Korale — zagrożone i ginące
WODY oceanu nigdzie nie są tak czyste, jak w tropikach. Przypominają przejrzysty, błękitny kryształ. Białe piaszczyste dno znajduje się na głębokości 15 metrów, a wydaje się, jakby było w zasięgu ręki! Zakładasz płetwy i maskę. Pogrążając się w ciepłych wodach, poprawiasz rurkę do oddychania. Na chwilę widok przesłaniają ci pęcherzyki powietrza. A teraz spójrz w dół. O, tutaj! Popatrz na duże, błękitno-czerwone papugoryby, które skubią koral, a potem wypluwają jego kawałki na piasek. Nagle tuż obok migoce tęcza tropikalnych ryb, mieniących się czerwienią, żółcią, błękitem, oranżem i purpurą. Wszędzie wokół tętni życie. Czujesz się oszołomiony.
Znalazłeś się w dżungli korali. Wyrastają one z piaszczystego dna i tworzą coś w rodzaju tysięcy żywych ramion. Na wprost pojawia się wspaniały okaz zwany „rogami łosia”, mający przeszło sześć metrów wysokości i mniej więcej tyle samo szerokości. Jakieś 25 metrów dalej widzisz nieco mniejsze „rogi jelenia”, których śluzowate czułki wyglądają niczym gęstwina leśna. Jakże trafne są te nazwy korali łudząco podobnych do rogów zwierząt! Wśród rozgałęzień koralowców znajdują schronienie i pokarm ryby oraz inne stworzenia morskie.
Dawniej uważano, że korale należą do świata roślin, ale obecnie wiadomo, iż są to wapienne wytwory kolonii zwierząt zwanych polipami. Te małe organizmy mają nie więcej niż dwa i pół centymetra średnicy. Delikatne polipy nawzajem się do siebie przyczepiają, tworząc tkankę pokrytą śluzem. W ciągu dnia, kiedy kryją się w szkieletach, koral przypomina skałę. Jednakże nocą się przeobraża — polipy wypuszczają czułki, które falują w wodzie i nadają rafie miękki, kosmaty wygląd. Pozyskują z wody morskiej węglan wapnia i budują wspólny szkielet przypominający kamienne „drzewo”.
Każdy rodzaj korala tworzy szkielet o niepowtarzalnym kształcie. Na świecie występuje przeszło 350 gatunków o zdumiewających kształtach, barwach i rozmiarach. Zwyczajowe nazwy korali nawiązują do przedmiotów spotykanych na lądzie, takich jak kolumna, stół lub parasol, albo do roślin, jak na przykład drzewo, goździk, sałata, truskawka bądź grzyb. Czy widzisz ten duży mózgownik? Nietrudno odgadnąć, skąd wziął swą nazwę!
Ta podwodna dżungla wprost roi się od żywych stworzeń, poczynając od mikroskopijnych organizmów roślinnych, a kończąc na zwierzętach, jak płaszczki, rekiny, wielkie mureny i żółwie. Żyją w niej ryby, o których być może nigdy nie słyszałeś: jaskrawożółte amfipriony, purpurowe garbiki, czarno-białe idolki, pomarańczowe rurecznice, ciemnobłękitne pokolce, niebieskie graniki czy mieniące się brązami skrzydlice. Cała gama kolorów, kształtów i rozmiarów. Niektóre z tych stworzeń są piękne, inne dziwaczne, lecz wszystkie interesujące. Spójrz, za koralem przypominającym kolumnę kryje się ośmiornica! Otworzyła mięczaka i teraz go zajada. Podobnie jak ogromne lasy na lądzie, również ten podwodny kompleks funkcjonuje dzięki zdumiewającej różnorodności form życia, które wchodzą w jego skład. Cykl rozwojowy korali oraz ich zdolność do rozprzestrzeniania się po oceanie i tworzenia nowych raf szczegółowo omówiono w Przebudźcie się! z 8 lipca 1991 roku.
Rafy należą do największych struktur biologicznych występujących na ziemi. Na przykład Wielka Rafa Koralowa ciągnie się wzdłuż północno-zachodnich wybrzeży Australii na przestrzeni 2000 kilometrów i zajmuje taki obszar, jak Anglia i Szkocja razem wzięte. Pojedynczy koral może ważyć kilka ton i wyrastać z dna morskiego na wysokość dziesięciu metrów. Rafy koralowe powstają we wszystkich płytkich wodach tropikalnych, ale mogą też rosnąć na głębokości nawet 60 metrów. Korale pochodzące z jednego terenu mają określone cechy charakterystyczne, dlatego znawcy potrafią rozpoznać, w którym morzu czy nawet w której części morza wyrósł dany okaz. Oceany wokół raf są wyjątkowo czyste, ponieważ korale wymagają wód ubogich w składniki pokarmowe. Pożywienia dostarcza im glon żyjący w przezroczystym ciele polipów (nazywany zooksantellą) oraz mikroskopijne zwierzęta, chwytane czułkami. W bezkresie oceanu rafa koralowa daje schronienie tysiącom stworzeń żyjących w morzu.
Ze wszystkich ekosystemów morskich rafy koralowe odznaczają się największą produktywnością. W tygodniku U.S.News & World Report opisano to następująco: „Rafy koralowe można uznać za morski odpowiednik wilgotnych lasów tropikalnych. Roi się wśród nich od żywych organizmów: falujących gorgonii, pierzastych liliowców, połyskujących barwami ryb i gąbek, krewetek, homarów, rozgwiazd, a także siejących postrach rekinów i olbrzymich muren. Odpowiednie siedlisko dla tych stworzeń jest efektem nieustannej działalności korala”. Ponadto rafy korzystnie wpływają na życie lądowe, ponieważ chronią wybrzeża przed niszczącym działaniem potężnych fal i tworzą podłoża pod tysiące tropikalnych wysp.
Zdrowy koral ma barwę brązową, zieloną, czerwoną, niebieską lub żółtą — w zależności od rodzaju glonów mieszkających w przezroczystym ciele polipa. Te mikroskopijne organizmy roślinne wykorzystują promienie słoneczne prześwitujące przez ciała ich zwierzęcych symbiontów oraz produkty ich przemiany materii — między innymi dwutlenek węgla — i w ten sposób zdobywają pożywienie. W zamian za to w procesie fotosyntezy wytwarzają dla tkanek korali tlen, składniki pokarmowe i energetyczne. Takie współżycie z glonami umożliwia koralom szybki wzrost i bytowanie w wodach tropikalnych ubogich w substancje odżywcze. W ten sposób zarówno korale, jak i glony mają zapewnione optymalne warunki. Cóż za mistrzowskie, mądre zaprojektowanie!
Rozbielone, martwe szkielety
Nic więc dziwnego, że w głębinie pulsuje życie! Ale co to takiego? Rozbielone, martwe szkielety. Rozgałęzienia poodłamywane i rozkruszone. Niektóre odpadły całkiem niedawno. Ta część koralowego lasu jest martwa albo właśnie umiera. Ani śladu ryb. Nie ma tu krewetek ani homarów. Zupełna pustka. Podwodna pustynia. Spoglądasz z niedowierzaniem. Jakież to straszne! Przyćmiło wcześniejsze idylliczne doznania. Nawet po powrocie na łódź nie opuszczają cię dręczące pytania: Co spowodowało takie zniszczenia? Wypadek? Choroba? Przyczyny naturalne? Szukasz odpowiedzi.
Chociaż korale sprawiają wrażenie mocnego, kamiennego tworu, są wyjątkowo wrażliwe. Może je uszkodzić nawet dotyk, dlatego rozważni nurkowie wystrzegają się brania korali do ręki, a doświadczeni żeglarze nie zaczepiają o nie kotwicy. Zagrożenie stanowią także zanieczyszczenia chemiczne, wycieki ropy naftowej, ścieki, trzebienie lasów, spływające z pól nawozy i pestycydy, odwierty, nagromadzone osady oraz przypływy wody słodkiej. Spustoszenie sieją też bezpośrednie uderzenia kilów łodzi. Poza tym korale ulegają uszkodzeniom lub wręcz umierają wskutek zmian temperatury. W warunkach stresowych masowo pozbywają się glonów, które szybko stają się żerem dla ryb. Jeżeli taka sytuacja utrzymuje się parę tygodni czy miesięcy, następuje rozbielenie korala, a później jego śmierć. Wówczas ginie cały ekosystem koralowy. Tkanka życia rozluźnia się i rozpada.
Rozbielanie korali daje się zauważyć we wszystkich wodach tropikalnych. Dlatego na całym świecie oceanolodzy biją na alarm. Jeśli proces ten posunie się zbyt daleko, spowoduje nieodwracalne uszkodzenia. W ostatnich latach uwagę przykuły doniesienia o niepokojących rozmiarach rozbielania i obumierania korali w tropikach. Przez wiele lat zjawisko to zdarzało się okresowo na ograniczonych obszarach, ale obecnie znacznie się nasiliło i upowszechniło. Na całym świecie coś atakuje większość gatunków żywych korali, prowadząc do nieuchronnej zagłady ekosystemu koralowego.