luakhalele muza gungima dia lusugu lua Pake. Lusugu luene luakhalele mukhala lusugu lua guhuluguga, ngatshima lusugu luene luabua mu lusugu lutshi lua phoso. (Levi 23:5-7) Gula lusugu elu luakoma lua Guhuluguga luabua mu Lusugu lua Guhuluguga lua phoso yagasue (yakotelesa egi lusugu lua sambadi ha gutadila phoso ya enya Yuda, luakhalele musendesa mu lusugu lua thano mu ngueze uu nu mu lusugu lua samano mu ngueze), akhalele gulutamega egi Lusugu “Luakoma” lua Guhuluguga. Lusugu luene luajile gungima dia lusugu lua thano, luafile Yesu. Sendese mu givo 29 uu nu mu givo 35 gia tangua dietu, phamba mu givo 33 gia tangua dietu, lusugu lua 14 Nisana luabuile mu lusugu lua Thano. Ndaga eyi idi gutumonesa egi, idi naye gukhala egi Yesu wafile mu lusugu lua 14 Nisana lua givo 33 gia tangua dietu.