Jak się robi swetry w Patagonii
OD NASZEGO KORESPONDENTA W ARGENTYNIE
„ZIMNO mi!” Kto w kraju o chłodniejszym klimacie nie powie tak od czasu do czasu? Często pada wtedy pytanie: „Gdzie jest mój sweter?”
Jeśli zaliczasz się do milionów ludzi noszących swetry, czy kiedyś zastanawiałeś się nad tym, jak się je robi? W jaki sposób przędzie się i barwi włóczkę? W Argentynie rdzenni Indianie wszystko to potrafią wykonać ręcznie. Złóżmy im wizytę i przyjrzyjmy się ich pracy.
Starodawna metoda robienia swetrów
W południowej Patagonii (w Argentynie) mieszka sporo Mapuczy (Araukanów). Indianie ci stosują tradycyjne metody przędzenia i barwienia wełny. Pod koniec listopada i na początku grudnia, kiedy na półkuli południowej jest wiosna, specjalnymi stalowymi nożycami strzygą owce. Strzyżenie owiec to prawdziwa sztuka, którą warto zobaczyć!
Oczywiście świeżo ścięta wełna zawiera grudki ziemi, kawałki trawy i innych roślin. Trzeba ją starannie wyprać. Zanurza się ją więc w gorącej wodzie, potem wyjmuje i suszy. Teraz należy usunąć resztę zanieczyszczeń. Czynność ta nosi nazwę escardado, gręplowanie. Gdy zostanie odpowiednio wykonana, wełna jest czysta, sucha i bardzo miękka. To znaczy, że można już z niej zrobić przędzę, czyli włóczkę.
Przędzę otrzymuje się dwoma tradycyjnymi sposobami. Niekiedy używa się w tym celu wrzeciona (patrz zdjęcie 1). Żeby uprząść wełnę, prządka pociera ją jedną ręką o nogę, a następnie skręca i nawija na wrzeciono. Grubość przędzy zależy od ilości podawanej na wrzeciono wełny.
Inna metoda przędzenia polega na wykorzystaniu kołowrotka, który prządka napędza pedałem. Włóczkę podaje na koło przez otwór i sama reguluje grubość przędzy (patrz zdjęcie 2). Po skręceniu włóczki można z niej formować typowe motki i najczęściej właśnie w takiej postaci kupują ją kobiety. A jak barwi się wełnę na rozmaite kolory?
Aby uzyskać odpowiednie barwy, Mapucze gotują różne korzenie i inne części roślin przez jakieś pół godziny w lekko osolonej wodzie. W podobny sposób farbują własnoręcznie tkane koce Indianie z plemienia Nawahów, zamieszkujący Arizonę (USA). Chcąc uzyskać barwę żółtą, Mapucze gotują korzenie krzewu Berberis darwinii, po indiańsku zwanego michai, barwa brunatna z białymi cętkami pochodzi z liści radal, czyli pewnej odmiany dzikiego orzecha, a barwę czerwoną otrzymuje się z buraków. Jest to wprawdzie metoda bardzo pracochłonna, za to uzyskane kolory są wyjątkowo trwałe. Kiedy mamy już ufarbowaną włóczkę, możemy rozpocząć robienie swetra.
Różne style robienia na drutach
Kobiety od wieków używały drutów do wyrabiania z włóczki płaskiej dzianiny, z której szyły ubrania. Za pomocą czterech drutów robiły skarpety, rękawy i inne formy cylindryczne. Według pewnych informacji dziewiarstwo pojawiło się prawdopodobnie około 200 roku n.e. w Arabii. Później rozpowszechniło się w Europie, a w XVI wieku — za pośrednictwem Hiszpanów — w Ameryce Południowej i Centralnej, choć niektórzy tamtejsi wieśniacy mogli znać je już wcześniej.
Uprzejma dziewiarka pyta teraz, jak gruby ma być sweter. Od tego zależeć będzie grubość użytych drutów i włóczki. Pyta też o kolory. Po tych wstępnych ustaleniach może przystąpić do pracy.
Nie wtajemniczeni dziwią się często, gdy słyszą, że sztuka robienia swetrów sprowadza się właściwie do opanowania dwóch podstawowych ściegów — prawego i lewego. Lewy jest odwróconym prawym i tworzy poprzeczne prążki. Odpowiednio zestawiając ze sobą te dwa ściegi, uzyskuje się rozmaite wzory.
Nasza dziewiarka robi poszczególne części swetra — przód, tył, rękawy, wykończenie wokół szyi — a następnie zszywa je razem i w ten sposób powstaje gotowy wyrób. Oczywiście wszystko to wymaga wielu godzin, a czasami nawet dni pracy. Kiedy więc dostaniesz w prezencie taki sweter, doceń jego wartość! Trzeba było niemało wytrwałości i wysiłku, aby powstał.
Nowoczesne metody
Wraz z rewolucją przemysłową pojawiły się maszyny, na których bardzo szybko robi się tysiące swetrów. Przemysłowe urządzenia dziewiarskie są dziś przeważnie sterowane komputerowo. Małą maszynę można zobaczyć w niejednym domu — zaoszczędza kobiecie sporo czasu.
W Patagonii dziewiarstwo jest w dalszym ciągu zajęciem dla całej rodziny: zasadniczą pracę wykonuje matka, a ojciec z dziećmi zajmują się wykańczaniem wyrobów. W wielu domach swetry robi się maszynowo nie tylko na własny użytek, lecz i na sprzedaż, odstawiając je do zakładu dziewiarskiego. Stanowi to źródło dodatkowego dochodu.
Czy chcesz kupić sweter?
O czym warto pamiętać, gdy chce się kupić sweter? Jeśli zależy ci na robocie ręcznej, zapłacisz za nią stosunkowo drogo, toteż masz prawo, by zakup w pełni cię usatysfakcjonował. Wybieraj starannie, uwzględniając własne potrzeby, i zważaj na jakość. Jak to zrobić? Przyjrzyj się, jak są wykończone szwy i jak sweter układa się wokół szyi. Zwróć też uwagę na strukturę i skład włóczki. Czy jest to czysta wełna, czy z domieszką? Rozciągnij ją — czy wróci do poprzedniego kształtu, czy może łatwo się podda i pozostanie rozciągnięta? A potem ilekroć będziesz wkładać swój sweter, przypomnij sobie trud, który towarzyszył jego powstaniu, zwłaszcza jeśli jest to rękodzieło rodem z Patagonii!
[Mapa na stronie 22]
[Patrz publikacja]
AMERYKA POŁUDNIOWA
ARGENTYNA
Patagonia
[Prawa własności]
Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.
[Ilustracje na stronie 23]
1. Przędzenie wełny za pomocą wrzeciona
2. Dzięki kołowrotkowi przędzie się szybciej
3. Tak z bliska wygląda podawanie wełny na kołowrotek
4. Robienie swetrów metodą tradycyjną
5. Przody swetra
6. Nowoczesna maszyna dziewiarska sterowana komputerowo