Juka gwatemalska — roślina dobra na wszystko

OD NASZEGO KORESPONDENTA Z KOSTARYKI

MA WŁAŚCIWOŚCI lecznicze, może zastąpić mydło, jest smaczna i pożywna — to tylko niektóre walory tej egzotycznej rośliny. Dobrze ją znają mieszkańcy Ameryki Środkowej, ale określenie juka nic im nie mówi. Gdyby je usłyszeli, zareagowaliby zapewne uprzejmym i zaciekawionym spojrzeniem. Natychmiast jednak szeroko uśmiechną się ze zrozumieniem, gdy się powie itabo, izote lub daguillo — bo tak powszechnie nazywana jest ta roślina w Gwatemali, Hondurasie, Kostaryce i Nikaragui. Kostarykanie i inni mieszkańcy Ameryki Środkowej delektują się jej kwiatami przyrządzanymi na rozmaite sposoby.

Członek znakomitej rodziny

W wyniku sporów systematyków juka gwatemalska została zaliczona najpierw do rodziny liliowatych, ostatnio zaś uznano, że należy raczej do agawowatych. Ta grupa masywnych roślin obejmuje mniej więcej 550 gatunków z rzędu liliowców. Juce gwatemalskiej botanicy nadali naukową nazwę Yucca elephantipes.

Do rodzaju Yucca zalicza się około 40 gatunków, rosnących przeważnie w Ameryce Północnej, Meksyku oraz Ameryce Centralnej i Południowej. Dobrze znani przedstawiciele to drzewiasta Yucca brevifolia, a także mniejsza juka aloesowata (Yucca aloifolia). Rzeczywiście niemała to rodzina!

Czym się wyróżnia ta uniwersalna roślina? Sztywne, wydłużone, mniej więcej metrowe liście sterczące z pnia mimo swej prostoty nadają juce egzotyczny wygląd. Krępy, zdrewniały pień o włóknistej strukturze i szarawobrązowej barwie przypomina nogę słonia — stąd wywodzi się gatunkowa nazwa rośliny elephantipes.

Juka gwatemalska osiąga wysokość od 5 do 8 metrów i na pierwszy rzut oka łatwo ją pomylić z drzewem. W Kostaryce podczas pory suchej, szczególnie w lutym i marcu, itabo wieńczą setki kremowych dzwonkowatych kwiatów. Kupuje się je na targach oraz u wędrownych handlarzy i można odnieść wrażenie, że naraz jest ich wszędzie pełno! W odróżnieniu od twardych, mieczowatych liści kwiaty są miękkie i delikatne — skupione w wyprostowane zuchwale wiechy wyrastają z samego środka rośliny i od razu przyciągają uwagę.

Zarówno ogrodnicy, jak i projektanci terenów zielonych zaliczają itabo do ulubionych gatunków juki, a to ze względu na umiejętność przystosowania się do rozmaitych warunków klimatycznych i glebowych oraz egzotyczny wygląd, kojarzący się z tropikami. Dawniej itabo sadzono jako naturalne ogrodzenie wzdłuż linii granicznej Kostaryki, a ponieważ szybko się mnoży, więc nic dziwnego, że rośnie obficie właściwie we wszystkich regionach kraju.

Uniwersalność juki gwatemalskiej skrzętnie wykorzystują tutejsi mieszkańcy. Na przykład z liści wytwarzają włókno używane do wyrobu mat, pasów i plecaków. Ponadto ogrzane liście stają się giętkie i mogą służyć ogrodnikom jako poręczne wiązadło do produktów rolnych. Roślina ta ma wręcz nieograniczoną przydatność!

Smakowite danie

Frances Perry, autorka książki Flowers of the World (Kwiaty świata), pisze: „Pąki kwiatowe gatunków rodzaju Yucca służą Indianom za pokarm, a owoce i korzenie mają właściwości mydła, więc używa się ich do prania ubrań”. W Ameryce Środkowej ludzie chętnie wykorzystują kulinarne i czyszczące walory juki. Rozkoszują się jej kwaskowatym, specyficznym smakiem. Kostarykanie i inni mieszkańcy regionu najchętniej jedzą kwiaty ugotowane i podane z jajami i ziemniakami lub przyrządzone na zimno w surówkach. Juki mają dużą wartość odżywczą, ponieważ są bogate w witaminy i minerały — zawierają między innymi wapń, żelazo, tiaminę, fosfor i ryboflawinę.

Warto też zwrócić uwagę na zastosowanie juki w medycynie. Wywar z kwiatów łagodzi dolegliwości żołądkowe. Liście mogą służyć do leczenia albuminurii i zapalenia okrężnicy, a także jako środek moczopędny. I pomyśleć, że ta smaczna i pożywna roślina, która ma właściwości lecznicze i może zastąpić mydło, jest tylko jednym z wielu ziemskich dzieł stwórczych, sprawiających przyjemność naszym kubkom smakowym!

[Ilustracja na stronie 26]

Kwiaty juki gotowane z jajami i ziemniakami — ulubione danie w Ameryce Środkowej

[Ilustracja na stronie 27]

W wiejskich okolicach rosną juki przypominające drzewa