Pasożyt — a jednak pożyteczny

TRZEBA przyznać, że gąsienicznik wygląda cudacznie — może nawet budzić przestrach. Ale dlaczego uznano go za pasożyta? Ponieważ zwykle rozmnaża się przez złożenie jaj na larwach innych owadów bądź pająków lub też w ich wnętrzu.

W Ameryce Północnej istnieje ponad 3000 gatunków typowych gąsieniczników. Należą one do dużej i bardzo różnorodnej rodziny gąsienicznikowatych, która zdaniem naukowców obejmuje na całym świecie ponad 40 000 gatunków.

Wielkość tych owadów jest bardzo zróżnicowana — waha się od trzech milimetrów do pięciu centymetrów. Ich smukły, wygięty odwłok jest dłuższy niż głowa i tułów razem wzięte. Mają też długie czułki, co odróżnia je od os.

Gąsieniczniki wyposażone są w charakterystyczny igłowaty narząd na końcu odwłoka — tak zwane pokładełko. Służy ono do składania jaj i często jest dłuższe od całego ciała owada. Owo pokładełko, cieńsze od końskiego włosa, tworzą trzy pary wyrostków, które poruszają się do przodu i do tyłu, dzięki czemu jajo przesuwa się między nimi w dół jak w rurce.

W jaki sposób gąsienicznik lokalizuje larwę potencjalnego żywiciela? Zaobserwowano, jak samica pewnego gatunku z rodzaju Megarhyssa czułkami opukuje pień drzewa i wychwytuje wibracje larwy znajdującej się dwa centymetry pod korą, a nawet głębiej. Kiedy tylko ją wykryje, wzmaga opukiwanie. W końcu wprowadza pokładełko w drewno, jakby się w nie wwiercała.

Zauważono, że kiedy „czubek pokładełka dotknie larwy, pojedyncze jajo zostaje umieszczone obok lub na powierzchni skazanego na powolną śmierć żywiciela” (Na tropach sekretów przyrody). Po wykluciu się młoda larwa gąsienicznika żywi się tkanką tłuszczową i płynami ustrojowymi gospodarza. Potem przędzie jedwabny kokon, w którym przeobrazi się w dorosłą postać. Gdy tylko to nastąpi, gąsienicznik utoruje sobie drogę na zewnątrz i będzie gotowy nękać nowe pokolenie owadów.

Zdaniem niektórych gąsieniczniki zasługują na miano bezwzględnych pasożytów, ale tak naprawdę służą pożytecznemu celowi. Atakują szkodniki roślin uprawnych — między innymi z rodzin zwińcowatych, ryjkowcowatych, zwójkowatych i stonkowatych. W naturalny sposób kontrolują ich rozprzestrzenianie się.

Choć gąsieniczniki stanowią liczną rodzinę, niełatwo je wypatrzyć. Na ogół bowiem żywią się, rozmnażają i składają jaja w środowiskach rzadko odwiedzanych przez ludzi. Są one kolejnym przykładem nie do końca jeszcze poznanej różnorodności i równowagi w świecie istot żywych.

[Ilustracja na stronie 24]

Gąsienicznik przygotowuje się do złożenia jaja

[Prawa własności]

Scott Bauer/Agricultural Research Service, USDA