Odpowiednie pauzy

PAUZY we właściwych miejscach mają duże znaczenie — zarówno podczas wygłaszania wykładu, jak i w trakcie prowadzenia zwykłej rozmowy. Bez nich mowa — zamiast służyć jasnemu przekazywaniu myśli — mogłaby przypominać bełkot. Odpowiednie pauzy pomagają wypowiadać się w sposób zrozumiały. Umiejętnie użyte, mogą też sprawić, że słuchacze na długo zapamiętają główne myśli przemówienia.

Ale gdzie należy robić pauzy? I co powinno decydować o ich długości?

Pauzy przy znakach interpunkcyjnych. Znaki interpunkcyjne stanowią ważny element języka pisanego. Sygnalizują na przykład, gdzie kończy się zdanie i jaką ma formę — oznajmującą czy pytającą. W niektórych językach wyodrębniają w tekście cytaty. Mogą również wskazywać na związek jakiejś części zdania z innymi. Osoba, która czyta sobie po cichu tekst, widzi te znaki. Ale gdy czyta głośno dla pożytku drugich, musi głosem oddać ich znaczenie. (Więcej informacji na ten temat zamieszczono w lekcji 1, zatytułowanej „Staranne czytanie”). Jeżeli nie zrobi pauzy wymaganej przez znak interpunkcyjny, utrudni słuchaczom zrozumienie tekstu, a nawet może wypaczyć jego sens.

Na to, gdzie trzeba zrobić pauzę, mają wpływ nie tylko znaki interpunkcyjne, ale też sposób wyrażenia myśli w zdaniu. Pewien słynny muzyk powiedział kiedyś: „Nuty wygrywam nie lepiej niż wielu pianistów. Ale pauzy pomiędzy nutami... o, właśnie tam kryje się sztuka”. Podobnie jest z mówieniem. Jeżeli starannie przygotowałeś materiał, umiejętnie stosowane pauzy przydadzą mu piękna i podkreślą jego znaczenie.

Przygotowując się do publicznego czytania, możesz dla wygody oznakować sobie tekst, z którego będziesz korzystał. Tam, gdzie należy zrobić króciutką pauzę, na przykład tylko lekko zawiesić głos, narysuj małą pionową kreskę. W miejscu dłuższej pauzy postaw blisko siebie dwie takie kreski. Jeżeli jakieś zdanie sprawia ci kłopot i ciągle zatrzymujesz się nie tam, gdzie trzeba, połącz ołówkiem wszystkie słowa tworzące ten trudny fragment. Następnie przeczytaj go od początku do końca. Postępuje tak wielu doświadczonych lektorów.

W codziennej mowie robienie pauz na ogół nie sprawia nikomu trudności, bo każdy wie, jakie myśli pragnie przekazać. Gdybyś jednak miał zwyczaj zatrzymywać się w regularnych odstępach — bez względu na to, czy wymaga tego logiczny tok myśli, czy nie — ucierpiałaby na tym siła oddziaływania oraz jasność twych wypowiedzi. Wskazówki, jak się uporać z takim problemem, podano w lekcji 4, pod tytułem „Płynność”.

Pauzy przy zmianie myśli. Pauza przy przejściu od jednego punktu głównego do drugiego pozwala słuchaczom zastanowić się nad poprzednim, dostrzec zmianę toku myśli, przestawić się na nowe tory i lepiej zrozumieć następny punkt. Zrobienie pauzy przy zmianie myśli jest dla mówcy równie ważne, jak dla kierowcy zwolnienie przy skręcaniu z jednej ulicy w drugą.

Niektórzy w pośpiechu przechodzą do kolejnych punktów, nie oddzielając ich żadnymi pauzami. Czasami jest tak dlatego, że usiłują omówić zbyt dużo materiału. Inni mają taki zwyczaj, bo właśnie w ten sposób mówią na co dzień. Może w ich otoczeniu wszyscy tak się wypowiadają. Ale nie sprzyja to skutecznemu nauczaniu. Jeśli masz do powiedzenia coś godnego posłuchania i zapamiętania, poświęć dostateczną ilość czasu, by to uwypuklić. Pamiętaj, że aby jasno przekazać myśli, koniecznie trzeba stosować pauzy.

Gdy zamierzasz wygłosić przemówienie na podstawie szkicu, powinieneś tak uporządkować materiał, by było oczywiste, gdzie kończą się poszczególne punkty główne i gdzie w związku z tym należy zrobić pauzę. Jeżeli będziesz wygłaszał odczyt, zaznacz sobie miejsca, w których następuje przejście od jednego punktu głównego do następnego.

Przy zmianie myśli pauzy są zwykle dłuższe niż przy znakach interpunkcyjnych, ale nie do tego stopnia, żeby z ich powodu wystąpienie stało się rozwlekłe. Jeśli będą za długie, słuchacze odniosą wrażenie, że jesteś źle przygotowany i nie wiesz, co dalej powiedzieć.

Pauzy dla zwiększenia nacisku. Pauza dla wzmocnienia nacisku często ma bardzo dużą siłę wyrazu. Poprzedza zdanie wypowiedziane z ekspresją albo też występuje po nim. W pierwszym wypadku stwarza nastrój oczekiwania na to, co nastąpi, a w drugim — daje słuchaczom sposobność zastanowienia się nad tym, co przed chwilą zostało powiedziane. Pauzy te wywołują więc odmienny efekt. Musisz ustalić, który rodzaj będzie odpowiedni w danej sytuacji. Pamiętaj jednak, że pauzy dla zwiększenia nacisku powinny być zastrzeżone tylko dla myśli naprawdę ważnych. W przeciwnym razie stracą swą wymowę.

Tego typu pauzą skutecznie posłużył się Jezus, gdy czytał Pisma w synagodze w Nazarecie. Najpierw ze zwoju proroka Izajasza odczytał fragment dotyczący swej misji. Jednakże zanim objaśnił te słowa, zwinął zwój, wręczył go słudze i usiadł. Wszyscy zebrani w synagodze utkwili w nim wzrok, a wtedy oświadczył: „Dzisiaj spełnił się ten fragment Pisma, któryście właśnie usłyszeli” (Łuk. 4:16-21).

Pauzy, których wymagają okoliczności. Od czasu do czasu zdarza się, że trzeba zrobić pauzę z powodu jakichś zakłóceń. Na przykład w służbie polowej płacz dziecka bądź hałas dobiegający z ulicy może cię zmusić do przerwania rozmowy z domownikiem. W wypadku drobnych zakłóceń w trakcie zebrania czy zgromadzenia niekiedy wystarczy tylko nieco podnieść głos. Ale jeśli hałas jest silny lub się przedłuża, powinieneś przerwać. Obecni i tak się nie skupią na twoich słowach. A zatem rób pauzy w umiejętny sposób, by pomóc słuchaczom odnieść pełny pożytek z wartościowych myśli, które chcesz im przekazać.

Pauzy umożliwiające udzielenie odpowiedzi. Nawet jeśli w twoim punkcie nie przewidziano udziału słuchaczy, ważne jest, by mieli możliwość reagować na twe słowa — wprawdzie nie na głos, ale w duchu. Jeżeli stawiasz pytania, które mają pobudzić obecnych do myślenia, a nie zrobisz odpowiedniej pauzy, właściwie nie osiągniesz celu.

Rzecz jasna pauzy są istotne nie tylko w trakcie przemawiania z podium, ale także w czasie głoszenia. Niektórzy potrafią mówić niemal bez żadnej przerwy. Jeśli ty również masz taki problem, usilnie pracuj nad tą lekcją. Dzięki temu łatwiej ci będzie porozumiewać się z innymi i skutecznie pełnić służbę kaznodziejską. Pauza to chwila ciszy, a jak słusznie ktoś zauważył, cisza oddziela myśli, podkreśla ich znaczenie, przykuwa uwagę i koi ucho.

Codzienne rozmowy polegają na dwustronnej wymianie myśli. Drudzy chętniej cię wysłuchują, jeśli ty słuchasz ich i okazujesz zainteresowanie tym, co mówią. Oznacza to, że musisz robić pauzy na tyle długie, by mieli możliwość się wypowiedzieć.

Nasza służba polowa jest skuteczniejsza, gdy wciągamy ludzi do rozmowy. Wielu Świadków z powodzeniem stosuje taką metodę: Po przywitaniu poruszają konkretny temat i zadają pytanie. Następnie robią pauzę, by dać domownikowi czas na udzielenie odpowiedzi, do której potem nawiązują. W czasie dyskusji wielokrotnie pozwalają rozmówcy się wypowiadać. Wiedzą, że jeśli poznają jego pogląd w omawianej sprawie, łatwiej im będzie mu pomóc (Prz. 20:5).

Oczywiście nie każdy reaguje na pytania przychylnie. Ale świadomość ta nie powstrzymywała Jezusa od robienia pauz na tyle długich, żeby swoje zdanie mogli wyrazić nawet przeciwnicy (Marka 3:1-5). Jeżeli zachęcamy innych do wypowiadania się, pobudzamy ich do myślenia i w rezultacie możemy się dowiedzieć, co się kryje w ich sercach. A przecież przedstawiając ludziom doniosłe kwestie ze Słowa Bożego, w których muszą zająć stanowisko, dążymy właśnie do tego, by poruszyć ich serca (Hebr. 4:12).

Umiejętne robienie pauz podczas naszej służby to prawdziwa sztuka. Jeżeli posługujemy się nimi skutecznie, przekazujemy myśli w sposób bardziej zrozumiały i pomagamy słuchaczom na dłużej je zapamiętać.