HETYCI

(„[od; należący do] Heta”).

Lud wywodzący się od Heta, wymienianego jako drugi syn Kanaana (Rdz 10:15). Hetyci byli zatem z pochodzenia Chamitami (Rdz 10:6).

Abraham miał do czynienia z Hetytami, którzy mieszkali w Kanaanie w czasie, gdy on się tam sprowadził. Jehowa obiecał dać jego potomstwu ziemię kananejską, zamieszkiwaną przez różne narody, między innymi przez Hetytów (Rdz 15:18-21). Niemniej powiedział mu, że „jeszcze się nie dopełniła wina Amorytów [określenie używane często w odniesieniu do wszystkich narodów kananejskich]” (Rdz 15:16). Dlatego Abraham uszanował fakt, iż ziemia ta należy do Hetytów, i gdy zmarła Sara, poprosił Efrona, syna Cochara, by mu sprzedał jaskinię, w której mógłby ją pochować (Rdz 23:1-20).

Sprawozdanie z czasów Jozuego donosi, że Hetyci zajmowali tereny „od pustkowia i tego Libanu po wielką rzekę, rzekę Eufrat” — była to „cała ziemia Hetytów” (Joz 1:4). Najwyraźniej zamieszkiwali głównie górzyste okolice, obejmujące Liban i prawdopodobnie jakieś tereny w Syrii (Lb 13:29; Joz 11:3).

Pod przekleństwem Noego. Ponieważ Hetyci wywodzili się od Kanaana, również ich objęło przekleństwo, które rzucił na niego Noe. Kiedy więc zostali podbici przez Izraelitów, spełniła się zapowiedź z Rodzaju 9:25-27. Hetyci wyznawali religię pogańską. Jak w wypadku innych Kananejczyków, jej elementem zapewne był kult falliczny. Gdy wnuk Abrahama Ezaw poślubił Hetytki, były one „źródłem goryczy ducha dla Izaaka i Rebeki”, jego ojca i matki (Rdz 26:34, 35; 27:46).

Bóg opisał krainę zamieszkiwaną przez Hetytów i sąsiednie ludy jako „ziemię mlekiem i miodem płynącą” (Wj 3:8). Ale narody te były tak zdeprawowane, że stała się ona z ich powodu nieczysta (Kpł 18:25, 27). Bóg wielokrotnie przestrzegał Izraelitów, by nie uczestniczyli z nimi w plugawych praktykach. Wymienił wiele niemoralnych postępków, których Izraelitom nie wolno było popełniać, po czym powiedział: „Nie stańcie się nieczystymi przez którąkolwiek z tych rzeczy, gdyż przez wszystkie te rzeczy stały się nieczyste narody [między innymi Hetyci], które wypędzam przed wami” (Kpł 18:1-30).

Skazani na zagładę. Hetyci zostali wymienieni wśród siedmiu narodów przeznaczonych na zagładę. Powiedziano o nich, że były „liczniejsze i potężniejsze” od Izraelitów. Tak więc narody te musiały składać się z przeszło trzech milionów ludzi, a Hetyci zamieszkujący niedostępne góry zapewne budzili szczególny lęk (Pwt 7:1, 2). Gdy Hetyci usłyszeli, że Izraelici (pod wodzą Jozuego) przeszli przez Jordan i zniszczyli Jerycho oraz Aj, dali wyraz swej wrogości, gromadząc się przeciwko nim razem z innymi narodami kananejskimi (Joz 9:1, 2; 24:11). Dlatego Izraelici mieli zniszczyć hetyckie miasta i pozabijać ich mieszkańców, aby pod ich wpływem nie okazać się nielojalnymi wobec Boga i nie ściągnąć na siebie Jego niezadowolenia (Pwt 20:16-18). Niestety, nie wykonali dokładnie Bożego nakazu. Po śmierci Jozuego przestali wytracać te narody, toteż pozostały one jak ‛cierń w ich boku’, stanowiąc ciągłe zagrożenie (Lb 33:55, 56).

Późniejsze dzieje. Ponieważ Izraelici nie posłuchali Boga i nie wytępili do końca narodów kananejskich, On oświadczył: „Powiedziałem zatem: ‚Nie wypędzę ich sprzed waszego oblicza i staną się dla was sidłami, a ich bogowie będą dla was przynętą’” (Sdz 2:3). Wygląda na to, że Izraelici tolerowali Kananejczyków, którzy wśród nich mieszkali, a w rzadkich wypadkach nawet powierzali im niepoślednie, odpowiedzialne stanowiska. Poza tym, jak się wydaje, ze wszystkich ludów kananejskich jedynie Hetyci pozostali silnym i wpływowym narodem (1Kl 10:29; 2Kl 7:6).

Dwaj Hetyci — Achimelech i Uriasz — byli żołnierzami, może nawet dowódcami, w armii Dawida. Uriasz gorliwie walczył przeciwko wrogom Izraela i przestrzegał Prawa. Kiedy Dawid dopuścił się cudzołóstwa z jego żoną, Batszebą, kazał postawić go podczas bitwy na niebezpiecznej pozycji. W rezultacie Uriasz poniósł śmierć. Dawid został za to ukarany przez Boga (1Sm 26:6; 2Sm 11:3, 4, 11, 15-17; 12:9-12).

Spośród Hetytów król Salomon powoływał mężczyzn do pracy przymusowej (2Kn 8:7, 8). Jednakże jego cudzoziemskie żony, wśród których były też Hetytki, odwiodły go od Jehowy, jego Boga (1Kl 11:1-6). Jak dowiadujemy się z Biblii, jeszcze w czasach izraelskiego króla Jehorama (ok. 917-905 p.n.e.) Hetyci mieli królów i armię (2Kl 7:6). Kres ich państwu położyły podboje syryjskie, asyryjskie i babilońskie.

Po powrocie z niewoli w 537 r. p.n.e. Izraelici, nawet niektórzy kapłani i lewici, brali sobie za żony kobiety kananejskie, między innymi Hetytki, a swoje córki dawali Kananejczykom. Było to pogwałceniem prawa Bożego. Ezdrasz zganił ich za to i nakłonił do odprawienia cudzoziemskich żon (Ezd 9:1, 2; 10:14, 16-19, 44).

Znaczenie przenośne. Zwracając się do Jerozolimy poprzez proroka Ezechiela, Jehowa posłużył się określeniem „Hetytka” w znaczeniu przenośnym. Powiedział: „Twoje pochodzenie i twe narodziny były z kraju Kananejczyków. Ojcem twoim był Amoryta, a twą matką — Hetytka” (Eze 16:3). Jerozolima, stolica narodu, na którym Jehowa umieścił swoje imię, była wcześniej zamieszkana przez Jebusytów. Ale ponieważ Amoryci i Hetyci byli najbardziej znaczącymi plemionami, najwyraźniej wyobrażają tu wszystkie narody kananejskie, łącznie z Jebusytami. Miasto to miało więc niechlubną przeszłość, ale Jehowa przydał mu chwały. Dzięki królowi Dawidowi zasiadającemu na „tronie Jehowy” (1Kn 29:23), dzięki Arce Przymierza umieszczonej na górze Syjon, a w końcu dzięki wspaniałej świątyni wzniesionej przez Salomona, syna Dawida, sława Jerozolimy rozeszła się wśród narodów. Jednakże z czasem Jerozolima stała się zepsuta i niemoralna jak okoliczne ludy, za co Jehowa ostatecznie sprowadził na nią spustoszenie (Eze 16:14, 15).

Próby identyfikacji przez historyków. Historycy i archeolodzy próbują umiejscowić Hetytów w historii świeckiej. Opierają się przy tym głównie na przesłankach językowych, porównując słowa, które zdają się mieć podobne brzmienie lub pisownię.

W asyryjskich tekstach klinowych często pojawia się nazwa „Hatti”, na ogół w kontekście wskazującym na okolice Syrii lub Palestyny. Wzmianki te mogą się odnosić do biblijnych Hetytów. Jednakże na podstawie określenia „Hatti” uczeni próbują utożsamiać biblijnych Hetytów z tzw. imperium hetyckim, które miało stolicę w Azji Mniejszej, a więc daleko na pn. i na zach. od ziemi Kanaan. Robią to w następujący sposób, przy czym rozróżniają trzy grupy ludzi.

„Zidentyfikowanie” trzech grup. W Boğazköy (Boğazkale) w Anatolii (obecnie część Turcji) na terenie Azji Mniejszej odkryto wiele starożytnych tekstów. W miejscu tym istniało kiedyś miasto Hattusas, stolica kraju, który przez współczesnych uczonych został nazwany Hatti i którego ludność mówiła językiem hatyckim. Tych pierwszych mieszkańców prawdopodobnie podbili najeźdźcy, którzy przynieśli ze sobą nowy język, należący zdaniem uczonych do rodziny indoeuropejskiej. Był on zapisywany pismem klinowym, toteż niekiedy nazywa się go językiem „hetyckim klinowym”. Później zastąpił go jeszcze inny język indoeuropejski, zapisywany hieroglifami, zwany „hetyckim hieroglificznym”. Podobno teksty spisane w tym języku odnaleziono zarówno w Azji Mniejszej, jak i w pn. Syrii. Uczeni twierdzą, że wspomniane trzy języki odpowiadają trzem grupom ludzi. Jednakże nie ma żadnych dowodów na to, że którakolwiek z nich to Hetyci wspomniani w Biblii. O tzw. hetyckim języku klinowym Martin Noth napisał: „W starożytnych tekstach nie znajdziemy nazwy ‚hetycki’ — została ona wymyślona przez współczesnych uczonych na podstawie historycznych związków między tym językiem a królestwem Hatti w Azji Mniejszej”. Dalej wypowiedział się na temat „hetyckich hieroglifów”: „Tradycyjne określanie ich mianem ‚hetyckie’ jest w tym wypadku niestosowne i mylące” (The Old Testament World, 1966, s. 231). Inny historyk, E. A. Speiser, podsumowuje: „Problem Hetytów wspomnianych w Biblii jest (...) złożony. Zacznijmy od tego, że nie wiadomo, o których Hetytów może chodzić w poszczególnych fragmentach Biblii: o Hatytów, o indoeuropejskich Hetytów, którzy pozostawili po sobie inskrypcje klinowe, czy też o Hetytów hieroglificznych” (The World History of the Jewish People, 1964, t. 1, s. 160).

Z powyższego wynika, że jakiekolwiek identyfikowanie biblijnych Hetytów z „imperium hetyckim” ze stolicą w Hattusas opiera się jedynie na przypuszczeniach i nie zostało potwierdzone. Z tego względu gdy w niniejszej publikacji wspominamy o „Hetytach” w rozumieniu historyków świeckich, określenie to zwykle ujmujemy w cudzysłów, aby przypomnieć czytelnikowi, że z braku jednoznacznych dowodów nie utożsamiamy ich z Hetytami opisanymi w Biblii.