Me Semwehmwe Kan Wie Semwemwehla
“Sohte pwihn en aramas me pali moron en towe kan semwehmwe oh nsensuwed me kak uhdahn pweida oh peren.”
SEMEN palien paien wehi me ede Adam Smith wia koasoi wet pahr epwiki kei samwalahro (pahr 1700 samwa). Aramas tohto kamehlele me dahme e koasoia inenen mehlel oh iei me wiewiawi nan atail ahnsou. Wekpeseng en irail aramas paiamwahu oh aramas semwehmwe kan inenen sansal lalaud nan ahnsou wet. Nan Philippines, silikis ehu en towe kan kin mourki tikitik sang $1 (U.S.) nan ehu rahn, uwen mwohni ieu me aramas kin mengei en pweipweiki nan minit kei nan sahpw kepwehpwe kan. Human Development Report 2002 sang United Nations koasoia me “5% en aramas kepwehpwe nan sampah kin wiahda mwohni pak 114 laudsang 5% en aramas keieu semwehmwe nan sampah.”
Ekei aramas mih nan irair en nsenamwahu, ahpw aramas rar kei kin momour nan wasa kan me kaidehn arail ahpw re mihmi ni sohte mweimwei, oh kauwada kisin pelien ihmw nan wasakis me kak dierek. Pil ekei suwed sang pwe irail kin kousoan nanial akan, oh pak tohto mihmi nan tehn koakon de plastic ieu. Pali laud en irail kin apwal douluhl oh mourki sansarepseli kihd me lekidekla, de delingeki ahn aramas teikan kepwe toutou, de rikirikseli tehn pwoaht de dipwisou en lekidekla teikan me kak netila wasahn pwurehng wiahkihda.
Kaidehn ihte wekpeseng laud nin duwen aramas semwehmwe oh aramas kepwehpwe me kin mie nan wehi kekeirda kan, ahpw nin duwen me World Bank koasoia, “ ‘kisikisin pwihn semwehmwe’ kin rek nan wehi laud koaros.” Sang Bangladesh lel United States, sohte lipilipil ia uwen kepwehpwe me ekei kin wia, mie irail akan me kin wiahki doadoahk laud en diar dahme re pahn kang de diar mehkot me irail en pweidilong ong pah.
Met sohte wehwehki me sohte aramas nsenohki apwal me aramas semwehmwe kan ahneki. Irair kaunen wehi nsenoh kan oh pwihn en sawas teikan kin nantihong wekidala mehkan en mwahula. Ahpw, e sansal me sohte kak. Human Development Report 2002 koasoia me “wehi tohto kin paisuwed sang pahr 10, 20 de pil 30 samwalahr oko,” mendahte arail kihong arail nanti koaros en kamwahuwihala soahng kan.
Eri, met wiahiong aramas semwehmwe kan en sohte arail koapworopwor? Se luhke kumwail en wadek artikel en mwurin met pwehn tehk pene kaweid erpit me kak wia sawas ong ahnsou wet oh pil wiepe kan me komwi kakete sohte pahn pein kak medewehda.