Rahn Pwukat Uhdahn Ih Imwin Rahn Akan?
KE mwowohd nan wahr ehu ni ah peilong nan pillap ehu me ilokin. Lapalahn takai kan kin pwarada ni en iloko kin pwungidi. Ke kin nantiong en pere uhk sang takai pwukat. Aramaso me mwomwohd mwurimwomw nan wahro me pahn sewese ilihlih wahro, ahpw e sehse sei. Me suwed sang met, sohte nomw map, eri komw sehse ma ahden pihlo pahn pwilipwilwei nan ehu pillap mwele de ma ididi en pillapo tehnihr ehu.
Met sohte kaperen, kaidehn? Eri kitail wekidala ahnsouwo. Medewehla me dene emen sounkaweid koahiok kin ieiang uhk, me erkihla wasa koaros ni pillapo. E eseiehr mwowe me kumwa pahn seilong nan pillap pwoatet, e ese ia mwomwen ididi en leho, oh e ese iaduwen e pahn sei loale. Ke soh pahn ahneki pepehm en meleilei pwehki met?
Ni mehlel, kitail koaros mih nan irair wet. Kitail kin mihla nan mwekimwekid pingiping nan poadoapoad en aramas, mendahki met kaidehn pein kitail me kin karehda. Pali moaron en aramas sohte wehwehki ia uwen werei mehkan pahn mih ni irair wet, ma irair kan pahn mwahula, de dahme ren wia pwe ren kak momour erein ahnsouwet. Ahpw kitail sohte anahne ahneki pepehm me sohlar koapworopwor. Atail Sounkapikadao ketikihong kitailehr mehn kaweid ehu—mehn kaweido me kohpada ahnsou rotorot wet nan poadoapoad, oh e pil kohpada iaduwen e pahn imwisekla, oh pil ketikihong kitail kaweid me kitail anahne pwehn kak pitla. Mehn kaweido iei pwhuko, Paipel. Me Intingihda pwuhko iei Siohwa Koht, me kin ekerki pein ih Sounkaweid Lapalapie, oh ki Aiseia e mahsanih: “Ma kumwail pahn salongasang nan ahlo oh kolahng ni palimeing de maun, kumwail pahn rong kapitie sang mwurimwail me mahsanih, ‘Iet ahlo, kumwail idawehn.’” (Aiseia 30:20, 21) Ke pahn pwungki soahngen kaweid wet? Eri kitail en tehk ma Paipel uhdahn kin kohpada ia mwomwen atail ahnsou.
Sapwelimen Sises Werek kan Kalelepek Peidek Katapan Ehu
Sapwelimen Sises werek kan ele pwuriamweila. Sises padahkiong irail, ni lokaia inen, me tehnpas kaselel en Serusalem pahn ohla douluhl! Soahngen kokohp wet inenin kapwuriamwei. Mwurinte met, ni arail mwomwohd pohn Nahna Olip, tohnpadahk pahmeno kalelepek rehn Sises: “Komw ketin mahsanihong kiht ahnsou dah me mepwukat pahn wiawi, oh kilel dakei me pahn kasalehda ahnsoun omwi pahn ketido oh imwin sampah?” (Madiu 24:3; Mark 13:1-4) Mendahki ma re wehwehki de soh, en Sises pasepengo kin kadoadoahk ni ahl tohto.
Ohlahn tehnpas en Serusalem oh kaimwseklahn koasoandi en mehn Suhs akan sohte duwehte ahnsoun ketier en Krais oh kaimwseklahn koasoandi en sampah wet. Mendahk met, nan ah pasepeng reirei, Sises ni koahiok kin kosoia ire pwukat koaros en peideko. E padahkiong irail dahme pahn wiawi mwohn ohlahn Serusalem; e pil padahkiong irail dahme ren kasik nan sampah erein ah ketier, ni ahnsou me e pahn kaunda nanleng nin duwen Nanmwarki men oh pahn nektehn kaimwsekla koasoandi en sampah pwon.
Imwilahn Serusalem
Tehk mahs dahme Sises kosoiahki Serusalem oh ah tehnpas sarawio. Impen sounpar 30 mwowe, e kohpada duwen ahnsou apwal ehu me pahn wiawihong kanihmw lapalap ehu. Tehk kanaiong sapwelime mahsan ko me kileledi nan Luk 21:20, 21: “Ni amwail pahn kilang karis en sounpei kei me kapilpenehr Serusalem, kumwail pahn esehki me ahnsoun eh ohla kerendohr. Eri, ni ahnsouwo irail kan me mihmi nan Sudia, re en sopolahng pohn dohl kan; oh me mihmi nan kahnimw, re en soposang loale; oh me mihmi nansapw, re dehpa pwurolong nan kanihmwo.” Ma Serusalem pahn kapilpilpene, kapilpilkihpene sounpei kan, iaduwen “irail ko me mihmi nan kanihmwo” pahn “soposang loale,” duwen me Sises kehkelingki? E sansal me, Sises kin kosokosoia me pahn mie ahnsou mwahu me pahn kohda. Met mie?
Nan pahr 66 C.E., sounpein Rom akan pahn ruwes en Cestius Gallus kalowediwehr men Suhs akan me pelian irailda nan Serusalem oh katengeiraildi nan kanihmwo. Mehn Rom kan pil nantiong en pedolong nan kanihmwo oh re pedolong lel ni kehlen tehnpas sarawio. Ahpw Gallus kaweidki nah sounpei ki en wia mehkot me inenin kapwuriamwei. E ruwese irail re en uhdi oh pwurela! Sounpein Suhs akan me perenkihda met pwakih arail imwintihti mehn Rom akan oh kawehla ekei irail. Ihme karehda, en Sises kokohpo me pid ahnsou mwahu en tang pwarada ahnsouwo. Kristian mehlel kan peikiong sapwelime peneuwo oh re tangasang nan Serusalem. Ni loaloakong, sounpar pahieute mwuri, sounpein Rom akan pwurehng pwuredo, oh Seneral Taitus me uhd kare irail. Ahnsouwet re solahr kak pitla.
Sounpein Rom akan pil pwurehng kapilpene Serusalem; re kawada kehl en tuhke kengkeng kan kapilkihpene kanihmwo. Sises kohpada dahme pahn wiawiohng Serusalem: “Pwe rehn ekei pahn kohdo, me omw imwintihti kan pahn keleiukpene, kapliuhkpene, koaitenuhkala sang ni pali koaros.”a (Luk 19:43) Sohte pwand, Serusalem pwupwedi; eh tehnpas lingano ohla. Mahsan en Sises pweida ni irair koaros!
Ahpw, Sises kin medemedewe laudsang ihte ohlahn Serusalem. Nah tohpadahk kan pil kalelepek reh duwen kilel en ah ketier. Ahnsouwo re sohte ese, ahpw met kin doakedoake ahnsou me e pahn kaunda nin duwen Nanmwarki men nanleng. Dahme e kohpada?
Mahwen ni Imwin Rahn akan
Ma ke wadek Madiu irelaud 24 oh 25, oh Mark irelaud 13, oh Luk ireladu 21, ke pahn diarada sang nan irelaud pwukat mehn kadehde kan me Sises kin kosokosoia atail ahnsou. E kohpada duwen ahnsoun mahwen—kaidehn ihte “mahwen oh rongen mahwen” me kin kalap kawehla poadoapoad en aramas ahpw mahwen akan me kin pidada ‘ehu sahpw uhwong ehu sahpw, ehu wehi mahweniong ehu wehi’—ehi, mahwen en sampah pwon.—Madiu 24:6-8.
Medewehla iaduwen mahwen eh wekila nan atail ahnsou. Ni ahnsou me mahwen kin wehwehki ihte uhpenen sounpei kan me kin wia wiliepen wehi riau me kin uhpene, ni arail kin doadoahngki naip de pil kesikih emen emen nan wasahn mahwen, met kin inenin suwed. Ahpw nan 1914 Mahwen Lapalap tepiada. Ehute wehi idawenla ehu wehi nan mahwen—mahwen keiou en sampah. Kepwehn mahwen me adaneki automatic kin wiawihda pwehn kak mih wasa doh ahpw kak kemehla aramas tohto. Kesik me adaneki machine gun kin kesikihwei kanengen kesik tohto me sohte kak sapwungasang wasa me e kesikih; ahng en kemikel (mustard) poisin kin isikada aramas kan, kaloke irail, kawehla paliwararail, oh kemehla sounpei kid kei; dangku kan kin tangseli nan wasa kan me imwitihti kan kin mie, kesik kan me mih powe kin wie kesikesik seli. Re kin doadoahngki sounpihr kan oh sopduh kan—me wia kilelepen mwomwen kepwehn mahwen kan ahnsou kohkohdo.
Mahwen Keriau en Sampah wiahda mehkot me aramas tohto sohte leme me e pahn wia—e kemehla aramas tohtosang mahwen keiou en sampah. Lapalahn sohp akan, me rasehng kanihmw pepei kan, kin tangatangseli nan sehd akan oh kin kapihrada sounpihr en mahwen akan me kin kesikih arail imwintihti sang nanleng. Sopduh kan kin kesikih oh kamwowihdi weren imwintihti kan wararail sohp akan. Oh re kin kesehdi kinsi pakudang kan, oh e kin kemehla aramas kid kei! Duwen me Sises kohpada, mie “soahng kamasepwehk kan” me wia kilel en ahnsoun mahwen wet.—Luk 21:11.
Mahwen kan uhdi mwurin Mahwen Keriau en Sampah? Soh. Ekei pak mahwen tohto kin wiawi erein nan sounpar ehute—pil nan sounpar wet en 1990 kan—mahwen kin kemehla aramas rar kan. Pali moaron en irail akan mekihla met kaidehn sounpei kei. Rahnwet, pali moaron en irail akan me kin mehla nan mahwen—ni mehlel, pohnangin persent 90 en irail pwukat— kaidehn sounpei kei.
Ekei Iren Kilelo
Mahwen kin wia ehu kisehn kilel akan me Sises kasalehda. E pil panauwihki me “lehk en mwenge” pahn mie. (Madiu 24:7) Ih met me wiawi, mendahki sampah kin kawosada mwenge me tohtosang uwen me tohnsampah anahne, mendahki pelien sains kamwahuwiala wiepen mwetwel me mwahula sang mahs, oh mendahki ahnsouwet mie mehn kihpeseng mwenge kan nan sampah. Mendahki mepwukat koaros, impen limekis ehu en tohnsampah kin men mwenge rahn koaros.
Sises pil kohpada me “nan wasa koaros” pahn mie “soumwahu lusulus.” (Luk 21:11) Pil ehu, atail dih me inenin kapwuriamei—ahnsouwet pelien wini mwahusang mahs, deilahn wiawihdahn kepwe kapw kan, wini kan mehn pere soumwahu kan pil miehla ; mendahki met soumwahu lusulus kan wie kekeiradahte. Soumwahu me adaneki Spanish Infuenza pil pwarada mwurinte Mahwen Keiou en Samph oh kemehla aramas tohtosang aramas me mehkihla mahweno. Soumwahu wet me inenin douh me karehda nan kanihmw kan duwehte New York, aramas kan kak pwain de seldi ma re pahn asi! Rahnwet, kanser oh soumwahu en mongiong kin kemehla aramas rar kan ehu ehu sounpar—soumwahu ehu me uhdahn lusulus. Oh AIDS kaukaulehte kemehla aramas, me pelien wini sohte kak kauhdi.
Nin doken Sises kin kosoia duwen imwin rahn me oarepene pelien poadoapoad oh pelien politic, wahnpoaron Pohl kin kosoia duwen kahpwal en koasoandi en aramas oh lamalam me re kin kasalehda. E ingtingihdi: “Eri, tamataman mepwukat. Uhdahn pahn mie ahnsou apwal ekei ni imwin rahn akan. Aramas pahn roporop ong pein irail,. . .Re sohte pahn poadidi ong pelien lamalam, irail pahn sempoak, soh mahk,. . .lemei, oh re pahn kailongki me mwahu; re pahn pangala iangerail kan, re pahn loaumwohmw oh kalawasa, oh re pahn inengieng pein arail peren laudsang kupwur en Koht.”—2 Timoty 3:1-5.
Mie pak me komw kilang aramas kasalehda soangen wiewia pwukat? Tehk duwen ehu koasoandi en aramas me ohla nan sampah rahnpwukat—ohlahn peneinei. Kekeiradahn ohlahn peneinei, ohl oh lih pwopwoud kan me arail pwoud kan kin keme irail, seri kan me kin wie kau, oh pahpah oh nohno mah kan me neirail seri kan kin wie kau irail—ia uwen met kasalehda me aramas “solahr ahneki limpoak en peneinei,” re me “lemei,” oh wia “sohnpangala,” oh “kailongki me mahu kan”! Ei, kitail kin kilang irair pwukat ah wie kekeirada rahnwet.
Ih Atail Dih me mih nan Kokohp?
Ahpw, ele komw pahn medemedewe, ‘Irair pwukat soh kin miehsangete mahs rehn tohnsampah? Iaduwen atail ese me atail dih en ahnsouwet iei diho me mih nan kokohp pwukat en mahs?’ Kitail en tehk iren mehn kadehde silu me pahn kadehdehda me Sises kin kosokosoaia duwen atail ahnsou.
Keiou, nin doken tepin pweidahn kokohpo iei ni ohlahn Serusalem oh eh tehnpas sarawio, mahsan kan en Sises kin uhdahn doakedoake ahnsou kohkohdo. Mwurin sounpar 30 mwurin kahpwalo me kauwehla Seusalem, Sises kasalehong wahnpoaron maho Sohn kasansal ehu me kasalehda me irair ko me mih nan kokohp—mahwen, lehk, soumwahu, oh mehla—pahn pwarada nan sampah pwon nan ahnsou kohkohdo. Ehi, kahpwal pwukat pahn lelohng, kaidehn wasa kiste, ahpw “sampah” pwon.—Kaudial 6:2-8.
Keriau, nan pahr 1900 wet ekei irair kan en kilelen Sises pweidahier ni unsek. Karaspe ehu, mie mahwen kan me pahn wiawi me pahn suwedsang mahwen ko me wiawi sangete nan 1914? Ma pahn mie Mahwen Kesiluh en Sampah, ni en wehi kehlail kan koaros en rahnwet me naineki kepwehn mahwen me adaneki nuclear pahn doadoahngki kepwe pwukat, eri mwurin mahwen wet sampah pahn wiahla sahpwtehn ehu—oh tohnsampah pahn malaulaula duwehte mahn me adaneki dodo. Me rasehng met, Kaudial 11:18 kohpada me ni imwin rahn pwukat ni en wehi kan pahn “engiengda,” tohnsampah pahn “kauwehla sampah.” Ni tepin poadoapoad en aramas, saminla oh ohlahn sampah ahnsouwet kin karehda sampah en wiahla wasa ehu me keper en kouson ie! Eri irair wet kin pil pweidahier de kohkohie en pweida unsek. Mahwen kan oh saminlahn sampah pahn wia susuwedla lau aramas kasorala pein ih oh sampah wet? Soh; pwe pein Paipel kaweidki me sampah pahn mihmi kohkohlahte, oh aramas pwung kan me pahn kousonla powe.—Melkahka 37:29; Madiu 5:5.
Kesiluh, kilel en imwin rahn kin keiou mehlel ni atail kin kawasih irair pwukat koaros. Irair pwukat koaros, duwehte irair kan me Sises kosoia nan Rongamwahu siluhwo, irair ko nan nein Pohl kisin likouwo, oh irair ko nan Kaudial, kasalehda me kilel wet ahneki irair tohto. Emen ele pahn uhwong ehu ehu irair pwukat, oh akamaiki me dih teikan pil kilangehr soangen kahpwal pwukat, ahpw ni atail pahn kasawih irail koaros, re kin idialahng dih ehute—atail dih.
Eri, ia wehwehn mepwukat koaros? Me Paipel kin kasalehda me atail dih wia ahnsou ehu me soh koapworopwor? Soh douluhl!
Rongamwahu
Ehu iren kilel en imwin rahn kileledi nan Madiu 24:14: “Rongamwahu wet en Wehio pahn kalohk nan sampah pwon pwehn wia kadehde ong wehi kan koaros; ah mwuri imwio ahpw pahn kohdo.” Nan pahr en 1900 wet, Sounkadehde kan en Siohwa kin wiahda doadoahk tohrohr ehu nan poadoapoad en aramas. Re ale rongen Paipel duwen Wehin Siohwa Koht—duwen dahkot met, iaduwen ah pahn kaunda, oh dahme e pahn wiahda—oh kalohkiseli rong wet pohn sampah pwon. Re intingihda pwuhk kan me pid ire wet ni lokaia me daulih 300 oh kin wahla met ong aramas kan nan imwerail kan de pohn ahl akan de wasahn arail pisnes kan nan sahpw koaros pohn sampah pwon.
Ni arail wia met, re kin kapwaiada kokohp wet. Ahpw irail kin pil kalohkiseli koapworopwor. Tehk wasaht pwe Sises kin kahdaneki met “rongamwahu,” kaidehn rohng suwed. Iaduwen met kak wiawi nan ahnsou apwal pwukat? Pwehki rohng en Paipel keiou sohte kin kosoia duwen ia uwen soahng kan ah pahn suedla ni imwin sampah mering wet. Rohng en Paipel keiou kin pidada Wehin Koht, oh Wehio kin inoukihda mehkot me kaperen ong mongiong en aramas koaros me kin poakohng popohl—iei pitla.
Dahkot pitla oh iaduwen komw kak lelohng met? Menlau tehk artikel en mwuri me pid ire wet.
[Nting tikitik me mi pah]
a Taitus me pahn kana wasaht. Mendahki met, nan irair kesemwpwal riau, e sohte pweida. E pekih ni popohl ren mweidala pein irail en en lohdi, ahpw kaun akan en kanihmwo keptakaila, oh kahng. Oh ahnsou me kehl en kanihmwo ikmwuri pworepeseng, e kaweidki me ren dehr kawehla tehnpas sarawio. Ahpw e isihsla douluhl! Kokohp en Sises kasalehda me Serusalem pahn ohla oh tehnpas sarawio pahn kamwomwla douluhl.—Mark 13:1, 2.
[Blurb nan pali 5]
Aramas kan kin raparapahki pasapeng kan ong soangen peidek kapwunod kan duwehte, ‘Dahme karehda soahng kan inenin suwedkihla? Iawasa tohnsampah kohkohlang ie?
[Blurb nan pali 6]
Rahnwet, pohnangin persent 90 en irail akan me mehkihla mahwen kaidehn sounpei kan
[Kilel nan pali 7]
En Sises kokohp duwen ohlahn Serusalem pweida ni irair koaros