Postaraj się lepiej zrozumieć

„NIE powiedziałabym, że był to najprzyjemniejszy okres w życiu”, przyznała pewna kobieta po przejściu klimakterium, „ale myślę, że pozwolił mi się czegoś nauczyć. Nauczyłam się liczyć ze swymi ograniczeniami. Kiedy mój organizm domaga się nieco więcej troskliwości lub wypoczynku, biorę to pod uwagę i okazuję mu należne względy”.

W czasopiśmie Canadian Family Physician opublikowano wyniki ankiety przeprowadzonej wśród kobiet, według której w okresie przekwitania najgorsze ich zdaniem jest to, iż „nie wiadomo, czego się spodziewać”. Jednakże kobiety, które zrozumiały, że jest to proces naturalny, są „mniej niespokojne, przygnębione czy poirytowane; mają bardziej optymistyczny stosunek do życia”.

Czym jest

W Słowniku wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych W. Kopalińskiego czytamy, że klimakterium to inaczej „przekwitanie, okres klimakteryczny, zanikanie czynności gruczołów płciowych kobiety, przeważnie po 50. roku życia”. Menopauza zaś to według Słownika języka polskiego pod redakcją M. Szymczaka „okres w życiu kobiety po klimakterium (...); objawia się brakiem miesiączkowania”.

U niektórych kobiet miesiączkowanie ustaje nagle: kończy się jedna menstruacja, a następna już się nie pojawia. Inne przez pewien czas miesiączkują nieregularnie, z przerwami trwającymi od trzech tygodni do kilku miesięcy. Jeżeli od ostatniej miesiączki upłynął rok, to z dużym prawdopodobieństwem można uznać, że była ona początkiem menopauzy.

Kiedy i dlaczego następuje

Na czas rozpoczęcia się klimakterium mogą wpłynąć dziedziczne skłonności, choroby, stresy, zażywanie lekarstw i zabiegi chirurgiczne. W Ameryce Północnej przeciętny wiek przechodzenia klimakterium wynosi 51 lat. Zazwyczaj pojawia się ono po czterdziestym, a przed pięćdziesiątym piątym rokiem życia. Ze statystyk wynika, że kobiety palące tytoń na ogół przechodzą klimakterium wcześniej, natomiast tęższe — później.

Wszystkie komórki jajowe, które kiedyś dojrzeją w organizmie kobiety, znajdują się w jej jajnikach już w chwili narodzin, a ich liczba wynosi wówczas kilkaset tysięcy. Podczas każdego cyklu menstruacyjnego dojrzewa od 20 do 1000 jaj. Następnie jedno z nich — a niekiedy więcej — uwalnia się z jajnika i może zostać zapłodnione. Pozostałe dojrzałe jaja obumierają. Dojrzewaniu komórek jajowych towarzyszą okresowe wahania poziomu hormonów: estrogenów i gestagenów.

Kiedy kobieta zbliża się do czterdziestego roku życia, poziom wspomnianych hormonów się obniża — stopniowo lub z zakłóceniami — i już nie w każdym cyklu menstruacyjnym uwalnia się komórka jajowa. Miesiączki stają się mniej regularne, są zwykle coraz rzadsze, skąpsze lub przeciwnie — obfitsze. W końcu wydalanie komórek jajowych ustaje i miesiączkowanie zanika.

W procesie zmian związanych z poziomem hormonów i czynnościami jajników — który może trwać do 10 lat — momentem przełomowym jest ostatnia miesiączka. Ale jeszcze przez jakieś 10 do 20 lat po klimakterium jajniki wydzielają niewielkie ilości estrogenów. Wytwarzają je również nadnercza i komórki tłuszczowe.

Istotne zmiany w życiu

Zmniejszanie się ilości estrogenów wpływa na tkanki wrażliwe na ich obecność lub od nich zależne. Działanie hormonów na obszary mózgu regulujące temperaturę ciała uważa się za przyczynę uderzeń gorąca, których mechanizm powstawania wprawdzie nie jest dokładnie znany, ale przypuszcza się, że termoregulacja zostaje wówczas przestawiona na niższe temperatury, wskutek czego temperatury wcześniej odczuwane jako odpowiednie — nagle okazują się zbyt wysokie, toteż organizm reaguje wypiekami i poceniem się, aby się ochłodzić.

W książce The Silent Passage — Menopause Gail Sheehy pisze: „Połowa kobiet doświadczających uderzeń gorąca zaczyna je odczuwać już w wieku czterdziestu lat, w okresie, gdy jeszcze normalnie miesiączkują. Z badań wynika, że u większości kobiet nagłe przypływy gorąca występują przez dwa lata, u jednej czwartej przez pięć lat, a u 10 procent aż do końca życia”.

W tym szczególnym okresie życia kobiety ścianki pochwy stają się cieńsze i mniej wilgotne, co jest związane z opadaniem poziomu estrogenów. Gail Sheehy pisze też o innych symptomach przekwitania, takich jak „nocne poty, bezsenność, moczenie się, nagłe wzdęcia, kołatanie serca, płacz bez powodu, gwałtowne zmiany nastroju, migreny, swędzenie skóry, gęsia skórka, luki w pamięci”.

Stany depresyjne

Czy zmniejszanie się ilości estrogenów wywołuje depresję? Na ten temat toczy się wiele dyskusji. Prawdopodobnie u niektórych kobiet rzeczywiście tak bywa, na przykład u tych, które przed miesiączką miewały wahania nastroju, oraz u cierpiących na zaburzenia snu spowodowane nocnym poceniem się. Najwidoczniej zmiany stężenia hormonów powodują u nich wyjątkowo silną reakcję psychiczną. Według Gail Sheehy zazwyczaj „odczuwają one wielką ulgę, gdy wchodzą w okres poklimakteryjny”, odznaczający się stabilizacją hormonalną.

Na znacznie dokuczliwsze objawy narażone są kobiety, u których klimakterium pojawia się nagle — jako rezultat radioterapii, chemioterapii lub chirurgicznego usunięcia obydwu jajników. Skutkiem takich zabiegów może być raptowne obniżenie się poziomu estrogenów, co pociąga za sobą natychmiastowe wystąpienie objawów charakterystycznych dla przekwitania. Jeżeli zdrowie pacjentki na to pozwala, można zastosować wówczas estrogenową terapię zastępczą.

Wśród kobiet — nawet spokrewnionych — występują znaczne różnice co do stopnia dolegliwości i rodzaju objawów. Jest tak dlatego, że zarówno ilość hormonów, jak i tempo obniżania się ich poziomu są specyficzne dla każdej kobiety. Ponadto każda przeżywa w tym okresie odmienne emocje i stresy, inne też są jej oczekiwania oraz umiejętności radzenia sobie z trudnościami.

Klimakterium często zbiega się z różnymi dodatkowymi czynnikami stresującymi, na przykład z opieką nad sędziwymi rodzicami, poszukiwaniem pracy, opuszczeniem domu przez dorosłe dzieci i podobnymi zmianami, które nieraz towarzyszą wkroczeniu w średni wiek. Z kolei takie napięcia mogą wywoływać symptomy o charakterze fizycznym i psychicznym, między innymi osłabienie pamięci, roztargnienie, niepokój, rozdrażnienie czy depresję, które bywają błędnie przypisywane klimakterium.

Etap życia

Klimakterium nie kończy produktywnego okresu życia, lecz jedynie okres rozrodczy. Po ostatniej menstruacji psychika kobiety staje się bardziej zrównoważona — jej nastrój nie waha się już w rytm cyklu menstruacyjnego.

Szczególną uwagę poświęciliśmy zanikowi miesiączkowania, gdyż niewątpliwie moment ten oznacza radykalną zmianę, ale jednocześnie jest tylko objawem procesu zamykającego okres rozrodczy w życiu kobiety. Dojrzewanie, ciąża, poród to także okresy przejściowe, którym towarzyszą zmiany hormonalne, fizyczne i emocjonalne. Klimakterium jest więc ostatnim, lecz nie jedynym momentem wystąpienia w życiu kobiety zmian o podłożu hormonalnym.

A zatem klimakterium to pewien etap życia. Była redaktor naczelna periodyku Journal of the American Medical Women’s Association napisała: „Być może ludzie przestaną uważać klimakterium za kryzys czy też wielki przełom, a spojrzą na nie rozsądniej — jako na jedną z wielu zmian”.

Książka Women Coming of Age (Kobieta dojrzała) pokrzepia czytelniczki zapewnieniem, że koniec płodności jest „równie naturalny i nieunikniony, jak jej z góry zaprogramowany początek. Przechodzenie klimakterium stanowi oznakę zdrowia fizycznego i świadczy o tym, że zegar biologiczny chodzi dobrze”.

A co zrobić, by to przestrojenie organizmu kobiety przebiegło jak najspokojniej? Jak mógłby pomóc mąż oraz inni członkowie rodziny? Na pytania te odpowiada następny artykuł.

[Ilustracja na stronie 6]

Klimakterium często zbiega się z innymi stresującymi okolicznościami, takimi jak opieka nad sędziwymi rodzicami