Zmiany zachodzące w Kościele we Francji
Od naszego korespondenta we Francji
„‚Frekwencja w kościele jest prawie zerowa. Co rano odprawiam mszę dla wróbli i pająków. W zeszłym roku przeprowadziłem 26 pogrzebów i raz udzieliłem chrztu. Do czego to doszło? Ani jednego ślubu’. Kiedy [ksiądz ten] przybył do La Bastide [w południowej Francji], na lekcje religii uczęszczało 85 dzieci. Teraz przychodzi najwyżej pięcioro. W diecezji jest zaledwie jeden seminarzysta, a w 120 parafiach nie ma żadnego księdza” (wypowiedź duchownego zamieszczona w paryskim dzienniku Le Figaro).
„Kto odda katolikom śpiew gregoriański, zachwycające kantyki, (...) ukwiecone ołtarze, szaty liturgiczne, kadzidło, organy i proboszcza na ambonie? (...) Katolik, który długo nie praktykował swej religii i postanawia wrócić do owczarni, przypomina syna marnotrawnego. Dziś jednak nie przywita go ciepły, ojcowski dom; znajdzie się raczej na parkingu wyposażonym w megafony” (Geneviève Dormann, Le Figaro Magazine).
POD koniec lat siedemdziesiątych wprowadzono istotne zmiany w sprawie małżeństw między katolikami a protestantami. Do roku 1966 współmałżonek będący katolikiem musiał składać na piśmie przyrzeczenie, że dzieci narodzone z tego związku wychowa w duchu swej religii. Do podpisywania takich umów byli też zobowiązani mężowie lub żony wyznający protestantyzm. Obecnie Kościół jest bardziej liberalny. Ceremonia zaślubin może być odprawiana w kościele katolickim lub protestanckim w obecności duchownego reprezentującego jedną z religii bądź też księży obydwu wyznań.
„Począwszy od Soboru Watykańskiego II Kościół katolicki ukazuje nowe oblicze nie tylko społeczeństwu — również siebie widzi w innym świetle. (...) Jest dziś mniej pretensjonalny, bliższy innym religiom chrześcijańskim, uznaje wolność sumienia i deklaruje gotowość ‚służenia światu’” (francuska gazeta Le Monde).
Od kilku dziesięcioleci, a zwłaszcza od Soboru Watykańskiego II, w Kościele katolickim zachodzą liczne zmiany. Jak zapatrują się na nie lojalni wierni oraz kler?
Nie jest już tak jak dawniej
Na początku lat sześćdziesiątych arcybiskup Paryża kardynał Feltin pozwolił księżom w swojej diecezji zamienić szaty kapłańskie na stroje bardziej świeckie, nawet na zwykłe garnitury z krzyżykiem w klapie. W rezultacie sutanna katolicka zanikła we Francji prawie zupełnie — noszą ją jedynie bardziej konserwatywni duchowni. Mniej więcej w tym samym czasie przyznano katolikom prawo do korzystania z mszy w sobotę wieczorem zamiast w niedzielę rano.
Wiele zmieniło się w ustalonej od wieków liturgii. Choć nie wszystkim się to podoba, do mszy wprowadzono współczesne pieśni. Ołtarz obrócono tak, by ksiądz w czasie nabożeństwa stał twarzą do wiernych. Ale do najistotniejszych zmian w liturgii katolickiej należy celebrowanie mszy w języku ojczystym, który niemal całkowicie wyparł łacinę.
Chcąc się przekonać, jak na to zareagowali niektórzy gorliwi katolicy, zapoznajmy się z wypowiedziami François, Maryse i Gilles’a. François należał do zagorzałych zwolenników odprawiania mszy po francusku. „Można było przynajmniej zrozumieć, co ksiądz mówi” — oświadczył. Maryse miała inne zdanie, sądziła bowiem, że ‛dawniej msza była piękniejsza’. Gilles podzielał jej uczucia. „Kiedy zamiast łaciny pojawił się francuski, odebrałem to jako zdradę wiary” — wyznał.
Tymczasem wielu katolików popierających te reformy uważa, że powinny one sięgać głębiej. Niektórzy oczekują, iż Kościół aktywniej się zaangażuje w sprawy świeckie. Inni opowiadają się za zniesieniem celibatu, a nawet za wyświęcaniem kobiet.
Czy wierni rzeczywiście są wierni?
Wspomniane zmiany dotyczą nie tylko liturgii. W wielu krajach frekwencja w kościołach znacznie zmalała. Na przykład we Francji w ciągu ostatnich 25 lat odsetek katolików uczestniczących choć raz na miesiąc w mszy zmniejszył się z 45 do 20 procent. Regularna spowiedź przed księdzem uchodzi obecnie za przeżytek. Jak wynika z niedawnych badań, zaledwie 14 procent Francuzów spowiada się raz do roku lub częściej, gdy tymczasem w roku 1952 robiło to 51 procent.
Bardzo trudnym zadaniem stało się również sprawowanie pieczy nad wiernymi. Duchowni się starzeją. Nie ma kim zastąpić tych, którzy umierają lub rezygnują z duszpasterstwa. W rezultacie coraz większą rolę w życiu Kościoła odgrywa laikat.
Brak duchownych szczególnie dotkliwie odczuwa wieś. Setki wiejskich parafii we Francji nie ma księży, toteż aby skorzystać z mszy niedzielnej, część wiernych udaje się do pobliskich miasteczek, a inni muszą się zadowolić czymś, co Kościół francuski nazywa ADAP, czyli Les Assemblées Dominicales en L’Absence de Prêtres (zgromadzenia niedzielne pod nieobecność księdza). Jak ludzie zapatrują się na te zebrania, których przecież nie można już nazwać mszami? Pewna zakonnica szczerze opisała sytuację w centralnej Francji: „Ludzie tak naprawdę o nic nie proszą. Gdyby im w niedzielę niczego nie zorganizować, z czasem i z tym by się pogodzili”.
Wielu wiąże nadzieje z nowo powstającymi ugrupowaniami katolickimi, przeważnie o charakterze charyzmatycznym. Wywierają one jednak wpływ na nieznaczną liczbę wiernych, a poza tym nie potrafią zaproponować żadnego panaceum na to, co się określa mianem kryzysu w Kościele.
Ale dlaczego dokonują się takie zmiany? Kiedy się rozpoczęły? Co je wywołało? Aby odpowiedzieć na te pytania, przypomnijmy sobie niektóre fakty z ostatnich 30 lat historii Kościoła katolickiego.