Lekcja 26

Powtarzanie i gesty

1-3. Dlaczego powtarzanie jest jedną z podstawowych metod nauczania?

¹ Celem twojego przemówienia powinno być podzielenie się wiadomościami, które twoi słuchacze mogliby zapamiętać i wykorzystać. Gdyby je zapomnieli, nie przyniosłoby to żadnego pożytku. Jednym z najskuteczniejszych sposobów utrwalenia im w pamięci twoich wywodów jest powtarzanie najważniejszych punktów. Słusznie mówi przysłowie, że powtórzyć się znowu godzi, co niełatwo w pamięć wchodzi. Powtarzanie jest jedną z podstawowych metod nauczania. Poznałeś już jego wartość w związku z przytaczaniem wersetów biblijnych. Jednakże w twoim formularzu „Porad do przemówień” jest jeszcze osobna rubryka „Podkreślanie za pomocą powtarzania”, ponieważ dotyczy to również innych części twojego przemówienia.

² Żeby ci pomóc nabrać wprawy w podkreślaniu za pomocą powtarzania, chcemy się zająć tą sprawą z dwóch różnych punktów widzenia. Każdy z nich dotyczy innych metod powtarzania; każdy zmierza do innego celu. Powtarzanie głównych punktów pomaga pamięci. Powtarzanie punktów nie zrozumianych ułatwia zrozumienie.

³ Przy uwzględnianiu tej cechy istotne znaczenie ma nie tylko samo wygłaszanie, lecz już przygotowanie. Musisz z góry ustalić, które myśli trzeba będzie powtórzyć i kiedy byłoby to najkorzystniejsze.

4-6. Opisz, jak można powtarzać główne punkty w formie streszczenia „progresywnego” i „końcowego”.

⁴ Powtarzanie głównych punktów. Powtórzenie głównych punktów często można przeprowadzić w formie streszczenia. Omówimy tu dwa szczególne rodzaje streszczenia i nazwiemy je streszczeniem „progresywnym” oraz streszczeniem „końcowym”.

⁵ Streszczenie progresywne polega na powtórzeniu zasadniczych elementów każdego punktu głównego, przy czym do każdego kolejnego streszczenia włącza się zasadnicze elementy poprzednich głównych punktów. W ten sposób wątek przemówienia przewija się coraz wyraźniej.

⁶ Końcowe streszczenie przemówienia — bez względu na to, czy zastosowano je w związku ze streszczeniami progresywnymi, czy też nie — podsumowuje wszystko i umożliwia powtórzenie całego przemówienia w kilku krótkich wypowiedziach. Od czasu do czasu dobrze jest wymienić dokładną liczbę punktów, które mają być powtórzone. Stanowi to dodatkową pomoc dla pamięci.

7-10. Jak można przeprowadzić interesujące powtórzenie za pomocą streszczenia?

⁷ Streszczenie nie musi być suchym powtórzeniem, to znaczy powtórnym przedstawieniem omówionych punktów lub myśli. Można je przeprowadzić w najrozmaitszy sposób: za pomocą jakiegoś przykładu, przez przytoczenie wersetu biblijnego, przez podejście do sprawy z innego punktu widzenia, przez porównania lub przeciwstawienia, przez przeprowadzenie paraleli, przez zastosowanie synonimów lub pytań. Bardzo praktyczne streszczenie wykładu publicznego mogłoby więc być krótkim, pięciominutowym zestawieniem podstawowych wersetów biblijnych oraz głównych argumentów. Byłby to cały wykład w formie skrótu, czegoś, co prawie każdy może zabrać i wykorzystać.

⁸ Powtórzenie za pomocą streszczenia jest szczególnie pomocne w związku z przemówieniami, w których jest potrzebne rozumowanie oraz logika i w których odstęp czasu między przedstawieniem wywodów a krótkim powtórzeniem sprzyja lepszemu dotarciu poruszonych myśli do świadomości słuchaczy. Ale nie zawsze zachodzi potrzeba streszczania jakiegoś punktu. Często wystarczy przedstawić go później jeszcze raz w formie dogodnej podstawy do rozwinięcia dalszej argumentacji.

⁹ Można też powtarzać główne punkty przez omawianie ich szczegółowo w głównej części przemówienia po uprzednim naszkicowaniu ich we wstępie. Dzięki takiemu powtarzaniu myśli lepiej utkwią w pamięci.

¹⁰ Gdy się zna te różnorodne metody powtarzania głównych punktów, można wiele zrobić, żeby przemówienie było interesujące, przyjemne i łatwe do zapamiętania.

11-14. Jakie kluczowe czynniki odgrywają rolę przy powtarzaniu punktów nie zrozumianych?

¹¹ Powtarzanie punktów nie zrozumianych. Potrzeba powtórzenia jakiegoś punktu dla uczynienia go zrozumiałym zależy prawie wyłącznie od twoich słuchaczy. Jeżeli jakiś ważny punkt miałby być dla nich niejasny po jednorazowym usłyszeniu go, to musisz w jakiś sposób poruszyć go powtórnie, w przeciwnym razie bowiem mógłbyś dojść do końca przemówienia sam, bez słuchaczy. Z drugiej strony przez niepotrzebne powtarzanie, nie podyktowane potrzebą uwypuklenia czegoś, przemówienie staje się rozwlekłe i nieciekawe.

¹² Podczas przygotowywania przemówienia pamiętaj o słuchaczach. Dzięki temu będziesz mógł w pewnym sensie przewidzieć, jakie trudności oni mogą napotkać. Przygotuj się do powtórzenia w jakiś sposób takich punktów, żeby mogli spojrzeć na nie z różnych punktów widzenia.

¹³ Skąd możesz wiedzieć, czy cię rozumieją? Patrz na słuchaczy. Obserwuj ich wyraz twarzy, a gdy rozmawiasz z jedną czy dwiema osobami, zadawaj pytania.

¹⁴ Ale pamiętaj o jednym: Nie zawsze osiągniesz cel, gdy będziesz powtarzał te same słowa. Nauczanie oznacza coś więcej. Jeżeli słuchacze nie zrozumieli cię od razu, to zwykle powtórzenie tych samych słów może nie wystarczyć, żeby cię lepiej zrozumieli. Co tu można zrobić? Musisz umieć dostosować się do sytuacji. Może zajść potrzeba uzupełnienia wywodów w sposób improwizowany. O twoim powodzeniu w działalności nauczycielskiej w znacznym stopniu będzie stanowić nabycie umiejętności wychodzenia naprzeciw potrzebom słuchaczy.

**********

15-18. Jak można się nauczyć stosowania gestów opisujących?

¹⁵ Również gesty dodają wyrazistości twoim wypowiedziom i często podnoszą znaczenie słowa mówionego. Dzięki temu uzupełniają i ożywiają twoje wywody. Chyba nikt nie mówi bez uczynienia najmniejszego gestu. Jeżeli więc na podium nie wykonujesz żadnych gestów, to twoi słuchacze wiedzą, że jesteś skrępowany. Kiedy natomiast posługujesz się naturalnymi gestami, słuchacze nie myślą o tobie, tylko o tym, co mówisz. Gesty są pomocne, ponieważ pobudzają, wzniecają uczucia i w ten sposób ożywiają przemówienie. Nie można ich zaczerpnąć z książki. Przecież nigdy nie studiowałeś, jak się uśmiechać, śmiać lub oburzać, więc nie musisz też naśladować czyichś gestów, a im bardziej są one naturalne i spontaniczne, tym lepiej. Wyraz twarzy wiąże się ściśle z gestami i zabarwia uczuciowo słowo mówione.

¹⁶ W zależności od rodzaju gestów można je podzielić na dwie zasadnicze kategorie: opisujące i podkreślające.

¹⁷ Gesty opisujące. Gesty opisujące wyrażają jakieś działanie albo wskazują na rozmiar i miejsce. Nauczenie się ich przychodzi najłatwiej. Gdybyś więc miał trudności ze stosowaniem gestów na podium, popróbuj najpierw prostych gestów opisujących.

¹⁸ Jeżeli w szkole akurat pracujesz nad tą cechą, to nie zadowalaj się tylko jednym lub dwoma gestami. W trakcie przemawiania staraj się często gestykulować. W tym celu wyszukuj słowa wskazujące kierunek, odległość, wielkość, powierzchnię, prędkość, położenie, kontrast, proporcję lub porównanie. W razie potrzeby zaznacz sobie jakoś te słowa w swoich notatkach, żeby pamiętać w tych miejscach o zrobieniu gestów. Nie odstępuj od tego zwyczaju, nawet gdybyś zaraz za pierwszym razem otrzymał znak „D”. Po kilku przemówieniach stwierdzisz, że już nie potrzebujesz zaznaczać miejsc, w których masz wykonać gesty, ani z góry się na nie nastawiać, i gestykulowanie stanie się u ciebie rzeczą normalną.

19, 20. Jakiemu celowi służą gesty podkreślające?

¹⁹ Gesty podkreślające. Gesty podkreślające uzewnętrzniają uczucia i przekonanie. Uwypuklają pewne myśli, ożywiają je i podkreślają ich znaczenie. Są zatem nieodzowne. Ale miej się na baczności! Właśnie ten rodzaj gestów często staje się manierą. Możesz się tego ustrzec przez unikanie posługiwania się zawsze tymi samymi gestami.

²⁰ Jeżeli pod względem gestykulacji wpadłeś już w jakąś manierę, to przez jakiś czas ograniczaj się tylko do gestów opisujących. Dopiero po opanowaniu sztuki robienia takich gestów gesty podkreślające staną się zupełnie naturalne. Kiedy z biegiem czasu nabierzesz doświadczenia i będziesz się czuł mniej skrępowany na podium, wówczas twoje gesty podkreślające staną się naturalnym odbiciem wewnętrznych przeżyć, świadcząc o twoim przekonaniu i szczerości. Będą nadawać twoim wywodom głębszy sens.